Boeddhisme in historisch perspectief

Als we het over Boeddha hebben, hebben we het over Siddartha Gautama. Hij werd rond 563 v.Chr. in Kapilavastu geboren. Hij was een koningszoon van een klein vorstendom in de Himalaya, het huidige Nepal. In dit artikel vertel ik iets over het boeddhisme vanuit historisch perspectief en ik ga in op de vier verheven toestanden van de geest.

Zijn leven

Het is lastig de feiten van zijn leven helder te krijgen, omdat er allerlei legenden door zijn leven heen geweven zijn. Om het eenvoudig te houden laat ik alles wat duidelijk legende is hier weg.

Er wordt echter gezegd dat zijn moeder 7 dagen na zijn geboorte gestorven is en dat hij is opgevoed door zijn tante, een zuster van zijn moeder. Er was voorspeld dat hij of een groot koning of een verlosser zou worden. Zijn vader vond dat laatste een minder goed idee, daarom hield hij alle ellende bij zijn zoon weg. Op zijn 29e, Siddharta was toen zelf al vader van een zoontje, kwam hij voor het eerst in contact met de ellende die het leven met zich meebrengt en Siddartha besloot monnik te worden om uitweg te vinden uit het lijden. Of zijn vrouw onder deze beslissing leed staat nergens vermeld.

De leer

Het opvallende aan zijn leer is dat zijn leer zich richt tot iedereen. Ras of kaste spelen geen rol en verlossing is te bereiken zonder tussenkomst van een God. In die tijd was dat een revolutionaire leer.

Geschriften

De Boeddha heeft zelf geen geschriften nagelaten. Na zijn dood hebben zijn leerlingen zijn leer opgeschreven. De Boeddha heeft ook nooit aanspraak gemaakt op goddelijkheid of bovennatuurlijkheid. Pas later is hij door zijn volgelingen 'vergoddelijkt' en is de toewijding van zijn volgelingen veranderd in aanbidding. Dat is eigenlijk erg vervelend, want de Boeddha was een fel tegenstander van de Godenoffers van de Brahmanen en nu werd hij zelf het voorwerp van hetgeen hij in het Hindoeïsme bestreden had. En zo veranderde het boeddhisme in een godsdienst, terwijl het dit oorspronkelijk niet was.

Stromingen

In 225 v.Chr. verworf het boeddhisme de gunst van keizer Ashoka. Toen werden de monniken niet meer beschuldigd van ketterij. Toen ze niet meer beschuldigd werden van ketterij, ontstond verdeeldheid in de leer. Er ontstonden drie stromingen:

• Hinayana
• Mahayana
• Vajrayana

Hinayana

Het hinayana, of teravada of kleine voertuig hield zich aan de leringen zoals de Boeddha ze gegeven had en zoals ze in de eerste geschriften waren genoteerd. Het hinayana verspreidde zich in het Zuiden van Indië.

Mahayana

Het mahayana of grote voertuig ging zich bezighouden met:

• mystiek en magie
• filosofie
• het nam aspecten van polytheïsme in zich op

Vajrayana

Het Vajrayana of diamanten voertuig ontwikkelde zich iets later en werd het Tibetaans boeddhisme.

Deze verdeeldheid betekende het verval van het boeddhisme in Indië, aan het einde van de 11e eeuw was het boeddhisme in Indië verdwenen.

De vier verheven toestanden van de geest

De kern van de Leer van de Boeddha vormt de mentale ontwikkeling. Je kunt je mentaal ontwikkelen door je bewust te zijn van hoe je met andere wezens omgaat. Hoe denk je over anderen? Hoe spreek je over anderen? Hoe gedraag je je naar anderen? De mentale ontwikkeling ontstaat als gevolg van je inspanningen om juist te denken, juist te spreken en juist te handelen.

Een hulpmiddel bij de ontwikkeling van het juiste denken, de juiste spraak en het juiste handelen is contemplatie op de vier verheven toestanden van de geest. Deze verheven toestanden van de geest worden ook wel de Onbegrensde Deugden genoemd, of de Goddelijke Verblijfplaatsen. In het Pali heet dat Brahma Wihara.
Deze vier verheven toestanden van de geest zijn:

• liefde, liefdevolle vriendelijkheid of liefdevolle warmte
• mededogen
• medevreugde
• gelijkmoedigheid

Liefde, liefdevolle vriendelijkheid of liefdevolle warmte

Hierbij gaat het niet om datgene wat in de westerse samenleving gewoonlijk als 'liefde' benoemd wordt. Het gaat hier om liefde zonder het verlangen om te bezitten. Liefde zonder voorkeur en zonder uitzondering. Het gaat ook niet alleen om liefde voor mensen, het gaat om liefde voor alle levende wezens. Het is de wens dat alle levende wezens gelukkig zijn.

Mededogen

Mededogen is iets anders dan medelijden. Mededogen is de wens dat de ander vrij van lijden is, om vervolgens die wens uit te breiden tot alle levende wezens. Ook hier zonder voorkeur en zonder uitzondering.

Medevreugde

Medevreugde is zo ongeveer het tegengestelde van afgunst en jaloezie. In plaats daarvan gun je de ander alles en geniet je van het geluk van de ander alsof het je eigen geluk was. Hierdoor breid je je mogelijkheden om geluk te ervaren uit.

Gelijkmoedigheid

Gelijkmoedigheid kan niet een toevallig resultaat van een stemming zijn, gelijkmoedigheid is het resultaat van een training. Het betekent dat je je niet laat meeslepen door stemmingen en veranderende omstandigheden. Dit soort gelijkmoedigheid kan verworven worden door inzicht. Om dit inzicht te verwerven, is meditatie de weg.

Doordat je je inspant om deze verheven toestanden van de geest te bereiken, verdwijnen geleidelijk aan de geestestoestanden die hiermee onverenigbaar zijn. Geen woede, geen haat, geen afgunst of jaloezie. Als deze vervelende emoties verdwijnen geleidelijk aan, zonder onverschillig te worden of afgestompt te raken.