Het kastensysteem in India

Het kastensysteem of kastenstelsel in India is duizenden jaren oud. Hoe is het ontstaan? Hoe is het geëvolueerd? Wat is de toestand tegenwoordig?

De term kaste

Het woord “kaste” is van westerse origine. Het zou komen van het Portugese “casta” dat zoiets als stam of familie betekent. Volgens andere bronnen zou het moeten worden vertaald als “kuis” (vgl. het Franse “chaste”).

Ontstaan van de kasten

Het is moeilijk te zeggen hoe oud de kasten zijn, maar reeds in de Rig Veda wordt er reeds naar verwezen in de hymnen van Purusha.

Wanneer de (hemelse) mens werd verdeeld,
In hoeveel delen werd hij gedeeld?
Zijn mond werd de Brahmaan
Van zijn armen maakte men de strijder
Zijn benen werden de landbouwer
De dienaar werd geboren uit zijn voeten.

Kasten en subkasten

We onderscheiden voornamelijk 4 grote kasten:

• De Brahmanen
• De Kshatriya’s
• De Vaishya’s
• De Shudra’s

Deze worden nog verder onderverdeeld in een eindeloze reeks subkasten, of jati’s, die ook locaal erg kunnen verschillen.
Daarnaast zijn er nog de Dalits. Dit zijn de kastenlozen of paria’s. Gandhi noemde ze de Harijans of het volk van God.

Elke groep heeft zijn eigen riten, opvoeding, levensgewoonten, enz.

De Brahmanen

De Brahmanen zijn de priesters, de geleerden, de mensen van God, de mensen van vrede. Op hen werd door vorst en volk een beroep gedaan voor het uitvoeren van religieuze rituelen. In deze tijd wordt in veel Brahmaanse families nog de nadruk gelegd op een goede opvoeding en een verantwoordelijkheid tegenover de “gewone mens”.

De Kshatriya’s

De Kshatriya’s zijn de heersers, de (Rajpoetse) prinsen. Later vertegenwoordigd door militairen, politie, en dergelijke.

De Vaishya’s

De Vaishya’s waren de landeigenaars, de kooplieden en de ambachtsmensen.

De Shudra’s

De Shudra’s zijn als vierde kaste bijgekomen door integratie van overwonnen niet-arische volkeren, zoals de Dravidda’s. Deze kaste werd voornamelijk vertegenwoordigd door de arbeiders en de bedienden.

De Dalits

Omdat ze tot geen enkele kaste behoorden, mochten ze ook geen van de beroepen uitoefenen die tot de vier kasten behoorden. Er restte hen enkel het vuile werk, dat tegen een hongerloon werd uitgeoefend.

Vanwege hun “onreinheid” moesten ze buiten de dorpen wonen en mochten ze geen water putten uit de bronnen van de anderen.

Oorspronkelijk een racistische indeling

De onderverdeling in de verschillende kasten had onder meer met de huidskleur te maken. In India heten de kasten nog de “varna”, wat kleuren betekent. Het had hoe dan ook een reinheidsgedachte in zich.
De notie van kleur is in de loop der tijden van huidskleur meer geëvolueerd naar aurakleur of mentale kleur.

Van taakverdeling tot machtspositie

In de eerste periode had het kastenstelsel in de eerste plaats als doel de mensen in te delen volgens hun natuurlijke mogelijkheden om de verschillende taken in de maatschappij te volbrengen. Na een aantal eeuwen trokken de leden van de Brahmaanse kaste de macht naar zich toe, onder meer door zich onmisbaar te maken in het religieuze leven, waarvoor ze zeer ingewikkelde en dure ceremoniën bedachten.

Karmische onwrikbaarheid

In het hindoeïsme wordt de kaste waarin je geboren wordt, gezien als een product van je vroeger karma. Er is dus geen sprake van om van kaste te veranderen. In bepaalde andere religies is dit wel zo. Je wordt door karmische omstandigheden in een bepaalde kaste geboren, maar je kunt door werk en verdienste naar een hoger kaste doorgroeien. In het hindoeïsme is dit dus niet het geval.

Hervormingspogingen

Zowel het Boeddhisme als het Jainisme hebben getracht hier veranderingen in aan te brengen.

Strijd tegen sociale onrechtvaardigheid

Reeds rond 1900 werd in India gestreden tegen de uit het kastenstelsel ontstane sociale ongelijkheid en de daar uit volgende onrechtvaardigheden. Een belangrijke bijdrage in deze strijd werd geleverd door de leden van de Theosofische Vereniging en door Mohandas Gandhi.

Bijdrage van de Theosofische Vereniging

De Theosofische Vereniging is geslaagd in wat de Britten nimmer hebben kunnen realiseren in India. De leden van de verschillende kasten en zelfs de kastenlozen gingen broederlijk samen deelnemen aan vergaderingen, studieklassen en zelfs samen eten. De eerste doelstelling van de Theosofische Vereniging is immers “Het vormen van een kern van de universele broederschap der mensheid zonder onderscheid van ras, geloof, geslacht, kaste of huidskleur.”

Bijdrage van Mahatma Gandhi

Gandhi deed zijn best om de paria’s een kans te geven in de maatschappij. Hij nam er zelf in dienst. Een volledige afschaffing van het kastenstelsel durfde hij echter nog niet aan.

Een moeizame modernisering

Er kan niet worden geloochend dat de Indiase regering sedert de onafhankelijkheid grote inspanningen heeft gedaan tegen deze sociale onrechtvaardigheden. Zo is discriminatie op basis van kaste bij wet verboden.

Gemengde huwelijken zijn steeds gewoner in India, waar het 100 jaar geleden ongepast zou geweest zijn met iemand uit een ander kaste te trouwen. De levensgewoonten waren toen inderdaad zo verschillend dat dit op praktische problemen zou stuiten.

Toch zijn vandaag de dag nog steeds veel mensen slachtoffer van hun lagere kaste. Bij openbare werken bijvoorbeeld, waar enorme onteigeningen mee gemoeid gaan, zoals bij de bouw van een stuwdam, worden de onteigenden vergoed voor de afgenomen gronden. Tenminste als deze gronden op hun naam staan. Nu werden de laatste decennia tienduizenden paria’s onteigend zonder vergoeding, omdat de landbouwgronden die reeds generaties lang door hen werden bebouwd, nooit op hun namen waren ingeschreven. De anderen, die hun gronden wel op naam hadden staan, kregen een billijke vergoeding en konden ergens anders een nieuw leven beginnen. De slachtoffers echter, trokken massaal naar de grote stad om daar in de sloppenwijken te gaan wonen en van de bedelstaf te gaan leven.