Leiden: De burcht

De burcht in Leiden is al honderden jaren oud. Al voor 900 wordt er gesproken over een soort verdedigingswerk op de kunstmatige heuvel. In latere jaren is deze verbeterd, opnieuw opgetrokken uit steen. Toen echter de stad Leiden steeds verder groeide en bouwde rondom de burcht verloor deze zijn functie. Inmiddels is het een prachtige bezienswaardigheid met mooi uitzicht over de stad.

Algemeen

In 860 wordt al gesproken van het dorp Leithon, een dijkdorp aan de voet van een kunstmatige heuvel. Bovenop de heuvel ligt de Burcht, waar oorspronkelijk de bisschop van Utrecht, de leenman, zetelde. Rond 1100 kwam deze burcht in handen van de graaf van Holland.

De burcht

Inmiddels ligt de burcht midden in het centrum van de stad Leiden (aan de Burgsteeg 14), tussen de Oude en de Nieuwe Rijn. Verhalen doen de ronde dat er al een soort verdedigingswerk stond in de 4e eeuw, alleen de eerste verhalen zijn van ongeveer 5 eeuwen later. Toen heeft er een soort ringwalburg gestaan, een cirkelvormige aarden wal met een houten palissade.

De legende

Over het ontstaan van de burcht is een leuke legende verbonden. Het wil namelijk dat de burcht door reuzen is gesticht in een woest woud zonder genade. Dit werd een zo hardnekkige legende dat de buurt in de Hooigracht heel lang de bijnaam “Woud zonder genade” heeft gedragen.

Ook wordt gesproken over stichting door de Romeinen of zelfs de Noormannen.

Geschiedenis van de burcht

• In de 11e eeuw werd de heuvel verhoogd tot het ongeveer 9 meter boven de omgeving uit die tijd kwam te liggen. Er werd een nieuw houten gebouw neergezet. In dezelfde eeuw, namelijk 1047 kwamen keizerlijke troepen de burchten van Vlaardingen en Rijnsburg verwoesten. De burcht van Leiden werd vanaf dat moment veel belangrijker. Waarschijnlijk werd er vanaf dat moment tol geheven door Graaf Floris en werden op de burcht munten geslagen, waarvan er een aantal zijn teruggevonden.

• Rond 1150 werd de houten versterking vervangen door een stenen ringmuur met kantelen. Aan de achterkant van de ringmuur stond toen een toren.
• Aan het begin van de jaren 1200 liep de uit tufsteen gebouwde burcht zware schade op tijdens gevechten. De herstelwerkzaamheden vonden plaats met kloostermoppen. Dezelfde eeuw nog wordt het verouderde “mottekasteel” afgebroken en aangepast aan de nieuwste wensen.
• In zowel de 14e als de 15e eeuw wordt er gesproken over een toren. Het is mogelijk een voorraad toren geweest, want de oppervlakte schijnt te klein te zijn geweest voor bewoning. Wat het uiteindelijke doel was van deze toren is tot op heden nog niet duidelijk. De stad Leiden breidt gestaag uit en wordt om de burcht heen gebouwd, waardoor deze zijn militaire functie duidelijk begint te verliezen.
• Na 1650 komt er een nieuw toegangspoort in de zuidelijke muur, op de plaats waar voorheen de toren heeft gestaan. Negen natuurstenen wapenstenen en het stadswapen sieren de poort. De burcht wordt in 1651 gekocht door het stadsbestuur van Leiden en wordt de burcht een bezienswaardigheid. Er moest wel betaald worden om de burcht in te mogen. De burcht bleef lange tijd in handen van de burggraven, die hem in leen hadden gekregen van de graven van Holland.

De burcht nu

De burcht ligt nog steeds op de kunstmatig aangelegde heuvel (die ongeveer 12 meter boven het maaiveld uitsteekt) en is tot op heden een goed voorbeeld van een mottekasteel. Een mottekasteel is een houten (later stenen) versterking op een kunstmatige heuvel. Het bestond meestal uit een toren en een ringwand, waaromheen vaak een gracht werd gegraven.

De doorsnee van de burcht is bijna 36 meter en heeft een borstwering met kantelen. De muren zijn ruim 6 meter hoog en maximaal 90 cm dik. Binnenin de burcht zijn diepe bakstenen spaarbogen aangebracht met daarboven een weergang. In de muur zijn diverse schietgaten aangebracht, en diverse nissen.

Op de oostzijde na is de heuvel vrij steil. Op de oostzijde namelijk ligt de toegangstrap naar de poort van de burcht, aan de voet van de heuvel staat een smeedijzer hekwerk tussen twee pijlers.

Wat te zien in en om de burcht

Waterput en achterdeur

In de burcht is een put aangelegd. Over deze put doen verschillende verhalen de ronde. Zo zou er tijdens het beleg door de Spanjaarden in 1574, via geheime gangen vanuit deze put achter de linies van de Spanjaarden gekomen kunnen zijn. Ook zou er ooit in deze put een levende haring gevonden zijn.

Het zijn natuurlijk allemaal maar verhalen, de put diende alleen voor drinkwater als het kamp ooit belegerd zou worden.

De achterdeur aan westzijde van de muur was de voormalige hoofdingang, pas in 1653 is deze functie overgenomen door de nieuw gebouwde poort.

Uitzicht vanaf de burcht

Vanaf de weergang, die ongeveer 18 meter boven het maaiveld ligt, is uiteraard een prachtig uitzicht over de stad Leiden. Zo is er uitzicht op het stadhuis gebouwd in de jaren ’30 van de vorige eeuw. Schuin daarachter ligt de beroemde Pieterskerk, waar ieder jaar de herdenking van het Leidens ontzet wordt gevierd.

Ook de Marekerk, de mooie koepelkerk, genaamd naar de Mare omdat deze daar aan lag. De kerk was de eerste Nederlandse kerk die speciaal gebouwd is voor de Protestante diensten, dit was in 1649.

Ook het Heilige Geestweeshuis (van de Hervormde Armenzorg) en het voormalige pakhuis zijn vanaf de burcht te zien.

Het privaet van de burcht

De burcht was goed voorbereid op een eventuele belegering. Het heeft zelfs een eigen privaet, het kleine deurtje bij een van de spaarbogen is klein en valt eigenlijk niet direct op. Hier is een privaet aangebracht bij gebrek aan riolering. Wanneer een wandeling binnenin de burcht gemaakt wordt, valt het pas op.

Sociëteit de Burcht

De Sociëteit “De Burcht” is gevestigd aan de voet van de burcht. In de monumentale Fonteinzaal, die dateert uit de tweede helft van de 19e eeuw is het café ondergebracht. Hier komt een gemengd publiek, en er worden regelmatig jazzconcerten gegeven. In de Tuinzaal worden regelmatig vergaderingen, congressen en kleine culturele activiteiten gehouden.