De dynastie van de Achaemeniden

De Aramese taal was het bindmiddel voor het bijeenhouden van het Perzische Rijk. Het bracht ver uit elkaar liggende rijksdelen die grote onderlinge verschillen vertoonden tezamen. Het is daardoor dat het Perzische Rijk kon uitgroeien tot een wereldmacht. De Meden en Perzen, die van origine Indo-Europees waren, bedienden in tegenstelling tot de Assyriërs en later de Arabieren zich niet meer van het deporteren van door hen onderworpen volkeren.

• Algemeen
• Militaire activiteiten van de Achaemeniden
• De opvolgers van Cyrus II
• De organisatie binnen het Perzische Rijk
• Heerschappij over het Nabije Oosten
• Afname van de macht

Algemeen

In 843 v.Chr. voerden de Assyriërs oorlog tegen een vijandige nomadische bergstam (Parsua), die zich later vestigden in de streek Ansan, wat uiteindelijk zou uitgroeien tot het Perzische Rijk (Parsi). Dit bergvolk was nauw verwant aan de naburige Meden en het Oud-Perzisch heeft overeenkomsten met het Sanskriet van India. De oppergoden waren Ahoera Mazda, Mithras de god van het licht en Anahita de godin van de vruchtbaarheid. Over de Perzen (Artaiers), van oudsher een land van landbouw en veeteelt, heerste sedert 700 v.Chr. de dynastie van de Achaemeniden.

Militaire activiteiten van de Achaemeniden

Vanaf het jaar 700 v.Chr. voerde Achmenes de scepter, gevolgd door Teispes, die van 675-640 v.Chr. regeerde. In 550 v.Chr. overwon Cyrus II, met behulp van Babylon, zijn leenheer Astyages van Medië en nam bezit van diens hoofdstad Agbatana (Hamadhân). Nadat hij een goede controle had op de regio viel hij in 547 v.Chr. Lydia binnen, dat geregeerd werd door Kroisos. Een en ander betekende een jaar later het einde van het Lydische Rijk. Tevens onderwierp hij de Ionische nederzettingen aan de westkust van Klein-Azië, waarna in 539 v.Chr. na een diplomatiek offensief zonder moeite de stad Babylon veroverd kon worden. De daaropvolgende annexatie van het gehele nieuw Babylonische Rijk maakte dat Perzië uitgroeide tot een wereldmacht. Deze overwinningen dankte Cyrus II mede aan het feit dat hij de godsdienst van de door hem onderworpen volkeren niet aantastte en dat hij het binnenlands bestuur zo mogelijk aan inheemse vorsten overliet. Na nog enige oorlogen in het oosten van Iran te hebben gevoerd sneuvelde Cyrus II in 529 v.Chr.

De opvolgers van Cyrus II

Deze werd opgevolgd door zijn zoon Cambysès II van 529-522 v.Chr., die reeds vanaf 538 v.Chr. stadhouder van Babylon was. Door hem wordt Egypte in 525 v.Chr. ingenomen en werden de in Cyrenaica gevestigde Griekse kolonisten overwonnen. Van zijn langdurige afwezigheid maakte Gaumata gebruik om zich in Iran en Babylonië tot koning te laten uitroepen. Halsoverkop terugkerend uit Egypte stierf Cambysès II na een ongelukkige val in 522 v.Chr. in Syrië, zonder een erfgenaam na te laten. Vervolgens rebelleerden zeven stamvorsten onder leiding van Dareios I, waarbij Gaumata de dood vond en Dareios I zich vervolgens tot koning uitriep. Om zijn positie te wettigen trouwde deze met Atossa, de dochter van Cyrus II, waarna hij in de jaren 521-485 v.Chr. regeerde over Persië. In zijn eerste regeringsjaren was Dareios I druk bezig allerlei interne opstanden te bestrijden, waarvan er één vereeuwigd werd in een drietalige inscriptie. Door deze inscriptie in het Oud-Perzisch, Elamitisch en Babylonisch werd het Oud-Perzische spijkerschrift in 1802 n.Chr. ontcijferd. In 518 v.Chr. ondernam Dareios I een expeditie naar Egypte en stelde daarbij het kanaal van de Nijl naar de Rode Zee in werking. Gevolgd in 512 v.Chr. door een tocht over de Bosporus, waarna Thrakia en Makedonia werden overwonnen. Tussendoor werd nog even het dal van de Indus aan de zegekar gebonden.

