Het Roerdinkhof en de oudste schoppe van Nederland

Het Roerdinkhof en de oudste schoppe van Nederland Het Roerdink in Winterswijk-Woold (Gelderland, tegen de Duitse grens) was al in het jaar 1225 bekend. De boerderij was eeuwenlang het middelpunt van het gelijknamige gebied (scholtengoed) dat een groot deel van het Woold besloeg. Een gebied dat in de middeleeuwen beheerd werd door de scholte (rijke boer) van de scholtenboerderij Roerdink, die wel 86 pachtboeren in zijn scholtengebied had. Het is een gebied dat bekend staat om het prachtig in stand gehouden Roerdinkhof en schuren, en om de prachtige natuur.

Scholtenboerderij Roerdinkhof

Al in 1225 wordt het Roerdink genoemd. In een akte uit 1462 wordt de naam Roerdink geschreven als Roderdinck. Scholtenboerderij Roerdink hoorde ten tijde van de middeleeuwen onder de heren van Bredevoort, die een scholtenboer benoemd hadden voor de scholtenboerderij Roerdink, die in de glorietijd wel 86 horigen op het landgoed had wonen. De landheer van de scholtenboerderij Roerdink was familie van het rijke adellijke Hof van Gelre, en woonde zelf elders. Scholtenboerderij Roerdink, in het gebied van de heerlijkheid Bredevoort, was met afstand het grootste scholtengoed met een groot hofstelsel in het oosten van Nederland. De horigen op de pachtboerderijen mochten hier wonen in ruil voor een deel van de oogst dat zij aan hun landheer ieder jaar moesten afstaan.

De scholte van Roerdink was a.h.w. de tussenpersoon die ervoor moest zorgen dat de betaling in natura en gelden bij de landheer terechtkwamen. De scholten waren zelf ook horig, maar door bijvoorbeeld de vrijstelling om bij overlijden een deel van de nalatenschap naar de landheer te doen, groeiden ze uit tot machtige en grote scholtenboeren. Ook mochten de scholten een gedeelte van goed en geld van de pachtboeren incasseren, het hofstelsel. De scholte van het Roerdink had ook nog een functie als tegeder aan het hof van Miste. Een tegeder geeft advies aan de drost (bestuursambtenaar) bij het naleven van het hofrecht.

De heerlijkheid Bredevoort

Het gebied 'de heerlijkheid Bredevoort', lag in de provincie Gelderland en bestond uit de stad Bredevoort en de dorpen Aalten en Winterswijk en hun buurtschappen. Het was een zelfstandig gebied met eigen wetten en rechtspraak. In 1188 werd de heerlijkheid Bredevoort voor het eerst schriftelijk vermeld als 'castrum Breidervort'. Vanaf 1322 tot en met 1326 brak er een strijd uit tussen Lodewijk II van Münster en Reinald II van Gelre om de heerlijkheid Bredevoort en deze strijd werd in het voordeel van Gelre beslecht. Na 1813 is de heerlijkheid Bredevoort opgeheven en kwam het onder burgerlijk bestuur te staan.

Eigenaar Roerdink

Omdat de Roerdinks zich stevig roerden in die tijd, om hun eigen privileges te verdedigen, werden ze rond 1840 officieel als eigenaar van de hofboerderij beschouwd. Het gebied van de Roerdinks is sinds 1863 onder meer bekend van:
  • de T-boerderij met landhuisachtig voorhuis;
  • een aantal vakwerkschuren;
  • de oudste schoppe van Nederland;
  • een varkenshuis;
  • een waterput van Bentheimer zandsteen;
  • de Nieuwe Molen (nu Berenschots Watermolen) in het Woold;
  • de dikke boom;
  • een gracht die op kaarten uit 1768 zichtbaar is en die anno 2017 nog voor de helft bestaat.

