De vrede van Brest-Litovsk

Vredesverdragen hebben gedurende de hele geschiedenis vaak een duidelijk beeld geschapen van de verhoudingen die op dat moment golden. Daarnaast legden zij vaak de basis voor nieuwe oplossingen of nieuwe problemen. Het verdrag van Brest-Litovsk dat op aandringen van Lenin gesloten werd met onder andere Duitsland, is hiervan een goed voorbeeld.

De Eerste Wereldoorlog

Van 28 juni 1914 tot 11 november 1918 zuchtte de Europa onder de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog. De Triple Entente en de Centrale Mogendheden waren door een ingewikkelde politieke verstrengeling van militarisme, nationalisme en bondgenootschappen in een oorlog verzeild geraakt die uitdraaide op een mensenslachting. De wapens waren nieuwer en verder ontwikkeld dan voorheen, maar de oorlog liet zich kenmerken door loopgraven waarin steeds meer lijken zich opstapelden. Met recht wordt de WOI ook wel ‘de meest uitzichtloze oorlog’ van de twintigste eeuw genoemd.

Het keerpunt

Het keerpunt van de oorlog kwam op 3 maart 1918 toen de Russen, na een revolutie in 1917, aandrongen op een vredesverdrag met de Centrale Mogendheden (hierover later meer). De Duitsers zetten vanaf dat moment alles op alles om de oorlog in Duits voordeel te beslissen, maar werden verrast toen Bulgarije en het Ottomaanse Rijk afhaakten. Hierna kon Duitsland al spoedig worden geïsoleerd.

De gevolgen

De gevolgen van de oorlog zijn niet te overschatten. De talloze soldaten die naar het front zijn gestuurd, zijn niet huiswaarts gekeerd. Zij vormden de bevolkingsgroep tussen de 16 en 25 jaar; de werkende klasse was vernietigd. Staatkundig werd Europa door elkaar geschud en sociaal-economisch zou het continent zich niet weten te herstellen voor 1948. Wat als een nog erger gevolg kan worden aangemerkt, is het vredesverdrag van Versailles (1919) dat volgens velen leidde tot de Tweede Wereldoorlog.

De vrede van Brest-Litovsk

Na deze inleiding nemen we een stap terug en komen uit in de Sovjet-Unie in het jaar 1917. De Voorlopige Regering in Rusland onder leiding van respectievelijk Prins Lvov en Aleksander Kerenski, zaten vast in de Eerste Wereldoorlog waar ze volgens velen niets te zoeken hadden. De grootste critici waren de bolsjewieken die zich verenigd hadden onder de charismatische leider Vladimir Iljitsch Lenin; die op zijn beurt de Sovjet-Unie was ingesmokkeld door de Duitsers. De bolsjewieken vonden dat de Russen in een oorlog vochten die voor hen winst noch verlies op kon leveren en gaven gehoor aan de binnenlandse problemen. Het volk wilde helemaal geen klinkende overwinningen aan het front, het wilde brood en rust. Ook het leger dacht er zo over, het moraal was laag aan het front, de kosten enorm en een kans op overwinning leek er niet in te zitten.

Lenin en Trotski

De leiders van de bolsjewieken, Lenin en Trotski, begonnen te vrezen voor de revolutie die Marx had voorspeld. Om de revolutie te redden, knoopten zij vredesbesprekingen aan met Duitsland. Hoewel Duitsland zich ervan bewust was dat het de oorlog in Rusland zonder veel moeite zou kunnen winnen, wilde het graag af van de tweefrontenoorlog zodat zij in West-Europa grotere successen konden boeken op onder andere de gehate Fransen. Omdat de Duitsers echter een veel sterkere uitgangspositie hadden, eisten zij aan de onderhandelingstafel grondgebied, geld en inwoners van de bolsjewieken. Op 3 maart 1918 stemden beide partijen in en was het verdrag van Brest-Litovsk tussen de bolsjewistische Sovjet-Unie en de Centrale Mogendheden (c.q. Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en het Ottomaanse Rijk) een feit.

Gevolgen van het verdrag

Zoals u hierboven al heeft kunnen lezen, had het verdrag al in de oorlog gevolgen. Deze hadden verstrekkend kunnen zijn als de Triple Entente niet inderhaast besloot Bulgarije aan te vallen waardoor deze als bondgenoot van Duitsland afviel. Door het vredesverdrag ontstond ook onrust in het Ottomaanse Rijk, dat vervolgens ook vredesbesprekingen begon. Nu was het moraal van Oostenrijk-Hongarije gedurende de hele oorlog al niet hoog, na 1918 was er geen moraal meer waar over te schrijven valt.

De Triple Entente (of geallieerden hoe u wilt) reageerden geschokt. De bolsjewieken hielden zich niet aan de afspraken en de winst voor Duitsland binnen het vredesverdrag was enorm. Veel historici noemen Brest-Litovsk daarom wel het begin van de Koude Oorlog, omdat vanaf 1918 de tegenstellingen tussen het kapitalistische en het communistische systeem alleen nog aangescherpt werden. Om het anders te zeggen: De tweedeling was geboren door een pragmatische instelling van Lenin, die niet beantwoord kon worden.