Maretak: mystieke plant bekend van het Kerstmis-gebruik

Geheimzinnigheid en raadselachtigheid, ook mystiek genoemd, heeft al eeuwenlang een plek in de beleving van mensen. Het maakt gebeurtenissen vaak spannender. Een mystieke beleving kan op allerlei manieren plaatsvinden. Soms speelt daarbij een attribuut of iets dergelijks mee. Een heel bekend voorbeeld is een maretak als attribuut en de beleving van een kus met Kerstmis. Maar de maretak heeft in het verleden ook andere betekenissen gekend onder meer op het gebied van de gezondheid of rond hekserij, bescherming en dromen.

Maretak kent veel bijnamen

Een maretak (Viscum album) is een groenblijvende plant die leeft op bomen en behoort tot de sandelhoutfamilie. De plant is voor water en zouten afhankelijk van de boom waar hij op groeit. Suikers en zetmeel maakt de maretak zelf uit koolstofdioxide omdat hij wel bladgroen bezit. Het is daarom een halfparasiet. De maretak wordt ook genoemd: mistletoe, mistel, duivelsnest of vogellijm. Een serie minder bekende bijnamen is: boomkruid, duivelsgras, hamschel, hamspoen, heksennest, holster, hulster, kersterhout, lijmkruid, mattekruid, priemst, raamsch en slangentong. In Nederland behoort de maretak tot de beschermde plantensoorten en wordt tegenwoordig ook met succes gekweekt.

Over de maretak

Een maretak komt voor op bomen van zachte houtsoorten in warmere gebieden. Het is een opvallende verschijning. Vogels houden van de besjes die de maretak levert en zij zorgen voor verspreiding.

Boomsoorten

De maretak nestelt zich in populieren, wilgen, linden, appelbomen, perenbomen, meidoorn en lijsterbessen. Dat zijn bomen van zachte houtsoorten. De tak voedt zich met sappen uit de boom door middel van zuigvoetjes.

Warmere gebieden

Hij komt vooral voor in warmere gebieden van ons land zoals Zuid-Limburg. Verder is hij ook te vinden in België en in Duitsland vooral in appelbomen. Ook is hij aangetroffen in Noord-Denemarken op een ratelpopulier.

Opvallend

Een maretak houdt het hele jaar door een groot deel van het blad en behoort daarom tot de groenblijvende planten. Door die groenblijvendheid valt hij extra op omdat hij in bomen groeit die wel blad verliezen tegen de winter.

Vogels

Lijsters en merels voeden zich graag met zijn witte besjes. Die vogels verspreiden de maretak via hun uitwerpselen die vastkleven in de oksel van een boomtak waarna het kiemworteltje van de bes de schors binnendringt.

Straffeloos kussen met Kerstmis

Tegen Kerstmis komt de maretak weer bijzonder in de belangstelling omdat er als kerstversiering een gelukbrengende kracht aan wordt toegekend. Een maretak is namelijk een symbool van liefde en een lang en gelukkig leven. In Amerika en Engeland wordt hij in de deurpost gehangen in de tijd van de jaarwisseling. Volgens een oud gebruik mag iemand die onder de maretak staat straffeloos gekust worden.

Mystiek in vroeger tijden

Maar de maretak heeft niet alleen rond Kerstmis en de jaarwisseling een mystieke betekenis. Vooral in vroeger tijden werd hij gebruikt tegen ziekte en ongeluk van allerlei soort en ook tegen bliksem en brand. Voor die doelen werd hij meegedragen of ergens neergehangen. Maar de tak zou niet alleen bescherming bieden tegen ziekte en ander kwaad maar ook tegen hekserij. Hij kreeg zelfs een plek in de wieg om een kind te beschermen tegen ontvoering door elfen. Nu nog zijn er mensen die er in geloven dat de maretak, die vlakbij een deurpost van een slaapkamer wordt gehangen, zorgt voor een rustige slaap en mooie dromen.

Maretak en gezondheid

De mystieke betekenis van de maretak gaat ook terug naar de oudheid. Bij de Kelten en Germanen speelde de maretak, die door hen als heilige plant werd beschouwd, een belangrijke rol bij vruchtbaarheidsrituelen. Zo werd hij ook ooit in stallen gehangen om het vee vruchtbaar te houden waarbij de tak diende om de mare (heks of spook) te verjagen. Hij stond in de kruidengeneeskunde bekend als geneesmiddel. Reeds Dioscorides raadde in het begin van de jaartelling aan om oude zweren en zwellingen te behandelen met het kruid. Dioscorides was een Griekse arts die ongeveer 50 jaar na Christus zijn beroemde werk ‘De materia medica’ schreef welk boek het voorbeeld vormt voor latere kruidenboeken.

Maretak en de dood

In de Noorse mythologie werd Baldr of Balder door zijn blinde broer Hod gedood door een pijl met een punt van de maretak. Baldr was een van de beste, wijste, schoonste en meest welsprekende van de Oud-Scandinavische goden die door allen zeer bemind werd.

Gedicht op de maretak

De Engelse schrijfster en dichteres Eliza Cook (1818-1889) maakte het volgende gedicht op de maretak:

• "Under the Mistletoe, pearly and green
• Meet the kind lips of the young and the old;
• Under the Mistletoe hearts may be seen
• Glowing as though
• they had never been cold."