Fictie en Frege

In 'Über Sinn und Bedeutung' introduceert Frege de begrippen Sinn en Bedeutung. De Sinn (de betekenisinhoud) is de 'Art des Gegebenseins' van een object, de manier waarop het object aan iemand gegeven wordt. De Bedeutung (de betekenisomvang) is het object in de werkelijkheid waar een woord naar verwijs. De planeet Venus heeft bijvoorbeeld in de ochtend de Sinn 'morgenster' en in de avond de Sinn 'avondster'. Beide keren gaat het om dezelfde planeet, maar de manier waarop hij gegeven wordt is beide keren anders. In het voorbeeld van de morgenster en de avondster, is de Bedeutung van beiden de planeet Venus. Ook zinnen kunnen een Sinn en een Bedeutung hebben. De Sinn is de gedachte die door de zin wordt uitgedrukt en de Bedeutung is de waarheidswaarde van een zin.

Fictieve namen

Frege heeft ook een visie over het gebruik van fictieve namen. Deze visie is dat fictieve namen wel een Sinn hebben, maar geen Bedeutung. Dit wordt duidelijk uit de volgende zinnen in 'Über Sinn und Bedeutung':
'Der Satz "Odysseus wurde tief schlafend in Ithaka ans Land Gesetzt" hat offenbar einen Sinn. Da es aber zweifelhalft ist, ob der darin vorkommende Name "Odysseus" eine Bedeutung habe, so ist es damit auch zweifelhalft, ob der ganze Satz eine habe.'.

Als er in een zin een fictieve naam voor komt, dan heeft de zin geen Bedeutung. Dit is, omdat een fictieve naam geen Bedeutung heeft. En als er een naam in de zin staat, die geen Bedeutung heeft, dan kan de zin waar de naam in staat dit ook niet hebben. Zinnen waarin een fictieve naam voor komt drukken wel een gedachte uit, maar hebben geen waarheidswaarde.

Twee problemen

Uit deze visie komen echter twee problemen voort. Hoe kan een fictieve naam een Art des Gegebenseins hebben, als er niet te geven valt? Een fictieve naam verwijst immers niet naar een object in de werkelijkheid, en hoe kan een object dat zich niet in de werkelijkheid bevindt aan iemand gegeven worden? Of verwijst een fictieve naam wel naar een object in de werkelijkheid? En hoe kan Freges theorie omgaan met onze intuïtie dat zinnen met een fictieve naam erin op de één of andere manier toch een waarheidswaarde hebben?

Een fictieve naam kan nooit naar een object in de werkelijkheid verwijzen, want zodra de naam naar iets in de werkelijkheid verwijst, is het de naam niet meer fictief. Toch heeft een fictieve naam volgens Frege een Sinn. Dit houdt in dat het object op een bepaalde manier aan iemand gegeven wordt (de Art des Gegebenseins). Een fictieve naam heeft geen object in de werkelijkheid om naar te verwijzen, het is immers fictief. Maar moet er perse een object in de werkelijkheid zijn om naar te verwijzen? Of kan iets dat niet in de werkelijkheid bestaat ook op een bepaalde manier aan ons gegeven worden?

Een fictieve naam kan een Art des Gegebenseins hebben, ondanks dat er geen object uit de werkelijkheid is waar de naam naar verwijst. Als men zegt : 'Odysseus werd bij Ithaka aan land gezet terwijl hij diep in slaap was', dan is de naam Odysseus op een bepaalde manier aan iemand gegeven. Enkele voorbeelden van de Sinn van Odysseus zijn 'een fictieve man uit de Griekse mythologie die lange tijd rondzwierf voordat hij eindelijk weer thuis kwam', 'een fictieve persoon waar de Griekse schrijver Homerus een verhaal over heeft geschreven' of 'de fictieve koning van Ithaka die deed of hij waanzinnig was om niet mee te hoeven vechten in de Trojaanse oorlog'. Ook het feit dat het woord 'Odysseus' als voorbeeld in deze tekst gebruikt kan worden, geeft aan dat het woord 'Odysseus' een Sinn heeft, ondanks dat het om een fictieve naam gaat. Anders zou het woord niet op deze manier in de tekst gebruikt kunnen worden. Een fictieve naam kan dus een Art des Gegebenseins hebben door middel van het verhaal, de film en dergelijke waar de fictieve naam in voorkomt. Door de manier waarop Homerus over Odysseus heeft geschreven, krijgt men een bepaalde Sinn bij de naam 'Odysseus'. De manier waarop een fictief object aan ons gegeven wordt is dus door de manier waarop dat object of de naam in bijvoorbeeld een verhaal voorkomt.

