Religie van de Maya's: Van goden tot heilige plaatsen

De Maya's hadden een diepgaande religie waarin verschillende goden een rol speelden. Er werd geofferd om de goden gunstig te stellen. Voor men de grond bewerkte om aan landbouw te doen, verontschuldigden de Maya's zich bij hun goden. Een belangrijke plaats was Tikal. Dit was meer dan een verzameling van tempels, het was een ware religieuze stad. Hun goden konden verschillende namen of verschijningsvormen hebben. De Maya's betrokken de kosmos in hun godsdienstbeleving. Welke goden hadden ze? Hoe beleefden ze hun godsdienst? Wat was de religieuze waarde van het typische balspel?

Het beeld van de wereld

Natuur en kosmos zijn één

De Maya's beschouwden de natuur en de hemelen als één geheel. De wereld was volgens hen vol goden. Omdat ze een sterk verband zagen tussen de kosmos en de aarde, weerspiegelden ze dit in hun ceremoniële centra. In deze ceremoniële centra stonden gebouwen die het patroon van de kosmos weerspiegelden. Deze centra stelden dus als het ware stenen modellen voor van hun geloof.

Ceremoniële centra: symbolische betekenis

De ceremoniële centra bestonden uit talrijke gebouwen, vaak in de vorm van piramides. Deze piramides bootsten de vormen na van de heilige bergen die de aarde met de hemel verbonden. De centrale pleinen rondom de piramides stelden de onderwereld voor. In deze ceremoniële centra speelde men maar al te graag het scheppingsproces na door middel van uitgebreide ceremoniën uit te voeren.

Astronomisch inzicht?

De Maya's observeerden hun omgeving en de natuurlijke verschijnselen die hierin een rol speelden. Ook de sterren werden bestudeerd. Hun kennis van het heelal werd doorgegeven van generatie op generatie.

Nauwkeurige metingen

Bepaalde gebouwen in religieuze centra hebben wellicht ooit dienst gedaan als observatorium. Om het heelal beter te bestuderen of observeren, gebruikten de Maya's een houten toestel om zonnemetingen te doen. Wellicht gebruikten ze hierbij een soort van magnetisch kompas. Dit alles leidde ertoe dat de Maya's de baan van de planeet Venus heel nauwkeurig in kaart hadden gebracht.

Zonsverduistering?

Ze bestudeerden niet enkel de zon maar ook de maan. De maanmaand werd dan ook heel nauwkeurig gemeten. Bovendien konden ze het tijdstip van een zonsverduistering op hun deel van de aarde succesvol voorspellen. Het is echter wel de vraag of ze al weet hadden van het feit dat de aarde om de zon draaide.

De verschillende goden van de Maya's

Talrijke soorten goden
De Maya's geloofden in heel wat verschillende goden. Deze goden konden verschillende namen of verschijningsvormen hebben. Zo was er de god van de gedachten, Naum, en de god van de dood, Ah Puch. Om conflicten tussen mensen te verklaren, had men Buluc Chabtan, de god van geweld, offering en oorlog.

Men had ook verschillende goden die verwezen naar de natuur zoals de god van de bijen, god van de donder, god van de bliksem, slangengod, vleermuizengod, god van de maïs... Ook kosmische goden ontbraken niet. Zo had men een god van de zon en een god van de maan. Men had ook heel wat verschillende scheppingsgoden.

Goden zorgden voor correct gedrag

De goden zorgden ervoor dat de Maya's zich correct gedroegen en een vorm van ethiek aanleerden. Zo excuseerden ze zich bij de bodemgoden voor ze de grond zouden bewerken om aan landbouw te doen. Ook de maïsgod kreeg verontschuldigingen voor men het maïs oogstte.

Maya's waren verdraagzamer dankzij het geloof in hun goden. Persoonlijk gedrag moest gematigd blijven. Zo moesten ze steeds kalm blijven, hun gevoelens verbergen en harmonieus samenleven. Dit vermogen om samen te werken is dan ook één van de redenen dat de Maya-beschaving tijdens de klassieke periode, van 250 tot 1000 n.Chr., zo'n grote bloei heeft gekend. Tijdens deze periode werd alles veel intenser met nog meer tempels, stèles en paleizen.

De rol van de priesters

Historici zijn van mening dat de priesterrol wellicht binnen de familie werd overgeheveld. Priesters kregen een degelijke opleiding in verschillende culturele praktijken. Zo moesten ze leren lezen en schrijven. Ze moesten tevens de loop van de zon, maan, planeten en sterren begrijpen. Kalenders moesten ze leren samenstellen en uiteraard wisten ze welke data voor de Maya's belangrijk waren.

Onder leiding van de koning voerden ze heel wat ingewikkelde rituelen uit. Deze rituelen werden uitgevoerd in de smalle vertrekjes van de tempels. De duisternis en geheimhouding waren essentiële elementen om deze rituelen tot een goed einde te brengen.

