De schoolstrijd: strijd voor gelijkwaardig onderwijs

De schoolstrijd: strijd voor gelijkwaardig onderwijs In 1917 besloot de regering Cort-Van der Linden dat zowel de openbare als de bijzondere scholen geheel bekostigd zouden worden door de overheid. Om dit te bereiken is in de negentiende en het begin van de twintigste eeuw een langdurige strijd gevoerd die begon in de Franse tijd en bekend staat als de schoolstrijd.

Achterstelling christelijk onderwijs

Een gevolg van de Franse bezetting was de scheiding van kerk en staat. Onderwijs werd een staatsaangelegenheid en de kerk had daarbij geen taak meer. De onderwijswet van 1806 bepaalde dat kinderen opgevoed moesten worden tot ‘alle christelijke en maatschappelijke deugden’. Godsdienst verdween dus niet helemaal van de scholen, maar mocht niet te zeer benadrukt worden. Van onderricht in de Bijbelse geschiedenis en de catechismus was dus geen sprake meer.

En dat was een probleem voor veel ouders, die dit onderwijs belangrijk vonden. Zij konden hun kinderen naar een christelijke school sturen, maar moesten zelf voor de financiering zorgen. De overheid bekostigde alleen het openbaar onderwijs en ontmoedigde de stichting van nieuwe christelijke scholen zoveel mogelijk.

Deze houding ergerde zowel de protestanten als de rooms-katholieken. Zij probeerden eigen scholen te stichten, maar kregen vaak geen toestemming, omdat de overheid aanmerkingen had op de hygiëne, de veiligheid of de opleiding van de onderwijzers.
In de loop van de negentiende eeuw kwam er meer begrip voor de opvattingen van de confessionelen en in de grondwet van 1848 werd de vrijheid van onderwijs vastgelegd.

Eigen scholen voor elke geloofsrichting

Voortaan mocht elke geloofsrichting zijn eigen school stichten, mits deze voldeed aan bepaalde kwaliteitseisen en op eigen kosten. Dat betekende winst voor de protestanten en rooms-katholieken, maar niet het einde van de schoolstrijd. De confessionelen bleven zich inzetten voor het verkrijgen van overheidssubsidie. Overal in het land richtten zij daarom verenigingen voor bijzonder onderwijs op.

Verschillende verenigingen zochten aansluiting bij elkaar en groeiden uit tot de eerste politieke partij: de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Samen met de rooms-katholieken streed de ARP voor financiële gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs.
Ondertussen kwamen er steeds meer christelijke scholen bij, zoals bijvoorbeeld in juli 1881 in Pernis. Deze school, ‘de vrucht van veel strijd en gebed’, volgens dagblad De Standaard, startte met 130 kinderen.

Onderwijspacificatie

Zeven jaar na de opening van deze school boekten de protestanten en rooms-katholieken opnieuw winst, want de overheid besloot mee te gaan betalen aan de personeelskosten van de bijzondere scholen. Zelf draaiden zij nog wel op voor de kosten van het gebouw en het lesmateriaal. Het streven van de confessionelen naar volledige gelijkberechtiging ging verder. De ARP voerde de strijd vanaf 1904 samen met de Algemeene Bond van RK-kiesverenigingen, en vanaf 1908 ook met een nieuwe protestante partij: de Christelijk-Historische Unie.

Hun grote tegenspelers waren de liberalen en de socialisten, die voorstander waren van openbaar onderwijs en zich verzetten tegen subsidiëring van het bijzonder onderwijs. Zij hadden de confessionele partijen echter nodig om en belangrijke grondwetswijziging tot stand te brengen, namelijk het algemeen kiesrecht voor mannen. Tijdens de regering Cort-Van der Linden sloten de partijen in 1917 een bijzonder akkoord: de confessionelen stemden in met het algemeen kiesrecht voor mannen en de liberalen en socialisten met de financiële gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs, de zogenaamde onderwijspacificatie. In de Wet op het Lager Onderwijs van 1920 werd deze gelijkberechtiging vastgelegd.

Snelle toename aantal bijzondere scholen

Voortaan kregen de openbare en de bijzondere scholen evenveel geld van de overheid. De schoolstrijd was ten einde. Het aantal bijzondere scholen nam na 1917 snel toe en overtrof al spoedig de hoeveelheid openbare, omdat veel ouders voorkeur hadden voor bijzonder onderwijs. Onderwijsvernieuwers maakten van de gelegenheid gebruik om een school op te richten waar ze op een vernieuwende wijze les konden geven en niet meer volgens het in hun ogen verouderde klassikale systeem.

De onderwijspacificatie had ook tot gevolg dat er in Nederland weinig privéscholen zijn opgericht. Het onderwijs is dusdanig gevarieerd dat er voor bijna alle ouders wel een school is te vinden die aansluit bij hun opvoeding en idealen.
© 2017 - 2024 Mh1903, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Kenmerken van de openbare basisschoolKenmerken van de openbare basisschoolWanneer het tijd is om een kind aan te melden voor een basisschool, merken veel ouders op dat er erg veel keuze is op di…
De schoolstrijd in Nederland, 1848-1917De schoolstrijd speelde een belangrijke rol in de Nederlandse politiek, met name in de tweede helft van de 19e eeuw. Het…
Ontstaan van het onderwijsbestel- de rol van de overheidOntstaan van het onderwijsbestel- de rol van de overheidNederland heeft een vrij uniek onderwijsbestel: waar in de meeste landen de staat alleen voor openbaar onderwijs betaalt…
Soorten basisonderwijsSoorten basisonderwijsIeder kind in Nederland heeft recht op basisonderwijs. Het wordt gegeven aan kinderen van vier tot twaalf jaar en het is…

Erasmus – zijn moeizame weg naar roem (1493-1517)Erasmus – Desiderius Ersamus Roterodamus noemde hij zich – werd, waarschijnlijk in 1466 geboren in Rotterdam. Hij is een…
Esdorp Aalten (GLD): ontstaansgeschiedenis en monumentenEsdorp Aalten (GLD): ontstaansgeschiedenis en monumentenAalten is een esdorp en de grootste plaats van de gemeente Aalten in het oosten van Gelderland vlak tegen de Duitse gren…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: TU Beeldbank, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Delpher kranten, 06-04-2017, http://www.delpher.nl/
  • Aflevering – Schoolstrijd – Andere Tijden, 06-04-2017, http://anderetijden.nl/aflevering/538/Schoolstrijd
  • Janssen, M., Elke gezindte haar eigen school. In: Historisch Nieuwsblad, febr. 2017
Mh1903 (118 artikelen)
Gepubliceerd: 07-04-2017
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 4
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.