De organisatie binnen het Perzische Rijk

Het rijk werd ingedeeld in twintig grote provincies met elk een satraap (khshatrapa) aan het hoofd, die werd bijgestaan door een kanselier en een militaire aanvoerder (karanos). De satrapen beschikten weliswaar over zeer grote financiële en militaire volmachten, doch dienden ook zware belastingen aan het centrale gezag te voldoen. Deze belastingen konden opgelegd worden in zilver, graan of goud. Een standaardisering van maten en gewichten, waarbij een uniforme munt met als munteenheid de gouden dareik werd ingevoerd. Deze munt werd voorzien van een afbeelding van de koning. Alleen Perzen konden deel uitmaken van de kern van het staande leger, doch alle onderworpen volkeren waren verplicht indien nodig troepen te zenden. Deze werden dan veelal aangevoerd door inheemse commandanten. Het wapen bij uitstek van de Perzen was de pijl en boog. De zeemacht werd samengesteld uit veelal Phoinikiërs die beroemd waren om hun scheepskunde, daarnaast aangevuld met Kariërs en Grieken (Ioniërs). Iedere onderworpen staat hield zijn eigen taal en godsdienst, maar koninklijke besluiten werden in het grootste deel van het rijk in het Aramees gesteld. Omstreeks 500 v.Chr werd het Kanaänitisch vervangen door het Aramees.

Verbetering van de infrastructuur

Om een snelle verplaatsing van het leger en ten gerieve van boodschappers van de koning werden goede wegen aangelegd, deze werden bewaakt door patrouilles. De voornaamste handelsroutes kwamen daarmede buiten Arabië te liggen. De zeemacht werd samengesteld uit veelal Phoinikiërs die beroemd waren om hun scheepskunde, daarnaast aangevuld met Kariërs en Grieken (Ioniërs). Schitterende paleizen werden tot stand gebracht, waarbij de benodigde arbeiders uit alle delen van het rijk kwamen. Vooral in de steden Susa, Agbatana en de nieuwe hoofdstad Persepolis verrezen deze bouwwerken.

Heerschappij over het Nabije Oosten

Na een decennium van rust in het rijk kwamen de Ionische Grieken in 500 v.Chr. in opstand. In deze periode heerste Persia over het gehele Oosten. Eerst na hardnekkige tegenstand werd deze rebellie neergeslagen en eindigde met de val van de stad Milete in 494. v.Chr. Teneinde dit succes te continueren werd er door Dareios I (Daraya-Wahus I) een veldtocht tegen het thuisland van de Ionische Grieken in gang gezet, welke echter een complete mislukking werd door het verliezen door de Perzen van de slag bij Marathon (Attica) in 490 v.Chr. Gedesillusioneerd ondernam Dareios I dan ook de terugtocht, waarna hij in 485 v.Chr. in voorbereiding op een expeditie naar Egypte overleed.

Als zoon van Atossa, de gemalin van Dareios I, volgde Xerxès I (Ahasveros) hem van 485-465 v.Chr. op. Deze had in zijn jeugd aan het hof van Dareios I een Spartaanse opvoeding genoten. Hij onderdrukte in een snel tempo opstanden in Egypte en Babylonië en vormde een reusachtig leger om de Grieken mores te leren. Ook hij moest het echter in de jaren 479/480 v.Chr. afleggen tegen Athene. Eerst werd de vloot verslagen bij Salamis, gevolgd door een nederlaag van het leger in de slag bij Plataea. Daarna werd de oorlogsvoering op een laag pitje gezet en werd er een omvangrijk bouwprogramma opgestart in de hoofdstad Persepolis. In 465 v.Chr. werd hij samen met zijn oudste zoon vermoord, waarna zijn jongere zoon onder de naam Artaxerxès I (Arta-Xsathra I) de troon besteeg. Deze regeerde van 465-424 v.Chr. en sloeg opstanden in Egypte en Bactria neer.

Afname van de macht

De macht van Persia in het westen nam allengs af en in 448 v.Chr. werd er een verdrag met de stad Athene gesloten. Zijn opvolger Dareios II van 424-405 v.Chr. had te maken met verschillende opstanden van satrapen en werd gedurende de jaren 405-359 v.Chr. opgevolgd door Artaxerxès II. Daarbij staat arta voor waarheid. Door de vrede van Antalcidas kwamen de Klein-Aziatische kuststeden in het westen en Kypros in 387 v.Chr. weer bij het Perzische Rijk. In 374 v.Chr. deed Artaxerxès II een vergeefse poging om Egypte weer in het gareel te krijgen. In die perioden streefden de satrapen van de randgebieden naar meer macht en onafhankelijkheid. Zijn opvolger was Artaxerxès III van 359-338 v.Chr. die hevige opstanden in Klein-Azië en Phoinikië onderdrukte en maar weer eens een keer Egypte overwon, waar hij drie veldtochten voor nodig had. Arses volgde hem voor twee jaar op, gevolgd door Dareios III van 336-330 v.Chr., die door de satraap Bessos in Oost-Iran werd vermoord. Daarna werd Iran met de rest van het Perzische Rijk een onderdeel van het wereldrijk van Alexander de Grote.

Lees verder

• De kleine westelijke Klein-Aziatische staten in de oudheid
• Het nieuwe Assyrische Rijk en het volk der Meden
• Het Nieuw-Babylonische Rijk van 625-539 v.Chr
• De Phoinikiërs in oude tijden