Textus Receptus - wat is het?

Oudere vertalingen, zoals de Statenvertaling in het Nederlands en de King James in het Engels, zijn voor het Nieuwe Testament gebaseerd op de zogenaamde Textus Receptus, Latijn voor 'ontvangen/aanvaarde tekst'. Hoe is die tekst ontstaan en hoe goed/betrouwbaar is die tekst als uitgangspunt voor vertalingen?
Erasmus' Griekse NT (rechts Grieks, links Latijn)Erasmus' Griekse NT (rechts Grieks, links Latijn)

Textus Receptus


Inleiding

Al weer een tijdje geleden sprak ik iemand die mij uitdrukkelijk verklaarde dat de King James en de Statenvertaling de beste vertalingen zijn, omdat ze gebaseerd zijn op de Textus Receptus, die de enige betrouwbare grondtekst zou zijn. Eerder had ik dat al op een website gelezen. Modernere vertalingen zouden besmet zijn door vrijzinnigheid en dat lijkt dus ook te gelden voor de grondtekst waarop deze vertalingen gebaseerd zijn. Voor mij een reden om me eens in de materie te verdiepen.

De naam Textus Receptus is eigenlijk ontleend aan het voorwoord van de uitgave van 1633 door de gebroeders Elzevir uit Leiden. Daar vermeldden zij: '[the reader has] the text which is now received by all, in which we give nothing changed or corrupted." Het is haast een terloopse opmerking, maar daaruit werd de 'naam' geboren voor de tekst die vrijwel ongewijzigd terugging via de uitgaven van Beza (1565, 1582, 1588-9 en 1598), Stephanus (1550) op Erasmus (1527, 1535).

Erasmus

Erasmus (1469-1536) was de eerste die de Griekse tekst van het Nieuwe Testament publiceerde. Zijn eerste uitgave (1516), was op een minimaal aantal handschriften gebaseerd, waarbij hij zelfs zover ging om de laatste bladzijde van Openbaring die in het hem ter beschikking staande handschrift ontbrak, vanuit de Vulgaat, de standaard Latijnse vertaling, naar het Grieks te vertalen, zodat de tekst in elk geval compleet was. Deze uitgave was een onmiddellijk succes. Al in 1519 was er een tweede uitgave nodig. Deze was de grondslag voor Luthers vertaling van het Nieuwe Testament in het Duits. In de jaren tussen deze uitgaven had hij wel een aantal andere Griekse handschriften kunnen raadplegen.

Verdere ontwikkeling

Ondertussen was ook een andere uitgave van het Griekse Nieuw Testament verschenen de zogenaamde Polyglot Bijbel van Ximenes. Het werk hieraan was al begonnen voor Erasmus aan zijn uitgave begon, maar het lijkt erop alsof de uitgave pas rond 1522 werkelijk beschikbaar kwam. Erasmus heeft de tekst in elk geval geraadpleegd en mede verwerkt in zijn definitieve vierde uitgave van 1527.

De Parijse uitgever Stephanus (Robert Estienne, 1503-1559) liet halverwege de 16de eeuw uitgave verschijnen die vrij getrouw de tekst van Erasmus' definitieve vierde uitgave volgt, maar die - als eerste - in voetnoten varianten gaf uit veertien verschillende Griekse handschriften (ook wel codices genoemd.) Een andere nieuwigheid die hij introduceerde was de hoofdstuk- en versindeling! Deze uitgave werd voor velen, bijzonder in Engeland, de standaard tekst van het Griekse Nieuwe Testament.

Théodore de Bèze (Beza, 1519-1605), vriend en opvolger van Calvijn in Genève, volgde in zijn uitgaven deze uitgave van Stephanus, hoewel hij ze voorzag van een verder uitgebreide collectie varianten. Zijn belangrijkste verdienste is echter dat hij de standaard tekst populair maakte. Het waren zijn uitgaven van 1588-9 en van 1598 die de vertalers van de King James vertaling als grondslag gebruikten voor de in 1611 verschenen Engelse vertaling.

Conclusies

Latere vertalingen wordt verweten besmet te zijn door vrijzinnigheid. Maar aan de 'oorsprong' van de Textus Receptus staat dus het werk van Erasmus, een humanist, die daarvoor niet meer dan een stuk of zes handschriften gebruikte. Het oudste handschrift, dat uit de tiende eeuw dateert, gebruikte hij het minste omdat hij meende dat deze veel fouten bevatte. Later zijn er dus wel varianten aan toegevoegd uit andere, vaak oudere handschriften, maar deze werden slechts in voetnoten geplaatst. De tekst zelf werd niet gewijzigd.

Inmiddels zijn er c.a 4000 handschriften met het hele Nieuwe Testament en zo'n 13000 met delen ervan. Velen daarvan gaan terug tot de vierde eeuw en een enkele zelfs tot de derde!

De meeste moderne vertalingen zijn gebaseerd op The Greek New Testament van K. Aland (e.a.) of Novum Testamentum Graece van E.Nestle en K.Aland (red.). Deze bevatten dezelfde tekst, de eerste is een uitgave speciaal voor vertalers, de tweede de wetenschappelijke tegenhanger. Deze tekst is tot stand gekomen door alle beschikbare informatie te vergelijken en te wegen om zo tot een tekst te komen die zo dicht mogelijk ligt bij de oorspronkelijke handschriften.

Overigens zijn de verschillen tussen de (verschillende versies van de) Textus Receptus en de moderne uitgave van Aland en Nestle nergens zo groot dat ze tot verschillen in theologie leiden.
© 2008 - 2024 Bbuitendijk, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Het Nieuwe Testament (Christendom)Het Nieuwe Testament is van groot belang binnen het Christendom. Het vormt het tweede deel van de Christelijke Bijbel en…
Het Oude Testament (Christendom)Het Oude Testament speelt een belangrijke rol binnen het Christendom. Het Oude Testament is het eerste gedeelte van de C…
De Bijbel (Christendom)De Bijbel. Het is een van de oudste en meest verkochte boeken ooit. Mensen weten echter nog veel niet over de Bijbel. Ho…
Het christendom, een wereldgodsdienstHet christendom, een wereldgodsdienstHet christendom is de grootste godsdienst van Nederland. Maar wat geloven christenen eigenlijk en wat zijn hun leefregel…
Marinus van de Lubbe, gerehabiliteerdHij werd verdacht van het in brand steken van de Rijksdag in Berlijn in februari 1933. Alhoewel zijn schuld nooit echt b…
Bronnen en referenties
  • The Text of the New Testament, Its Transmission, Corruption, and Restoration, Bruce M. Metzger (Third, enlarged Edition 1992), pp. 95-106.
  • Novum Testamentum Graece, Nestle-Aland, 1979 (26ste editie)
Bbuitendijk (14 artikelen)
Gepubliceerd: 18-01-2008
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.