Herendiensten in feodale tijdperk

Iets doen voor een ander heeft vooral met sociaal gedrag te maken. Lang niet altijd wordt daar ook iets voor terug verwacht. Bij een zogenaamde herendienst was dat ook het geval maar die werd niet vanuit een volledig vrije wil verricht. Een herendienst was een dienst die verricht moest worden voor een vorst of edelman zonder dat daar een directe beloning tegenover stond. Herendiensten waren van toepassing in het feodale tijdperk dat liep vanaf de val van het Romeinse Rijk tot aan de Franse Revolutie.

Herendiensten als soort belasting in feodale tijdperk

In de Bijbel wordt ook over herendiensten gesproken. Daarmee worden diensten bedoeld die aan overwonnen vijanden werden opgelegd. Na de val van het Romeinse Rijk omstreeks het jaar 500 na Christus was er in Europa een onveilige situatie en ontstond een nieuwe vorm van herendiensten. De plattelandsbewoners zochten toen steun bij de gewapende heren die hen bescherming konden bieden. In dat feodale tijdperk waren herendiensten een soort belasting voor een heer welke verviel wanneer de horige zijn bezit achterliet en naar de stad verhuisde.

In middeleeuwen arbeid verrichten voor vorst en edelman

Vooral in de middeleeuwen was er sprake van herendiensten. De horigen waren verplicht om die diensten voor hun heer te verrichten. Ze werden met contracten afgesproken. De diensten konden bestaan uit het verrichten van arbeid gedurende een aantal afgesproken dagen. Die arbeid bestond bijvoorbeeld uit het werken aan wegen voornamelijk in de herfst en in de winter. Een andere herendienst was het leveren van goederen of producten zoals een vastgestelde hoeveelheid voedsel of het leveren van hout uit de bossen van de heer. Ook het door de heer ingezet worden als soldaat tijdens veldslagen (heerplicht, heervaart) kon hieronder worden gerekend. Die inzet kan gezien worden als een soort dienstplicht in de middeleeuwen.

Van corvee naar karwei

De verplichtte herendienst werd in Frankrijk corvee genoemd. Tegenwoordig is corvee een soort ploegendienst. Met een groep mensen wordt afgesproken om beurtelings klussen te verrichten zoals in bepaalde situaties boodschappen doen, afwassen en poetsen maar bijvoorbeeld ook hout sprokkelen, water dragen en wachtlopen. Het woord corvee is afgeleid van het Latijnse corrogáte dat oproepen betekent. In het Nederlands verscheen het woord in 1294 als corweie. Dit woord heeft weer gelijkenis met het woord karwei.

Een heitje voor een karweitje

Bij een karwei hoeft geen sprake te zijn van verplichting zoals destijds bij de herendienst en nu bij het corvee. Een karwei kan een afspraak zijn die gemaakt wordt met een opdrachtgever of een klant maar kan ook een klus zijn die men uit zichzelf voorneemt. Zo slaat de uitdrukking “Een heidens karwei” op een klus die niet makkelijk te verrichten is. Het woord karwei komt ook voor in de slogan waaronder de scouting langs de deur trok om tegen geringe betaling klussen te verrichten. Die slogan luidde “Een heitje voor een karweitje” waarbij een heitje stond voor een kwartje.

Afschaffing van herendiensten

Herendiensten werden aan het eind van de achttiende eeuw afgeschaft. Voor een groot deel had dit ook te maken met de activiteiten van Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Hij maakte zich aan het eind van de achttiende eeuw sterk voor de afschaffing van de zogenaamde drostendiensten die vergelijkbaar waren met de herendiensten. Joan Derk had in een rede de drostendiensten vergeleken met de slavernij en de drosten voor schurken uitgemaakt. Dat kostte hem vier jaar politieke ballingschap maar uiteindelijk werden de drostendiensten afgeschaft.

Lees verder

• Middeleeuwen in vogelvlucht