De alarmbel

De scholtenboeren in een stukje van Twente en in de omgeving van Winterswijk en Aalten gingen zich vanaf 1813 als eigenaar van de scholtengoederen beschouwen. Er werden verplichte ‘helpedagen’ ingesteld. Veel scholtenboerderijen hadden een torentje op het dak met een bel erin. Zo gauw er helpers nodig waren, bij de oogst bijvoorbeeld, trok de scholte aan de bel en zo gauw de alarmbel ging moesten de boeren van de voormalige pachtboerderijen komen.

Huwelijk

Om de machtspositie van een scholte in stand te houden deden de scholtenboeren veel. Het was dat bij overlijden de gehele erfenis naar de oudste zoon ging om zo versnippering van een scholtengoed tegen te gaan. Het Burgerlijk Wetboek uit 1838, onder koning Willem I verbood echter dat de erfenis naar één kind ging. Vanaf toen kregen de andere kinderen van een scholte de pachtboerderijen in het bezit en deze boerderijen zijn vaak verbouwd tot de boerderijen, die we in de 21ste eeuw nog veel zien in het gebied.

Gevelsteen in het achterhuis met jaartal 1836Gevelsteen in het achterhuis met jaartal 1836

Rijksmonument

De gebouwen die op het erf van ‘Het Roerdink’ staan zijn ongeveer uit de 15e-16e eeuw. Het achterhuis is van 1836. Boerderij Roerdink is met de achterdeur naar de weg is gebouwd, net zoals kleine boerderijen altijd gebouwd werden zodat de oogst gemakkelijk naar binnen kon. Sinds 1967 is het complex ‘Roerdink’ een rijksmonument, waaronder ook de schoppe valt en de Berenschot molen. In 1974 heeft een grote brand het hoofdgebouw zwaar beschadigd. Het voorhuis en het achterhuis zijn, op de woonkamer na, zo goed als afgebrand. Het huis is langzaam weer opgebouwd met de historische waarde in acht houdend, maar herstellen hoe het voor de brand was, was niet meer mogelijk.

De gerestaureerde schoppeDe gerestaureerde schoppe

De oudste schoppe of schuur

Op het erf van het Roerdinkhof staat tevens de oude 'schoppe' die waarschijnlijk de oudste schuur van Nederland is. De schoppe is bijna vijf eeuwen oud wat duidelijk werd in 2007, na een onderzoek van de jaarringen, dat gedaan is om het hout te dateren. Het hout van het gebint is van een boom die in 1544 gekapt is. In 2014 is begonnen, samen met de provincie Gelderland en de gemeente Winterswijk, met de restauratie van de schoppe en de ingestorte rijtuigenstal naast de schuur. Beide overheden verstrekten de subsidie voor de restauratie. De restauratie duurde negen maanden omdat zoveel mogelijk houtwerk van de oude schuur hergebruikt moest worden.

De molen

De heer Adriaen van Eerde tot Pleckepoel van havezate Groot Plekenpol bouwde in het Woold langs de Boven-Slinge in 1652 een watermolen die waarschijnlijk uit twee vakwerkmolenhuizen heeft bestaan. Eén voor de lijnolie uit vlas en één voor het graan. De havezate Groot Plekenpol was een van de oudste monumentale buitenplaatsen van Winterswijk en ten tijde van de middeleeuwen stond hier een slot dat echter verdwenen is. De oude gracht- en laanstructuren zijn nog wel voor een groot deel aanwezig, evenals de ‘bleek’. Bleekvelden die gebruikt werden om de was te bleken in de zon. Van het ‘bleekershuus’ uit 1883 zijn alleen nog maar schoorstenen aanwezig. In 1718 ging de molen wegens geldproblemen naar Mathias Walyen (1667-1721), gehuwd met Geesje Schimmelpennink (1671-1742).