Een fictieve naam heeft geen Bedeutung. Een Bedeutung is het object in de werkelijkheid waar het woord naar verwijst en een fictieve naam verwijst niet naar een object in de werkelijkheid. De naam Odysseus heeft bijvoorbeeld geen Bedeutung, want het verwijst naar een fictief persoon.. Een fictieve zin heeft ook geen Bedeutung en dus geen waarheidswaarde. Zolang de zinnen bedoeld zijn als kunst, zoals bijvoorbeeld een verhaal dat iemand voor zijn plezier leest of een gedicht, dan maakt het niet uit dat de zinnen geen waarheidswaarde hebben. Men is dan alleen geïnteresseerd in de Sinn van de zinnen in het verhaal of gedicht, en de beelden en gevoelens die daarmee opgeroepen worden. Het maakt dus niet uit of een woord of zin een Bedeutung heeft, zolang het maar wordt ervaren als kunst. Frege beschrijft dit in 'Über Sinn und Bedeutung' in de volgende twee zinnen:

'Beim Anhören eines Epos z.B. eine fesseln uns neben dem Wohlklange der Sprache allein der Sinn der Sätze und die davon erweckten Vorstellungen und Gefühle.' en 'Daher ist is uns auch gleichgültig, ob der Name "Odysseus" z.B. eine Bedeutung habe, solang wir das Gedicht als Kunstwerk aufnehmen.'.

Waar en onwaar

Als fictieve woorden en zinnen geen Bedeutung hebben, hoe komt het dan dat men bepaalde fictieve zinnen wel als waar of onwaar beschouwt? De zin 'Odysseus werd bij Ithaka aan land gezet terwijl hij diep in slaap was' zal bijvoorbeeld door diegene die de Sinn van Odysseus vatten als waar worden beschouwd, maar de zin ' Odysseus werd bij Rotterdam aan land gezet terwijl hij diep in slaap was ' zou door dezelfde persoon als onwaar worden beschouwd.

Waarom oordeelt men over de eerste zin dat deze waar is en over de tweede dat deze onwaar is? De Sinn die men doorgaans heeft over Odysseus, is de Sinn van de fictieve Griekse koning van Ithaka uit het verhaal van de Griekse schrijver Homerus. In dit verhaal wordt Odysseus aan land gezet op Ithaka en niet in Rotterdam. Vanuit het verhaal van Homerus gezien is de eerste zin dus waar en de tweede zin onwaar.

Hierdoor beschouwen veel mensen de eerste zin als waar, ondanks dat het over een fictief persoon gaat. Men beoordeelt dus de waarheidswaarde van een zin, aan de hand van de Sinn die men over een fictief persoon heeft.

Oplossingen

Voor de problemen naar aanleiding van Freges theorie zijn dus oplossingen te vinden. Een fictieve naam kan een Sinn hebben. Deze Sinn krijgt de fictieve naam naar aanleiding van bijvoorbeeld het verhaal of de film waar de naam in voorkomt. Hiervoor is het dus niet nodig dat de naam verwijst naar een object in de werkelijkheid. Fictieve namen en zinnen hebben geen Bedeutung, maar zolang men ze beschouwd als kunst is dit geen probleem. De zinnen zijn dan bedoeld om beelden en gevoelens op te roepen en niet om een waarheidswaarde toegekend te krijgen.

Dat men zinnen ondanks dat ze geen Bedeutung hebben toch als waar of onwaar beschouwd, komt door de Sinn die men over een bepaald iets heeft. Als men een bepaalde fictieve naam uit een verhaal kent, dan zal men een zin als 'waar' beoordelen zolang de zin over de fictieve naam overeen komt met wat men in het verhaal heeft gelezen. Gezien de problemen met Freges theorie zonder problemen opgelost kunnen worden, is dit een goede manier om namen in fictie te behandelen.
© 2009 - 2024 Lyssophietje, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Geschiedenis van Dublin en IerlandEr was eens een eiland naast de kust van het Verenigd Koninkrijk. Het was er groen en vooral erg regenachtig. Iedereen d…
Biografie van Friedrich NietzscheFriedrich Wilhelm Nietzsche werd op 15 oktober 1844 geboren in Weimar, Duitsland. Zijn vader was een dominee, die overle…

Het verschil tussen een fanfare en een harmonieMensen vragen zich wel eens af wat nu eigenlijk het verschil is tussen een fanfare en een harmonie, want "dat is toch al…
Theatersport, de Lama's maar dan anders“Theatersport, is dat net zoiets als wat de Lama’s doen op TV?”. Ja, dat klopt. Net zoals de Lama’s, maar dan anders. Th…
Bronnen en referenties
  • 'Uber Sinn und Bedeutung', Frege, G.
Lyssophietje (12 artikelen)
Gepubliceerd: 12-01-2009
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 1
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.