Grotten en heilige bronnen

De Maya's hadden heel wat grotten of heilige bronnen, ook wel cenotes genoemd. Deze gewijde plaatsen verbonden de bekende en onbekende wereld met elkaar. Men gooide heel wat voorwerpen van goud en koper in de diepe natuurlijke bronnen om de goden gunstig te stellen. Ook mensen werden geofferd om dit doel te bereiken.

Grootse religieuze plekken: Tikal

Eerste stadstaat

Tikal was één van de eerste Maya-nederzettingen die zich tot een stad ontwikkelde. Alles was begonnen met een agrarische gemeenschap die tijdens de tweede eeuw v.Chr. uitgroeide tot een ceremonieel centrum. Dat centrum bestond uit een grote piramide, door arbeiders gebouwd, en een centraal ritueel domein. Gedurende de volgende 900 jaar bouwde men nog talrijke tempels en graftombes.

Tikal als stad

Tikal was niet aangelegd volgens een rasterpatroon maar bestond eerder uit concentrische cirkels met in het midden de stad. De leiders en de elite leefden het dichtst bij het centrum. Dit was ook logisch omdat het rituele centrum de bron van alle macht was.
Rondom het centrum waren er drukbevolkte voorsteden.

Behuizing

Tikal was zestien vierkante kilometer. Er waren ongeveer 3000 gebouwen in de stad. De grotere gebouwen waren er voor de belangrijke burgers zoals priesters of ambtenaren die hun eigen stadsdeel kregen. De minder belangrijke burgers kregen kleinere woningen. Ook deze burgers kregen een eigen stadsdeel. Zo waren er wijken speciaal voor handwerklieden die met jade of obsidiaan werkten.

Religieuze plek

De publieke gebouwen waren te vinden in het hart van de stad. Deze gebouwen waren bedoeld om macht uit te oefenen of om erediensten te voltrekken. In de oorspronkelijk witte stad moeten ze ooit glanzend en schitterend geweest zijn. De verschillende tempels bleven de Maya's herinneren aan het belang en de aanwezigheid van hun goden. Zo was de hoogste tempel wel zestig meter hoog.

Er waren eveneens speciale terreinen voor het rituele balspel. De terreinen zijn omringd door trappen en platformen en grote deuropeningen. Dit alles was vroeger met witte pleister bedekt en gedecoreerd met muurschilderingen van goden.

Het balspel, één van de oudste rituelen

Het speelveld
Het speelveld had de vorm van de hoofdletter 'I' met in het midden een stenen ring aan elke zijde. Deze stenen ringen waren vaak gedecoreerd. Het speelveld werd gezien als een poort naar de wereld van de doden. Dit kan letterlijk en symbolisch geïnterpreteerd worden aangezien er menselijke offers gebracht werden en het een religieuze waarde heeft.

Doel

De bedoeling van het spel was de bal in de ring te krijgen zonder dat de bal de grond raakte. Hiervoor moesten ze vaak heel acrobatisch te werk gaan en gebruik maken van de platvormen op het terrein. De ploeg die kon scoren, wat niet evident was, won onmiddellijk. De spelers speelden voor goud, slaven, maïsvelden, huizen, veren, cacaobonen en veerrijke kleren.

Sommige historici zijn van mening dat de winnaar onthoofd werd als offer voor de goden. Dit is echter niet bewezen. Dat er onthoofdingen plaatsvonden na het spelen van het spel is wel echter wel bewezen. Men denkt echter dat men voor het spel werd gespeeld al had uitgemaakt wie zou onthoofd worden. De spelers die zouden onthoofd worden gingen vaak gekleed als de goden van de onderwereld, de mythische verliezers.

Verloop van het spel

Historici zijn het niet eens wat betreft de spelregels omdat er nogal wat onduidelijkheden over bestaan. Wel is duidelijk dat de spelers een zware rubberen bal met een omvang van een grote bowlingbal, moesten raken. De bal mocht de grond niet raken. Om dit te voorkomen mochten de spelers hun schouders en enkels gebruiken. De spelers waren beschermd door grote lederen riemen, kniebeschermers en handschoenen.

Waarom was dit balspel religieus?

In de Popol Vuh, een belangrijk boek waarin heel wat mythes en legendes van de Maya's te vinden zijn, werd duidelijk neergeschreven hoe balspelen werden gespeeld tussen de tweelingbroers Ixbalanqué en Hunahpu en de goden van de onderwereld. De tweelingbroers wonnen deze strijd en konden zo wraak nemen op de dood van hun vader. Bovendien symboliseert het spel eveneens de strijd die er elke nacht gevoerd werd tussen de zon en Venus.

Lees verder

• Het schrift van de Maya's, een boeiend verhaal!
• Het leven van de Maya's: van Palenque en Tikal tot kalenders