In 1749 kwamen de molens in handen van de familie Roerdink. De staat van het onderhoud was slecht en besloten werd om de molen te herbouwen. De molen kreeg de nieuwe naam: ‘De Nieuwe Molen’ die nog te lezen is in de herinneringssteen. Daar de waterstand van de Slingebeek niet constant was, werd er in 1862 een windmolen bijgebouwd: de stellingmolen Den Helder, waar de romp op een verhoging stond zodat de wieken de wind goed konden vangen. De windmolen Den Helder is echter in 1896 alweer afgebroken. In 1911 werd Gerrit Willem Berenschot de eigenaar van de Nieuwe Molen en veranderde de naam in Berenschot’s watermolen. In 1964 bouwden Hanna Berenschot (derde generatie Berenschot) en echtgenoot Jan Buunk (molenaar), een graansilo erbij. Na een grote overstroming in 1960 is de molen tot 1984 buiten gebruik geweest.

Sinds 1988 is de watermolen en toenmalige molenaar (Willem Buunk, de achterkleinzoon van Gerrit Willem Berenschot) gestopt met de maalderij. Vanaf 1960 is met een grote restauratie begonnen. Het gedeelte van de watermolen waar het graan en de meelzakken in werden bewaard is in originele staat gerestaureerd en in 1991 geopend als restaurant, met op de achtergrond de eeuwenoude watermolen. Sinds 2009 runt de vijfde generatie van de familie Berenschot het restaurant. In 2015 is de molen ingrijpend gerestaureerd met;
  • Het vervangen van het waterrad;
  • Het herstellen van de kademuur;
  • Het verleggen van de bestaande brug;
  • Het aanpassen van de stuw. Van handmatig bedienen, kan het nu op afstand bedient worden door het waterschap;
  • Het aanleggen van een vispassage.

De dikke boom in het Woold

De Dikke Boom heeft gestaan bij de boerderij Roerdinkschoppe of Schoppert, die hoorde bij scholtenboerderij Roerdink. De Dikke Boom had een omtrek van ongeveer 6 meter en de eik zou in 1500 geplant zijn. Rond 1950 is de dikke eik gekapt.
© 2017 - 2024 Rieja, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Hoofddorp en zijn monumentenDe Haarlemmermeer bestaat net aan 150 jaar. Toch zijn er al een aantal gebouwen op de monumentenlijst geplaatst, gemeent…
Een molen: wat is dat?Een molen: wat is dat?In Nederland staan veel molens, maar wat is een molen, is het een gebouw met een fraai uiterlijk? Of schuilt er meer ach…
De app FarmVille 2De app FarmVille 2Simulatiespelletjes zijn zeer populair, vooral boerderij spelletjes doen het in dit genre goed. Op Facebook bestond het…
De molens op Voorne-PuttenDe molens op Voorne-PuttenIn ieder dorp of stad van Voorne-Putten staat bijna een molen. Het is een vertrouwd silhouet in het landschap. Water, po…

Vierde Engels-Nederlandse Oorlog (1780-1783)Vierde Engels-Nederlandse Oorlog (1780-1783)Met de kroning van de Hollandse stadhouder Willem III van Oranje, tot koning van Engeland, Schotland en Ierland begonnen…
Wereldoorlog II: Monuments Men in de bres voor kunstwerkenWereldoorlog II: Monuments Men in de bres voor kunstwerkenBen je verzot op kunst en hou je er wel van om eens een museum binnen te lopen om al dat moois te gaan bekijken? Wist je…
Bronnen en referenties
  • http://landschapsbeheergelderland.nl/met-bewoners/oral-history/winterswijk-ik-ben-gemotiveerd-tot-het-bot-om-hier-wat-moois-van-te-maken/
  • http://roerdinkhof.nl/historie/
  • http://www.stichtingerfgoed-nlw.nl/projecten_detail.asp?id=159
  • http://www.mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/de-heerlijkheid-bredevoort
Rieja (356 artikelen)
Laatste update: 16-07-2020
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.