Een Zweed strijdt voor de onafhankelijkheid van Litouwen

Een opmerkelijk verhaal van een pionierende Zweedse piloot die heeft gevochten voor de onafhankelijkheid van Litouwen. Het avontuurlijke verhaal van Carl Olaf Dahlbeck. Het was in deze tijd vanzelfsprekend dat buitenlandse vliegers, op zoek naar avontuur, zich aansloten bij landen op zoek naar onafhankelijkheid. Dahlbeck verkoos Litouwen om zijn kennis en ervaring over de militaire luchtvaart te delen.

Twee keer een strijd voor onafhankelijkheid - Dahlbeck deed een keer mee

De meeste mensen weten niet dat Litouwen haar onafhankelijkheid in de vorige eeuw twee keer heeft moeten bevechten. De tweede keer is bij velen bekend. Die keer was het buitenland een groot voorstander van deze ontwikkeling, maar desalniettemin hielden zij hun enthousiasme tot het laatste moment verborgen. De eerste keer dat Litouwen onafhankelijk werd was in 1918 en de bijdrage van buitenlanders was toen veel duidelijker.

Verschillende legerofficieren uit andere landen werden ingelijfd door het Litouwse leger en droegen op deze manier bij aan de oprichting van het nieuwe land. Soldaten uit Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk, Zweden, de Verenigde Staten van Amerika en Letland hebben deelgenomen aan de Litouwse zijde, soms als commandanten in het veld, maar vooral als instructeurs.

De diensten die deze functionarissen verleenden gingen niet altijd zonder problemen gepaard. Misverstanden, persoonlijke ambities en de buitenlandse politiek creëerden momenten van spanning. Desalniettemin hebben deze officieren hun bijdrage geleverd in de strijd voor onafhankelijkheid. Eén van de belangrijkste effecten van de aanwezigheid van buitenlandse legerofficieren op soldaten in het nieuw gevormde Litouwse leger was het gevoel van echte steun vanuit andere landen.

Een belangrijke buitenlandse officier was een Zweedse vlieger met de naam van Carl Olof Dahlbeck. Hij was een van de allereerste om een legeronderdeel te formeren wat vandaag de dag bekend staat als de Litouwse luchtmacht. Verder nam hij deel aan de gevechten tegen het bolsjewistische leger als jachtvlieger. De bijdragen van de Zweed werden later als cruciaal erkend door de Litouwse overheid.

Een piloot met een sterke wil

Dahlbeck was een enthousiast vlieger, en zag het potentieel van het vliegen al zeer vroeg in. Hij was de derde persoon in Zweden die een vliegbrevet kreeg. In 1912 schreef hij één van de eerste boeken in Europa op vliegen. De titel in het Engels was "To Fly: About Airplanes en de Art of Flying".

De Zweedse luchtmacht werd pas in 1926 opgericht, maar er werd voor die tijd al wel gevlogen. Dahlbeck ging bij het Marine Luchtvaart Korps van Zweden, waarvan hij de eerste commandant werd. Hij stond bekend als een avonturier en een man met een sterke wil, waar niet altijd gemakkelijk om mee om te gaan was. In een rapport van een Litouwse diplomaat wordt een Zweeds officier geciteerd die Dahlbeck beschrijft als een lastige man om mee te werken. Aan de andere kant bleek hij zeer toewijd aan zijn taak en was hij erg kundig.

Zijn kans kwam toen de Baltische staten zich gingen inspannen om hun onafhankelijkheid te verkrijgen aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Litouwen verklaarde zich onafhankelijkheid op 16 februari 1918. Dit leidde tot heftige reacties, vooral uit bolsjewistisch Rusland, en aan het begin van 1919 rukten Russische troepen op naar de Litouwse grens. Hierdoor ontstond de noodzaak een leger te formeren om aan deze dreiging weerstand te kunnen bieden. Een campagne om vrijwilligers voor de militaire dienst te in te lijven ging van start en duizenden boeren, studenten en voormalige soldaten werden in aller haast aangeworven. De diplomatieke dienst kreeg op haar beurt de opdracht om personeel in het buitenland te werven en zodoende het enorme tekort aan specialisten en getrainde officieren op te vullen. Jonas Aukštuolis, de Litouwse vertegenwoordiger in Zweden, slaagde erin om vier legerofficieren uit Zweden te contracteren. Eén van hen was Dahlbeck.

Een Zweed vecht tegen de Bolsjewieken in Litouwen

In januari werd een voorlopige luchtmacht gevormd en de Zweedse vlieger kwam net op tijd. Tegen 800 Zweedse kronen per maand (het equivalent van ongeveer 150 dollar) en 1000 extra auksinas (de Duitse bezettingsmunt), een voor die tijd fors salaris, ging hij aan de slag.

