De Cubaanse raketcrisis

De Cubaanse raketcrisis of Cuba-crisis in 1962 was het dieptepunt in de Koude Oorlog en de bracht de wereld aan de rand van een nucleaire oorlog. Op het laatste nippertje wisten president Kennedy en president Chroetsjov de oorlog af te wenden.

Aanloop tot de Crisis

De Sovjet president Nikita Chroetsjov besloot tot het plaatsen van raketten op Cuba. Hij zag de achterstand die zijn land had op de Verenigde Staten en door het plaatsen van raketten op Cuba zorgde hij voor een directe dreiging. Tot dat moment was het bereik van de Sovjet-wapens niet groot genoeg om de Verenigde Staten te raken. De Cubaanse leider Fidel Castro ging akkoord met het idee omdat hij het beter achtte een crisis te veroorzaken dan af te wachten tot de Verenigde Staten een nieuwe poging zouden doen om Cuba aan te vallen.

Vanaf de zomer van 1962 begonnen de Russen apparatuur en mensen richting Cuba te verschepen om de raketbasis op te bouwen. Om geen argwaan te wekken werden geen militaire schepen gebruikt maar civiele schepen. De Amerikanen bemerkten echter de toegenomen activiteiten in de Cubaanse wateren en al snel begonnen geruchten zich te verspreiden. Een verkenningsvlucht eind augustus ontdekte dat er begonnen was met de bouw van een raket-basis (een zogenaamde SAM, Surface-to-Air-Missile). Kennedy vertelde het Congres dat er begonnen was met de bouw van een raketbasis, maar dat er geen raketten gezien waren. De Russische ambassadeur verklaarde dat de Sovjet-Unie geen plannen had om raketten richting Cuba te verschepen. Enige dagen later echter bereikte de eerste raketten Cuba. Onder toenemende druk besloot Kennedy tot een nieuwe vlucht boven Cuba, die op 14 oktober plaats vond.

Oorzaken voor de crisis

Op de eerste plaats hadden de spanningen tussen de supermachten, de Verenigde Staten en de Sovjet Unie, zich in de voorafgaande periode opgebouwd. Chroetsjov testte Kennedy, die gedurende zijn campagne steeds beweerde dat de Verenigde Staten minder raketten had dan de Sovjet Unie, het tegendeel was echter waar. Bovendien bezaten de Verenigde Staten raketten die de gehele Sovjet Unie konden bestrijken, de Russische raketten konden niet verder komen dan Europa. Na de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 gaf Kennedy toe dat de Verenigde Staten meer raketten bezaten dan de Sovjet Unie.

Daarnaast had Fidel Castro de macht gegrepen in Cuba in 1959 en daarmee lag 'het rode gevaar' vlak voor de deur van de Verenigde Staten. In 1960 hadden Cuba en de Sovjet Unie een verdrag gesloten waarbij Cuba suiker produceerde in ruil voor machines, wapens en geld. Dit alles wakkerde de angst bij de Amerikanen aan en in 1961 besloten ze de handel met Cuba stop te zetten. Als antwoord op die boycot nationaliseerde Cuba alle bedrijven die in handen waren van Amerikanen.

In april 1961 had de CIA een groep Cubanen die anti-Castro waren geholpen om een invasie in Cuba van de grond te krijgen, de zogenaamde invasie in de Varkensbaai. Dit mislukte volledig. Daarnaast hadden Amerikaanse troepen een oefening uitgevoerd waarbij een fictieve dictator van een Caraïbische eiland werd verdreven. Dit alles was aanleiding voor Castro om wapens te vragen aan de Sovjet Unie als verdediging tegen de Verenigde Staten. Castro was er van overtuigd dat de Amerikanen een invasie planden.

De Crisis

De tweede vlucht op 14 oktober leidde tot foto's die aangaven dat Kennedy tien dagen de tijd had. Na tien dagen zou de raket-basis operationeel zijn. Kennedy richtte een comité op, EXCOMM (Executive Comity of the National Security Council) dat hem moest adviseren in deze kwestie. Al snel werd duidelijk dat er drie opties waren: diplomatiek overleg met Chroetsjov en Castro, een directe aanval van de basis en een invasie van Cuba of een zeeblokkade.

