Achnaton en de radicale breuk met de Amon-cultus

Achnaton, die aanvankelijk bekend stond als Amenhotep IV, zou zorgen voor een drastische ommezwaai in de verering ingevolge de Amon-cultus van de stad Thèbai. Daartoe liet hij in zijn vijfde regeringsjaar buiten het heilige gebied van Ipetsoet een nieuwe tempel Gem-pa-Aton bouwen, die gewijd was aan Aton, de zichtbare zonneschijf. Het was afgelopen met de traditionele processies van de goden, omdat nu de koning en zijn hof alle aandacht tot zich trokken. Ze lieten zich daarbij uitgebreid bejubelen tijdens hun dagelijkse tocht van het paleis naar de nieuwe tempel en visa versa.

• Algemeen
• De opbouw van de nieuwe hoofdstad
• Het dagelijks leven van de gewone burgers in Achet-Aton (Amarna)
• De beeldenstorm

Algemeen

Tijdens de regeringsperiode van Achnaton van 1353-1336 v.Chr. zou de koning als zoon van de zonnegod Aton gezamenlijk met deze god Egypte besturen, hetgeen een nieuwe opmaat zou vormen voor het religieuze leven. Mogelijk is hij voor zijn regeringsperiode nog een aantal jaren co-regent geweest tezamen met zijn vader. Hij was gehuwd met zijn nicht of zus Nefertiti, de geleerden zijn het daarover nog niet eens. Deze was de dochter van de latere koning Ay (Eje) en Achnaton kreeg met haar zes dochters.

De opbouw van de nieuwe hoofdstad

Teneinde Aton daadwerkelijk te verheffen ten opzichte van de andere cultussen was er door Achnaton alles aan gelegen deze god een eigen domein te verschaffen. Een en ander werd gerealiseerd door in enige jaren een geheel nieuwe stad (Achet-Aton), de horizon van Aton, uit de grond te stampen. Deze nieuwe hoofdstad voor geheel Egypte kwam tot stand op een uitgekiende locatie halverwege het voormalige religieuze centrum Thèbai en de traditionele hoofdstad Memphis. De belangrijkste openbare gebouwen in het centrum van Achet-Aton werden middels de parallel aan de Nijl lopende Koninklijke Weg, met elkander verbonden. De residentie van Achnaton daarentegen werd om veiligheidsredenen opgebouwd tussen de rotsen in het noorden en de rivieroever en werd omgeven door een muur. Binnen deze beschermingswal naast het paleis bevonden zich onder meer de kazernes van de soldaten. In het stadscentrum domineerde de naast het werkpaleis gelegen tempel het Huis van de Aton de gehele streek. Ook was er voorzien in een kleinere tempel voor de dagelijkse verering van de god door de koning en zijn hof.

Het dagelijks leven van de gewone burgers in Achet-Aton (Amarna)

Ten opzichte van de luxe van de weelderige paleizen, had de gewone bevolking maar een armzalig bestaan. Door jarenlange ondervoeding en de zware tol die het bouwen van deze stad van de arbeiders vergden, kwamen er alom slopende ziekten voor. Daardoor werd de helft van de bevolking niet veel ouder dan 20 jaar. Bij overlijden werden de arbeiders begraven in ondiepe kuilen in het zand, waarbij een stapeltje stenen als gedenkteken fungeerde. Onder deze omstandigheden was het niet vreemd, dat het gewone volk vasthield aan de verering van traditionele goden zoals Amon, Hathor, Bes en Tawaret. Mede daardoor werd de Aton-indoctrine nog stringenter uitgevoerd door ambtenaren van Achnaton. Zo werden tempels van de Amon-cultus gesloten, priesters de laan uitgestuurd of overgeplaatst. Door het sluiten van de tempels kwam het landsbestuur op een laag pitje te staan, hetgeen wanorde in het gehele land veroorzaakte. Een en ander leidde uiteindelijk in 1343 v.Chr. zelfs in een systematische, door de overheid gefinancierde beeldenstorm.

De beeldenstorm

Het zuiveren van de religie in Egypte kwam tot uitdrukking in het van lieverlee niet meer erkennen en tolereren van alle goden met uitzondering van Aton. Daartoe werden in talrijke tempels en grafkapellen verwijzingen naar andere goden verwijderd door met beitels de relevante namen weg te hakken. Dit gold in het bijzonder voor persoonsnamen waarin Amon of Moet in voorkwam. Daarbij moest zelfs de meervoudsvorm van het woord god eraan geloven. Het ging zelfs zo ver, dat indien van toepassing, de adel en gewone burgers zich gedwongen voelden hun eigen naam te veranderen. Zo veranderde bij voorbeeld de priester Merineith zijn naam in die van Merire. Beelden van Achnaton en zijn invloedrijke echtgenote Nefertiti kwamen in de plaats van de afbeeldingen van de traditionele goden.

Geleidelijke aanpassing van de macht

Het is buiten kijf dat met name de priesters een en ander met lede ogen aanschouwden en voor zo goed en kwaad als dat ging zich probeerden te hergroeperen. In de laatste regeringsjaren van Achnaton kwam er ruimte voor een wat milder beleid. Desondanks verdween de naam Nefertiti geheel uit beeld. Wel werd in haar plaats een (menselijke) co-regent Neferneferoeaton aangesteld, hetgeen mogelijk geschiedde om de koningin in staat te stellen het huidige beleid in deze te continueren, mocht Achnaton komen te overlijden. Een en ander is echter zeer onduidelijk. Uiteindelijk overleed Achnaton in 1336 v.Chr., gevolgd door de dood van Nefertiti in 1331 v.Chr.

Lees verder

• Egypte onder Ramses III verslaat de Zeevolken
• Ramses II en de slag bij Kadesj
• De Hyksos en de Zeevolken
• Thoetmosis III en de slag bij Megiddo