Theodora, keizerin van Byzantium

Keizerin Theodora werd in het jaar 500 in de laagste klassen van de Byzantijnse maatschappij geboren. Zij klom op tot keizerin van het Byzantijnse rijk en bestuurde samen met haar man, Justianus.

Opgang

Haar vader was een africhter van dieren. Na zijn dood werd Theodora toneelactrice om haar familie te kunnen onderhouden. In die tijd werd dit als een minderwaardig beroep beschouwd omdat men ervan overtuigd was dat actrices zich prostitueerden. Theodora liet het niet aan haar hart komen wat anderen van haar dachten en nam elke kans waar om in dit strakke klassensysteem verder op te klimmen. In 516, op zestienjarige leeftijd, reisde ze naar Alexandrië (Egypte) waar ze het monofysitisme ontdekte. Dat is een opvatting dat Jezus Christus één godmenselijke natuur is. Ze bekeerde zich tot die opvatting, verzaakte aan haar carrière als actrice en de daaraan verbonden levensstijl.

Huwelijk Justianus

In 522 ontmoette Theodora Justianus I die op dat ogenblik de erfgenaam van de troon was. Hij wilde haar meteen huwen maar als keizerlijke erfgenaam was het hem verboden om met een actrice te trouwen, zelfs al had ze een andere levenswijze aangenomen. Justianus liet deze wet het jaar daarop intrekken en ze huwden in 525.

Theodora en Justianus werden beschouwd als intellectueel en politiek gelijkwaardig en Theodora was verantwoordelijk voor een hele hervorming van Byzantium. In 528 begon ze met de bouw van de kathedraal van San Vitale in Ravenna, Italië. Het werd een keizerlijke kerk aan de rand van het Byzantijnse Rijk. In het koor van de basiliek werd in 548 een mozaïek aangebracht waarop het vorstenpaar in een processie afgebeeld staat, als symbool van hun evenwaardige rol als heersers van het rijk.

De Nika-opstand

In 532 kwam er religieuze onrust in de regio. Er ontstond een conflict tussen twee politieke en religieuze partijen, de Blauwen en de Groenen, tijdens een wagenrace in de Hyppodroom. Deze was de aanleiding tot de Nika-opstand. Constantinopel werd vernield en velen zagen hierin hun kans om het bewind van Justianus omver te werpen. Justianus wilde op de vlucht slaan, maar Theodora verkoos als keizerin te sterven in plaats van afgezet te worden. Getroffen door haar moed zond Justianus zijn troepen op de rebellen af. De opstand werd neergeslagen en het echtpaar constateerde met pijn in het hart de vernieling van belangrijke monumenten in Constantinopel zoals de originele Hagia Sophia. Het koppel liet de kathedraal heropbouwen. In 537 stond ze er weer en het werd een van de grootste kerken uit die periode, een van de voorbeelden van de rijke Byzantijnse architectuur (nu te bewonderen in Istamboel).

Verdediging vervolgden

Tijdens haar regeerperiode nam Theodora het op voor de vervolgden. Ze zorgde voor de rechten van prostituees door bordelen te sluiten en ze te vervangen door veiliger huizen en liet wetten stemmen die afgedwongen prostitutie strafbaar stelden. Daarnaast vaardigde ze wetten uit die de rechten van de vrouw uitbreidden op het vlak van echtscheiding en schafte een wet af die vrouwen die overspel pleegden ter dood veroordeelde. Ten slotte nam ze het op voor de vervolgde monofysieten, voor wie ze huizen liet bouwen waar ze zich konden verenigen en hun erediensten organiseren.

Dood

Theodora stierf in 548 aan een onbekende ziekte. Haar invloed op Justianus’ regering was duidelijk: hij hield vast aan de verhoogde vrijheid van vrouwen en stelde daardoor een precedent voor de gelijkheid van vrouwen. Ofschoon hijzelf orthodox was, bleef hij zich inzetten voor de rechten van de monofysieten.

Theodora in de Dinner Party

De plaats van Theodora wordt versierd met Byzantijnse iconografie en mozaïeken die haar belang in de opbouw van het Byzantijnse Rijk aantonen. In het mozaïekmotief op haar bord herken je de bekende mozaïek van het keizerlijk koppel in de kathedraal van San Vitale in Ravenna. Zowel op het bord als op de tafellegger vind je gouden, groene en purperen kleuren terug.

De afbeelding op het bord is een symmetrische, abstracte vlinder. Elke vleugel strekt zich uit tot aan de rand van het bord. Deze uitgestrekte vleugels geven het uitdeinend belang van haar invloed in Byzantium weer, waarvan ze gebruik maakte om meer rechten aan de vrouwen toe te kennen. De symmetrie van het ontwerp gelijkt op het grondplan van een kathedraal, waarin een zuilenrij van Romeinse gewelven te herkennen valt.

Het bord staat in het midden van een mozaïekachtige halo die op de legger geborduurd is. Deze refereert aan de halo op de mozaïek van Ravenna waarbij Theodora geassocieerd wordt met haar rol als keizerin en haar verwezenlijkingen op religieus vlak. In de eerste letter van haar naam is de koepel van een van de meest geprezen architecturale monumenten in Theodora’s regeerperiode afgebeeld, de Hagia Sophia, die in 530 werd gebouwd. De achterzijde van de legger is afgeboord met een halve-schelpmotief, typisch voor de keizerlijke kragen die tijdens haar regeerperiode gedragen werden.