Wat de Amerikanen niet wisten was dat er zich al nucleaire wapens op Cuba bevonden en dat de Russen bereidt waren die te gebruiken bij een invasie van het eiland. De Sovjet-Unie en ook het Amerikaanse publiek waren op dit moment nog niet op de hoogte van de Amerikaanse ontdekkingen. Het publiek werd vooralsnog niets verteld uit angst voor paniek onder de bevolking. Wanneer de Sovjet-Unie op de hoogte zou zijn, was men bang dat die voor strengere voorzorgsmaatregelen zouden treffen om dingen geheim te houden. Een nieuwe vlucht boven het eiland op 17 oktober liet zien dat er daadwerkelijk raketten aanwezig waren op het eiland. Een aantal dagen lang bleef EXCOMM, legeraanvoerders en John en Robert Kennedy discussiëren over de beste handelswijze, waarbij werd getwijfeld tussen een directe aanval en een blokkade. Uiteindelijk werd op 21 oktober gekozen voor de blokkade, maar de Amerikanen besloten dat woord niet te gebruiken maar het woord 'quarantaine'. Een blokkade was een daad van oorlog, quarantaine klonk heel anders. Aan de media werd duidelijk gemaakt het verhaal niet te groot en dreigend te brengen om zo paniek te vermijden.

Op 22 oktober werd begonnen met de zee-blokkade van Cuba en werd ook het publiek en de Sovjet president geïnformeerd. B-52 bommenwerpers stonden stand-by in geval van nood. Chroetsjov gaf aan dat de basis alleen defensieve doelen diende. Twintig Russische schepen waren op weg naar Cuba, met het advies zich niet te laten stoppen. Castro zorgde ervoor dat de Cubaanse troepen paraat waren. Op 24 oktober was de 'quarantaine' compleet. De Sovjet-Unie beschuldigde de Verenigde Staten van piraterij en gaf aan dat ze een 'passend antwoord klaar hadden voor de agressor'. Op 25 oktober bereikte het eerste Russische schip de blokkade en het werd doorgelaten, het betrof een olietanker. Andere Sovjet-schepen werden teruggestuurd.

De CIA kwam met nieuwe informatie waaruit bleek dat enkele raketten inmiddels klaar waren voor gebruik, wat de spanning nog verder verhoogde. In het geheim boden de Amerikanen aan om hun raketten uit Turkije te verwijderen in ruil voor de Cubaanse.

De bouw van de basis op Cuba ging verder en Kennedy begon een militaire aanval van Cuba voor te bereiden. Op 26 oktober ontving Kennedy een telegram dat Chroetsjov bereid was om de basis te ontmantelen als Kennedy de blokkade op zou heffen en Cuba niet aan zou vallen. Opnieuw boden de Amerikanen aan hun raketten in Turkije te verwijderen.

27 oktober was de zwaarste dag van de crisis. Een Amerikaans vliegtuig drong per ongeluk het Russische luchtruim binnen, wat bijna tot een treffen tussen Amerikaanse en Sovjet-vliegers leidde. Ook werd op die dag een Amerikaans U2-vliegtuig boven Cuba neergeschoten en een oorlog leek onvermijdelijk. Kennedy negeerde het incident echter en besloot nog af te wachten, dit tot woede van zijn legerleiding. Een tweede schrijven van Chroetsjov bereikte Kennedy, hierin werd een strengere toon aangeslagen dan in de vorige brief. Chroetsjov eiste de ontmanteling van de raketten in Turkije, opheffen van de blokkade en de belofte dat Cuba niet zou worden aangevallen. Deze tweede brief bracht Kennedy in verlegenheid, de kwestie van de Turkse raketten lag politiek zeer gevoelig in zijn eigen land. Robert Kennedy bracht de oplossing: Kennedy zou alleen een antwoord geven op de eerste brief. Hij bood aan de blokkade op te heffen en Cuba niet binnen te vallen wanneer Chroetsjov de raketbasis zou ontmantelen. In het geheim werd ook aangeboden de Turkse raketbasis te ontmantelen. Op 28 oktober stemde Chroetsjov in met de voorstellen van Kennedy en was de crisis voorbij. Castro was hevig teleurgesteld in Chroetsjov, die hem niet op de hoogte had gebracht van zijn laatste beslissing. Op 20 november verlieten de laatste Russische bommenwerpers Cuba en werd de zee-blokkade opgeheven.

Gevolgen van de crisis

De gevolgen van de Cuba-crisis waren enorm. Vooral voor Chroetsjov, die veel prestige verloor. Aan de andere kant was er Kennedy wiens prestige toenam door zijn handelswijze tijdens de crisis. Cuba werd vanaf dit ogenblik grotendeels door de Amerikanen met rust gelaten. In 1963 sloten beide partijen een overeenkomst, de Nuclear Test Ban Treaty, waarmee het einde van de Koude Oorlog werd ingeluid. Zowel de Verenigde Staten als de Sovjet-Unie waren geschrokken van hun eigen acties en de leiders besloten voorzichtiger te zijn in de toekomst, er werd een speciale telefoonlijn opgezet zodat er in tijden van crises direct gepraat kon worden.