Willem IV, prins van Oranje

Toen Willem Karel Hendrik Friso, prins van Oranje, op 1 september 1711 ter wereld kwam, was zijn vader juist anderhalve maand tevoren bij een noodlottig ongeval in het Hollands Diep verdronken. Zijn vader was toen juist op weg naar Den Haag, om een erfeniskwestie over de titel ‘Prins van Oranje’ te regelen met zijn rivaal, Frederik van Pruisen.

De jeugd van Willem IV

Willem Karel Hendrik Friso werd in Leeuwarden geboren als zoon van Johan Willem Friso van Nassau-Dietz en Maria Louise van Hessen-Kassel. Omdat zijn vader al in juni 1711 door een ongeluk bij het oversteken van Hollands Diep was verdronken, heeft hij zijn vader nooit gekend. De jonge Willem was, als enige zoon de aangewezen erfgenaam voor opvolging in diverse titels en functies. Op jonge leeftijd leek er een kink in de kabel te komen, doen Willem in 1717 in de tuin van Paleis Soestdijk ernstig ten val kwam. Gelukkig knapte hij er van op en kon zich aan zijn opvoeding en studie gaan wijden.

Een goed opgeleide prins

Willem studeerde aan de Universiteit van Franeker en aan de Universiteit van Utrecht. Hij sprak verschillende talen, waaronder het Fries en was zeer geïnteresseerd in geschiedenis. Met name de geschiedenis van zijn eigen voorgeslacht, en welke fouten door zijn voorgangers gemaakt werden, werd kritisch bekeken.

Prins van Oranje

Stadhouder en koning Willem III was in 1702 overleden. Na hem werd Johan Willem Friso, de vader van Willem Karel Hendrik Friso, in principe de nieuwe prins van Oranje. Omdat echter in het testament van hun voorvader Frederik Hendrik was bepaald dat bij het uitsterven van de familielijn van Willem II de bezittingen zouden overgaan naar nakomelingen van dochter Louise Henriëtte, waren er ook anderen die op de titel aanspraak maakten. Bovendien was het prinsdom zelf inmiddels in Franse handen overgegaan en was er dus ook een Franse familie die de titel wilde voeren. Onderhandelingen over deze nalatenschap heeft Johan Willem Friso niet kunnen afmaken door zijn vroege overlijden. Vanaf dat moment bestaan er drie verschillende familielijnen die de titel Prins van Oranje voeren, Willem Karel Hendrik Friso was er één van, dus ook hij werd prins van Oranje, weliswaar zonder enige aanspraken op het prinsdom zelf.

Benoemingen

Een benoeming als stadhouder was niet meer zo vanzelfsprekend, de gewesten hadden geen eensluidend oordeel over hetgeen van de prins verwacht mocht worden. In 1726 wilden de gewesten zonder stadhouder hem niet zonder meer in de Raad van State benoemen. Bronnen over de momenten van benoeming zijn niet altijd duidelijk, maar er kan worden aangenomen dat Willem in november 1722 tot stadhouder benoemd werd in Gelderland, gezien de jonge leeftijd uiteraard zonder bestuurlijke taken. In 1729 volgen benoemingen in Drenthe en Groningen, Friesland volgde in 1731. Vanaf dit moment is Willem dus stadhouder in de oostelijke gewesten. In 1740 volgen internationale verwikkelingen, Oostenrijk en Frankrijk hebben een geschil over de opvolging in Oostenrijk. De Republiek kiest in 1747 de Oostenrijkse kant. Voor de Republiek was het van belang dat de zuidelijke Nederlanden in Oostenrijkse handen zouden blijven, zodat er een veilige buffer tussen de republiek en Frankrijk zou blijven. Het gevolg was dat Franse legers Zeeuw-Vlaanderen binnenvallen. De paniek en de onrust in de Nederlanden namen toe, en in 1747 werd Willem tot Kapitein-generaal én tot stadhouder in alle gewesten van de Republiek benoemd, en werd aldus stadhouder Willem IV. De periode die voor de westelijke provincies het Tweede Stadhouderloze Tijdperk was, was hiermee voorbij.

Erfstadhouder

In november 1747 vond een ingrijpende verandering in het stadhouders-ambt plaats. Vanaf dat moment was Willem de erfstadhouder van de Republiek. Tegelijkertijd werd ook de erfopvolging in vrouwelijke lijn geregeld, aangezien Willem op dat moment alleen nog maar een dochter had. Dit alles was een overwinning voor de Oranjegezinden, die op politiek vlak tegenover de oude regentenpartij stond. Veel burgemeesters en leden van de vroedschappen werden vervangen. De prins, die nu meer macht had gekregen, draaide een aantal benoemingen op den duur echter terug en veel oude vroedschapsleden kregen hun aanstelling terug. Dit viel niet goed bij de bevolking.

Huwelijk

Willem IV trouwde 25 maart 1734 met Anna van Hannover, een huwelijk waar twaalf jaar lang over onderhandeld was. De moeilijkheden lagen vooral op internationaal politiek vlak. Bij het huwelijk werd ten gehore gebracht van Händel, die Anna van Hannover nog muziekles had gegeven. Willem en Anna kregen vijf kinderen, waarvan er slechts twee in leven bleven:

• Wilhelmina Carolina (1743-1787)
• Willem Batavus (1748-1806), de latere stadhouder Prins Willem V.

De laatste jaren

Willem IV had geen sterke gezondheid en had regelmatig last van allerlei kwalen. Bovendien had hij een vergroeiing van zijn rug. In de laatste jaren werd de gezondheid problematischer en Willem liet veel lopende zaken over aan zijn vrouw, Anna van Hannover. Willem IV overleed op 22 oktober 1751. Zijn zoon Willem Batavus zou de volgende erfstadhouder en prins van Oranje zijn, maar aangezien deze pas drie jaar oud was werden de landszaken voorlopig waargenomen door Anna van Hannover.