Vijf wereldwijde misverstanden

Talloze feiten die we als waarheid aanzien, zijn dat bij nader inzien niet. Iedereen kan daar in het persoonlijke leven wel voorbeelden van aanhalen. Maar sommige informatie wordt, al dan niet opzettelijk, in dusdanige mate kritiekloos aangenomen en verder verspreidt dat het een deel wordt van ons collectieve bewustzijn. Sommige van die misverstanden worden in de loop der tijd rechtgezet, ander blijven een hardnekkig bestaan leiden. De waarheid komt altijd boven. Het is echter best mogelijk dat dat voor een aantal van de voorbeelden nog een paar millennia duurt.

Indeling

• Tien voor taal
• Tien voor schrift
• Jezus was de zoon van een timmerman
• Satan en de duivel
• De swastika is een Nazi-symbool
• Amerika
• Spaghetti

Tien voor taal

Iedereen kent het spelletje: Zet tien mensen op een rij, fluister de eerste een kort verhaaltje in de oren en draag die dan op dat verhaaltje door te fluisteren aan de tweede, de tweede aan de derde... Het is vaak schokkend hoeveel informatie er in tien stappen verloren kan gaan, verdraaid wordt of zelfs bij wordt verzonnen. Dit besef heeft er in de westerse, of de "beschaafde landen" zoals dat vroeger nog heette, gaandeweg toe geleid dat enkel schriftelijke informatie of bronnen betrouwbaar geacht werd. In ons woord "mythologie" zit die mentaliteit volledig vervat. Het klassiek-Griekse woord "mythos" betekent "verhaal". De Grieken kleefden aan dat woord geen enkel waarde-oordeel. Een mythos kon natuurlijk waar zijn of niet, correct of twijfelachtig. Willen we het woord mythe vandaag neutraal correct vertalen, dan kunnen we de term "verhaal" zelfs niet meer gebruiken, omdat daar al een bijbetekenis van onfeitelijkheid aan vastkleeft. Een beter alternatief is misschien "verslag". De klassieke Grieken veroordeelden schriftelijk onderwijs met klem. Het gebruik van schrift om te leren, vonden ze, verzwakte het geheugen. Hun visie wordt twee millennia later nog bijgetreden in de vorm van de West-Afrikaanse maraboets. Hoewel ze na de intrede van islam meer en meer fungeerden als leraren en soms als heilige mannen werden aanzien, waren ze daarnaast de levende archieven van de stam. Kinderen die een opleiding volgden tot maraboet werden levenslang getraind in het reciteren van de generaties, geschiedenis en stambomen van hun volk. Vergelijkend historische onderzoeken brachten een verbazingwekkende accuratesse aan het licht.

Tien voor schrift

We spelen het spelletje opnieuw maar met een aantal aanpassingen. We geven de eerste persoon, een Feniciër, een verhaaltje in het Akkadisch. Die moet de tekst kopiëren en in zijn taal omzetten. Laat hem dan het verhaal doorgeven aan een Griek, die het naar het Grieks vertaalt en doorgeeft aan een Romein, die het doorgeeft aan een Engelsman... Je zou verwachten dat schriftelijke informatie correct wordt doorgegeven, maar aan de hand van dit "spelletje" zie je al gauw dat dit geen vanzelfsprekendheid is. Zelfs binnen het Nederlands gaat dit op. Wie van ons begrijpt "Elckerlyk" in zijn oorspronkelijk vorm? In de media wordt informatie heel snel wereldwijd verspreid. Het systeem van "persagentschappen" dat deze snelheid mogelijk maakt bevat tegelijk de moeilijkheid om die informatie te verifiëren. Een columnist in een Nederlandse krant die een telex ontvangt van American Associated Press dat een kind in Billings, Montana zijn ouders heeft doodgeschoten zal echt niet naar de plaats des onheils vliegen om te controleren of het verhaal wel klopt. In de praktijk wordt enkel de "nieuwswaarde" beoordeeld en desgevallend het verhaal volledig overgenomen.

Een ongunstig effect van de gecentraliseerde informatiestromen in onze huidige maatschappij, is dat men die, om welke reden ook, bewust kan manipuleren. Daarbij nauw aansluitend ligt de mogelijkheid om terminologie zodanig frequent op bepaalde situaties toe te passen, dat men de taalevolutie zelf manipuleert (voorbeelden hiervan worden beschreven in 10 voorbeelden van taalmanipulatie van Tom008).

