Wapenschilden als herkenning en statussymbool

Met een wapen wordt weliswaar in eerste instantie meestal een voorwerp of werktuig bedoeld om iemand aan te vallen of om zich te verdedigen maar een tweede betekenis van het woord wapen is een teken van een meestal adellijk geslacht of een dorp, gilde, land, provincie, stad, streek, waterschap of groep bij elkaar horende mensen. Een dergelijk teken is dikwijls op een schild verwerkt dat bestaat uit een platte of enigszins geboden schijf van metaal dat oorspronkelijk diende ter bescherming in oorlogstijd. Zo’n schild heeft daardoor de naam wapenschild of wordt ook wel blazoen genoemd.

Statussymbool voor waarde en prestige

Het teken heeft vaak een symbolische waarde. Soms is het teken afgebeeld op een vlag die dan banier wordt genoemd. Ook komt het teken voor als symbool op een helm of om het verschil te zien in de tijd van de kruistochten tijdens de strijd tussen vriend en vijand. Het symbool kwam in de middeleeuwen ook dikwijls voor op banieren, documenten, gevelstenen en grafstenen en verwierf vanaf de twaalfde eeuw veel prestige.

Wapenschild als herkenning niet alleen voor adelstand

In de middeleeuwen hadden heren en ridders een wapenschild als statussymbool. Laat in de twaalfde eeuw was het hebben van een wapenschild zo populair dat de wapens overgingen van vader op zoon waardoor de familiewapens ontstonden. Vanaf de dertiende eeuw was een wapenschild niet alleen voorbehouden aan de ridderstand maar veroorloofden zich ook belangrijke personen en gilden, steden en landen een wapenschild.

Vormen van de wapenschilden

De oudste schildvormen zijn dikwijls driehoekig met de punt naar beneden waarbij de twee lange zijden iets naar buiten gebogen zijn. Daarna verdwijnt de punt onderin en sluiten de twee lange zijden onderin gebogen en naadloos aan elkaar. Deze vorm gaat vanaf de veertiende eeuw soms over in een nagenoeg halfrond.

Veel decoratie

Vanaf de vijftiende eeuw verdwenen onder invloed van de renaissance en later de rococo steeds meer de traditionele vormen door het aanbrengen van veel decoratie door insnijdingen, uitstulpingen en dergelijke. Later komen weer meer traditionele vormen voor.

Beperkt aantal kleuren

Wapenschilden bevatten van oudsher meestal slechts een beperkt aantal kleuren zoals blauw, groen, rood en zwart. Ter verfraaiing wordt soms ook goud en zilver gebruikt. De kleuren hebben soms een symbolische betekenis hoewel niet door iedereen dezelfde symbolische waarde wordt toegekend aan een bepaalde kleur.

Taak van Hoge Raad van Adel

Voor het officieel toekennen van een wapen bestaan nog steeds organisaties. In Nederland kennen we onder meer de Hoge Raad van Adel welk instituut zich bezighoudt met:

• De registratie van de Nederlandse adel van het Koninkrijk der Nederlanden.
• De samenstelling en de wijziging van de wapens.
• Advisering over de wapens en de vlaggen van het Koninkrijk en de standaarden van de leden van het Koninklijk Huis.
• Het bijhouden van een vlaggenregister.
• Advisering van de ministers van Defensie, Algemene Zaken, Binnenlandse Zaken, Koninkrijksrelaties en Justitie.

Andere organisaties

Naast de Hoge Raad van Adel bestaat de organisatie Fryske Rie foar Heraldyk waar eveneens wapens worden geregistreerd en gepubliceerd. In Vlaanderen worden de Vlaamse provincies en gemeenten begeleidt door de Vlaamse Heraldische Raad bij het toekennen van wapens en vlaggen. Tevens erkent en verleent die raad wapens aan instellingen en personen. Het verlenen van wapens aan adellijke families en personen aan wie de adelstand wordt verleend valt in Vlaanderen onder verantwoordelijkheid van de Raad van Adel die onder de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken valt.

Lees verder

• Bovenlichtversiering met snijraam als statussymbool