Geschiedenis van het IJsselmeer

De provincies Noord-Holland en Friesland worden verbonden door de Afsluitdijk. Met de aanleg van de Afsluitdijk werd de Zuiderzee afgesloten en zo ontstond het IJsselmeer, mer daarin later de provincie Flevoland. De geschiedenis van de Zuiderzee wordt echter minder vaak verteld, daarom in dit artikel: van Zuiderzee tot IJsselmeer!

Van Flevomeer tot IJsselmeer

Toen de Romeinse geograaf en schrijver Pomponius Mela rond het jaar 43 na Christus de Lage Landen beschreef, zag ons land er in veel opzichten anders uit dan tegenwoordig.

De zee werd tegengehouden door duinen en natuurlijke verhogingen in het landschap, er waren immers geen dijken. Bij een flinke storm stroomde de zee het land in, en zo ontstonden natte en moerassige gebieden. Mensen bouwden hun huizen op natuurlijke verhogingen in het landschap, (heuvels, zandgebieden e.d.). Waar deze verhogingen ontbraken bouwde de mens haar woningen op terpen of wierden, zo waren ze toch beschermd tegen oprukkende watermassa’s.

Na de Romeinse tijd wordt het meer ‘Aelmere’ genoemd. Het oudst nog bewaard gebleven document waarin Aelmere wordt vermeld is een biografie van de heilige Bonifatius. In de biografie staat beschreven hoe deze Ierse bisschop vanaf de Rijn over een meer genaamd ‘Aelmere’ richting het gebied voer dat we nu kennen als Friesland. De latere plaats Almere is genoemd naar deze middeleeuwse benaming.

Het eiland Urk wordt voor het eerst beschreven in een schenkingsakte uit 966 van de hand van keizer Otto de eerste wordt Urk genoemd als eiland ‘in het Aelmere’. Dit geeft aan dat de benaming Aelmere gangbaar was voor die tijd.

Vanaf de 8e eeuw na Christus tot de 12e eeuw steeg de temperatuur, hierdoor begon de zeespiegel te stijgen. Omdat de lage landen voornamelijk laag en vlak waren, stroomde snel een groter gebied over, hierdoor werd het Aelmere groter. Grote stukken land spoelden weg om plaats te maken voor de zee. Het Aelmere was niet langer meer zoet water maar werd zout, dit kwam door de open verbinding met de Noordzee die toen ontstond, dit gebeurde in 1248 toen bij Callantsoog de duinenrijen doorbraken.

Door deze open verbinding was Aelmere geen binnenmeer meer, maar een binnenzee.

De Zuiderzee

Vanaf dit moment wordt gesproken over de Zuiderzee. De eerste vermelding dateert uit 1340 en duidde op de Zuidelijke binnenzee van Nederland (naast de Oostzee en Noordzee dus ook een Zuiderzee). De Zuiderzee kende door de open verbinding met de Noordzee een getijdenwerking, deze was in het begin echter minimaal; het water moest namelijk eerst langs de Waddeneilanden stromen en dit remde de getijdenwerking af.

Handel en visserij

In de dorpen en steden rond de Zuiderzee maakten de inwoners handig gebruik van de ‘nieuwe’ zee, velen werden vissers of handelaren en gebruikten de Zuiderzee in hun voordeel. Hanzesteden zoals Kampen en Elburg maakten gebruik hun ligging aan de Zuiderzee en sloten zich bovendien aan bij het internationale handelsverbond de Hanze, hierdoor kreeg de economie een grote impuls; de rest van Europa lag hierdoor om de hoek.

Overstromingen

De Zuiderzee was een zeer gevaarlijke zee. De Zuiderzee was immers een grote kom waarin met noordwestelijke wind en hoogwater het ingestroomde zeewater niet kon uitstromen in de Waddenzee. Het waterpeil steeg, en overstroomde de gebieden aangrenzend aan de Zuiderzee, dit gebeurde regelmatig.

Bedijking rondom de Zuiderzee

Rondom de Zuiderzee werkten de waterschappen en grondbezitters samen met het aanleggen van dijken. Omdat de Zuiderzee een lange kustlijn had, was het aanleggen en onderhouden van dijken een zeer kostbaar karwei. Ook was de techniek nog niet ver genoeg om goede dijken aan te leggen. Door al deze factoren kwam het regelmatig voor dat er een gebied overstroomde, met alle schade en gevolgen van dien.

De zee inpolderen?

Het was Hendrick Stevin die in de 17e eeuw met het ingenieuze idee kwam om de Zuiderzee af te sluiten. Door een dijk aan te leggen van Noord-Holland naar alle waddeneilanden zou de Waddenzee en de Zuiderzee binnendijks komen te liggen, en zowel de Waddenzee als de Zuiderzee zouden dan ingepolderd kunnen worden. Echter; de techniek was nog niet ver genoeg en door de torenhoge kosten en het ontbreken van draagvlak onder de bevolking is het idee nooit tot uitvoer gebracht.

Toch wel, een polder

In de loop van de 19e eeuw kwamen diverse ingenieurs en waterbouwkundigen met ideeën voor het afsluiten van de Zuiderzee. De eerste plannen beschreven een totale afsluiting, hierin werd geen rekening gehouden met het feit dat de IJssel in de Zuiderzee uitmondde, deze waren daarom ook niet haalbaar.

Nu de plannen om de Zuiderzee te temmen elkaar sneller opvolgden, bleek wel dat de tijd rijp was constructieve acties te ondernemen. In 1886 werd de Zuiderzeevereniging opgericht, het doel van deze vereniging was het inpolderen en deels afsluiten van de Zuiderzee. Ingenieur Cornelius Lely bedacht in 1891 het eerste plan waarmee de Zuiderzee definitief afgesloten zou worden. Na strubbelingen met financiën en politieke ontwikkeling verdween het plan in de ijskast.

Als minister van waterstaat wist Lely het plan door het parlement te loodsen. Aanvankelijk was er veel weerstand tegen het plan, door onder andere de hoge kosten maar de watersnoodramp van 1916 bracht verandering in de publieke opinie. Mensen begonnen in te zien dat waterveiligheid nooit onderschat moest worden en dat het tijd werd voor een goed plan.

Er werd een wet opgesteld, de Zuiderzeewet. Deze werd uiteindelijk in 1918 aangenomen en bestond uit het idee van Cornelis Lely dat zichtbaar is op deze kaart.

Uitvoering

Na deze lange periode van voorbereidingen werd in 1926 begonnen met het plan-Lely uit 1891. Om te kijken of de zeebodem van de Zuiderzee geschikt is als landbouwgrond, wordt in 1926 begonnen met het malen van de proefpolder Andijk.

In 1927 wordt begonnen met de aanleg van de Afsluitdijk. Alle ontwikkelingen uit het plan Lely op rij:

• Proefpolder Andijk (1927 - 40 ha)
• Wieringermeer (1930 - 20 000 ha)
• Noordoostpolder (1942 - 48 000 ha)
• Oostelijk Flevoland (1957 - 54 000 ha)
• Zuidelijk Flevoland (1968 - 43 000 ha)

Achter de naam van de polder wordt het jaar van voltooiing genoemd en het hectare grond dat hierdoor is ontstaan. In het oorspronkelijke plan van Lely was het de bedoeling dat de Markerwaard aangelegd zou worden, dit werd echter in 1976 niet nodig bevonden en daarom is het Markermeer water gebleven.

Op 28 mei 1932 werd de Afsluitdijk voltooid en ontstond er een meer. De officiële naamsverandering van dit meer vond plaats op 20 september 1932. Het IJsselmeer was geboren.