Jezus was de zoon van een timmerman

Over het leven van Jezus bestaan zò veel twijfels, onzekerheden, interpretaties en zelfs leugens dat er miljoenen mensen voor gestorven zijn. Zelfs de vier officieel aanvaarde evangelies (er bestaan er veel meer dan de vier van het Nieuwe Testament) spreken elkaar tegen over zo goed als alle "historische" aspecten van deze uitzonderlijke figuur. Het begint al voor zijn geboorte.
Alle versies van het huidig "evangelie" die we kennen zijn gebaseerd op de Septuagint en uit die Griekse documenten vertaald. In de Griekse bronnen, voor zover ze het vermelden, wordt Jezus de zoon van een τεκτων genoemd. Nergens schrijft de Griekse bron dat het hier gaat om een timmerman - meubelmaker. Jezus' vader kon binnen de betekenis van dit woord evengoed een archi-tekt geweest zijn, of een tech-nisch ingenieur. We hoeven dit maar met één ander gegeven binnen de evangeliën te combineren om het vermoeden naar de laatste mogelijkheid te doen doorslaan. Wat brengen de drie koningen mee als relatiegeschenk om de geboorte van een koningszoon te eren? Juist: goud, wierook en mirre, drie van de meest kostbare goederen die alleen de hoge adel zich kon veroorloven. Deze relatiegeschenken zijn meermaals gedocumenteerd in de Egyptische, de Babylonische en Hettitische geschiedenis. Nemen we desondanks aan dat Jozef een timmerman was, wil dat de facto zeggen dat hij een welvarende middenklasser was. Als we ons voorstellen hoeveel kapitaal een schrijnwerker vandaag nodig heeft om enkel al zijn grondstof te kopen... dat was vroeger niet anders. Merken we tenslotte op dat de Griekse vertaling gebaseerd is op het Semitische 'naggar', dat naast de voormelde betekenissen ook 'leraar' of 'geleerde' kan betekenen. Wat was Jezus uiteindelijk zelf in de eerste plaats? Een geleerde en leraar.

Satan en de duivel

Dit tweede voorbeeld kadert in dezelfde religieuze omgeving, die gedurende tweeduizend jaar ons denken heeft beïnvloed. De oorsprong van de term "satan", bewust zonder hoofdletter, is dezelfde als zijn Griekse equivalent dia-bolos. De vertaling die hier het dichtst bij in de buurt komt is het Latijnse ad-vocaat. In de Joodse rituelen van Jezus' tijd was de satan niets anders dan de "openbare aanklager" of om het met een etymologisch verwant begrip te zeggen: "de advocaat van de duivel" (wat op zich weer een tautologie is, zoals: hij is naïef en onschuldig of: ze is netjes en verzorgd). In het rechtssysteem van de Romeinse republiek bestond er wel zoiets als een openbaar aanklager, maar met de keizertijd verloor die functie aan betekenis. Tegen de middeleeuwen bestond er zelfs niets meer waaraan de vertalers deze term konden koppelen, in het overigens onwaarschijnlijke geval dat ze wisten wat die inhield.

De swastika is een Nazi-symbool

Dit klopt in de mate dat de Nazional-Socialistische Deutsche Arbeiders Partei, NSDAP dit symbool heeft gebruikt als embleem vanaf 1920 en als nationale vlag vanaf 1933. De meeste mensen kennen het alleen in dat licht. Het is ook niet meer mogelijk dit symbool te gebruiken zonder daarbij de associaties op te roepen van haat, genocide, fascisme, enz. De swastika is echter een symbool dat vier dorsvlegels voorstelt en daarmee voor vruchtbaarheid staat. Het werd als zodanig gedragen op kledij of in de vorm van juwelen. Het was tevens een gelukssymbool. De swastika als symbool is het bewijs bij uitstek dat door associatie de betekenis ervan volledig in het tegenovergestelde kan omslaan. Het symbool gaat terug tot de tijd dat de Indo-Europeanen (of Indo-Aryanen) zich vanuit hun stamlanden over Europa, de Kaukasus, Afghanistan, Iran, India en Indo-China verspreidden. In veel landen wordt het nog steeds in zijn oorspronkelijk betekenis gebruikt, tot in Ethiopië toe. Zelfs in Joodse esoterische geschriften komen we het symbool tegen, hoe vreemd ons dat vandaag ook lijkt. Er zijn voorwerpen met swastika's gevonden van meer dan 3.000 jaar oud.

Amerika

De naam van het continent is etymologisch afkomstig van de Italiaanse (Florentijnse) ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci. Het misverstand is echter dat dat op basis, of ter ere was van de reizen die deze zeevaarder ondernam. De Duitse cartograaf Martin Waldseemüller plaatste de naam America in 1507 op een kaart, nadat een brief van Amerigo hem informeerde over de ontdekkingen die hij had gedaan. Of dat ook de bedoeling was van Amerigo is niet meer na te gaan. Wat wel kort daarna duidelijk werd, is dat Amerigo twee van zijn vier vermeende reizen nooit had gemaakt. In latere producties van kaarten verwees Waldseemüller dan ook naar de nieuwe wereld als "Terra Incognita". Ondertussen waren er echter al meer dan duizend kopieën gemaakt van Martins kaart. Vooral nadat in 1538 Gerard Craemer (Mercator) America als aanduiding had overgenomen, versnelde de verspreiding van de onterecht toegewezen naam zich. Dit voorbeeld toont aan hoe de versnelling van informatiestromen ook verkeerde ideeën ingang kan doen vinden.

Spaghetti

Dit is een minder zwaarwichtig voorbeeld dan de vorige, maar wel vurig omstreden. Wanneer we "Italiaans" gaan eten, eten we toch nog vaak...Chinees. Het bereidingsprocédé van wat de Italianen spaghetti noemen, was bij de Grieken ook al bekend sinds de klassieke tijd (Vierde eeuw v.Chr.) en bij de Chinezen onder de vorm van noedels sinds 3.000 v.Chr. Letterlijk beschouwd is dit dus geen misverstand maar een eindeloze discussie. In het bijzijn van een Belg over "French fries" spreken, roept waarschijnlijk gelijkaardige emoties op.