Hoewel de bevelhebber van de luchtmacht formeel een Litouwer was, droeg in de praktijk Dahlbeck de verantwoordelijkheid voor veel van de activiteiten tijdens de dramatische zomer van 1919. Hij gaf vaak leiding aan verkenningsmissies en bomaanvallen. Een aantal piloten uit andere landen vlogen ook mee op missies waarvan de meerderheid Duitsers waren.

Het gebrek aan uitrusting, brandstof en vrijwel al het andere was voelbaar binnen ieder nieuw gevormd onderdeel van de strijdkrachten. In een interview met de Zweedse krant Dagens Nyheter in november 1919 onder de kop: "Luchtgevecht tegen de bolsjewieken in de Vrijheidsstrijd van Litouwen", vertelt Dahlbeck hoe ze "geleende" machinegeweren en "gestolen bommen" kochten, om hun Duitse vliegtuigen uit te rusten.

Soms werd brandstof gewoon afgenomen van motorfietsen en andere voertuigen die langs het vliegveld reden om de vliegtuigen in de lucht te krijgen. Het gebrek aan brandstof dwong de vliegers op een bepaald moment tot het gebruik van een mix van benzol, wat resulteerde in zeer zware rookontwikkeling achter de vliegtuigen. Later, in 1919, slaagden de Litouwers erin gevechtsvliegtuigen van Duitse eenheden in Pruisen te bemachtigen. De vliegtuigen werden geruild voor varkensvlees en andere voedingsmiddelen, omdat de overheid tegen die tijd failliet was.

Wanneer er sprake is van een gebrek aan middelen dan vraagt dat om slimheid. Een truc die door Dahlbeck werd toegepast om de indruk van kracht en discipline te wekken was om in een strakke formatie over de Bolsjewistische linies te vliegen om zo de indruk van een talrijke en sterke luchtmacht te geven. Een andere belangrijke tactiek waren bombardementen achter de vijandelijke linies. Het bombardement van de toevoerlijnen en spoorwegen door de vliegers, waardoor de achterhoede zich moest terugtrekken, hadden als gevolg dat de Russische troepen de stad Panevezys moesten prijsgeven en resulteerde in de gevangenname van grote aantallen Russische soldaten. Op het hoogtepunt van de strijd om de stad, slaagde Dahlbeck er zelf in om een spoorlijn te raken waardoor een trein met Litouwse gevangenen niet meer verder kon.

Later waren de vliegers vooral betrokken bij de gevechten, vooral bij bombardementen van de Russische linies rond Daugavpils in Letland. Tegen die tijd begonnen de Russen zich het potentieel van de Litouwse luchtmacht te realiseren. Zij stuurden één van hun “azen”, Aleksey Shirinkin, samen met zijn eenheid om de dreiging tegen te gaan. Op verschillende momenten moesten Dahlbeck en zijn collega-piloten zich bezighouden met één op één gevechten met de Russen.

Resultaten en decoraties

In de zomer van 1919 werd de oorlog nog ingewikkelder. Tegen die tijd werden Vilnius en de regio er omheen bezet door Polen. Zwaar bewapende eenheden, bestaande uit Duitse en Russische ex-soldaten verschenen in het Baltische gebied na het einde van de oorlog. Het doel van deze Bermontininkai was vooral om de Baltische Staten als Duits grondgebied te behouden.

Toen Litouwse eenheden in juni door deze troepen werden aangevallen werd Dahlbeck op het Litouwse ministerie van Defensie ontboden om de situatie te beoordelen. Hij bestudeerde de mogelijkheden grondig en gaf zijn mening over de kwestie. Hij adviseerde te bezuinigen op de gangbare militaire middelen en de nadruk te leggen bijna uitsluitend op het vliegen. Het gebrek aan middelen maakte het echter niet mogelijk om veel van zijn ideeën uit te voeren. Wegens onenigheid keerde hij in het najaar van 1919 terug naar Zweden. Enkele jaren later, in 1930, werden de verdiensten van Dahlbeck opnieuw bekeken en volledig gewaardeerd door de Litouwse overheid. Hij werd voorgedragen voor het kruis van Vytis, één van de hoogste onderscheidingen van het land. Het lot bepaalde uiteindelijk anders. Hij overleed in oktober van hetzelfde jaar en kon de decoratie nooit in ontvangst nemen. De decoratie werd hem later postuum toegekend.