Oude kruidenrecepten: Laudanum liquidum Sydenhami

Laudanum, een naam die je door de eeuwen heen in alle kruiden- en apothekersboeken terugvindt, is niets minder dan een kruidenmengsel op basis van opium, Papaver somniferum. Het werd in de 15de eeuw uitgevonden door Paracelsus en in de 17de eeuw vereenvoudigd en bruikbaar gemaakt door de Engelse arts Thomas Sydenham. Sydenham werd geboren in 1624 te Wynford eagle in Engeland, hij studeerde geneeskunde in Oxford en Cambridge, vestigde zich als arts in Londen, waar hij in 1689 overleed. Hij was een beroemde arts en wordt soms de Engelse Hippokrates genoemd. In 1664 voerde Sydenham zijn Laudanum in de geneeskunde in. Sydenham heeft de Laudanum niet uitgevonden, maar wel bruikbaar gemaakt. Het recept bevat 10% opium (10% opium bevat ongeveer 1% morfine) en 90% alcohol (Spaanse wijn) en het werd gearomatiseerd met kaneel, kruidnagel en saffraan.

Laudanum werd al in de 15de eeuw gebruikt tegen veel voorkomende kwalen zoals diarree, buikpijn, krampen, kiespijn en hoest. Het werd aangeprezen als het meest werkzame geneesmiddel ooit. De naam is mogelijk afkomstig van het Latijnse woord laudare wat loven betekent, dus een lovenswaardig middel.

In de Pharmacopoeia Brugensis (1697) treffen we de formule van Laudanum liquidum Sydenhami als volgt aan:

• Spaanse wijn, niet zuur, in 't Vlaams "Secke" : 1 pond
• Opium: 2 ons
• Saffraan: 1 ons
• Poeder van kruidnagelen
• Poeder van kaneel

Alles samen gedurende enkele dagen op het waterbad laten trekken en coleren.

In de Nederlandsche apotheek van 1826 staat het volgende recept:

Specerijige wijn van Heulsap Tinctura opii crocata Laudanum Liquidum Sydenhami. Neem

• Saffraan (bloemstempels der echte saffraan), een halve ounce
• Grof poeder des kaneel-basts (der kaneel-laurier)
• Gestampte kruidnagels (bloemen der waren kruidnagels), van elk één drachme,
• Spaanschen wijn, acht ounce.

Trek het drie dagen, en schud het somwijlen om, meng bij de doorgezijgde oplossing, door wrijven in eenen steenen mortier,

• Gezuiverd heulsap, ééne ounce.

Trek dit nog vier en twintig uren, en zijg het door. Trek het overschot der specerijen nogmaals met Spaanschen wijn, vier ounce. Trek nu het heulsap, dat in het filtrum overgebleven is, opnieuw, gedurende vier en twintig uren, met de sterk uitgeperste oplossing, en meng beide wijnen, nadat de laatste is doorgezijgd, ondereen. Twaalf druppels bevatten bijna één grein heulsap.

In de achttiende en negentiende eeuw werd Laudanum net als papaverolie en papaverstroop als pijnstiller en als slaapmiddel gebruikt. Maar op het einde van vorige eeuw werd het enkel nog gebruikt bij ernstige diarree. Het is een formule die mits kleine aanpassingen al ruim drie eeuwen meegaat!

Opium / Papaver somniferum

Opium is het ingedroogde witte melksap uit de zaadbol van de Papaver somniferum, ook slaapbol genaamd. De Latijnse verklaring staat voor somnus/slaap en ferre/brengen. Opium bevat ongeveer 20% alkaloïden met als hoofdalkaloïden morfine 10-15% en codeïne 1-3%. Samen met de ander alkaloïden noscapine 4-8%, papaverine 1-3% en thebaïne 1-2%, zijn het waardevolle geneeskrachtige ingrediënten. Ze werken voornamelijk pijnstillend.

Morfine, de belangrijkste stof in de Papaver,wordt nog altijd uit plantaardig materiaal bereid. Maakt men in de onrijpe, maar al volgroeide vruchten van de slaapbol een insnijding, dan vloeit daaruit melksap dat spoedig opdroogt wanneer het aan de lucht wordt blootgesteld. Dat is de ruwe opium.

Opium werkt direct in op de hersenen en het centrale zenuwstelsel. Morfine is een slaapbevorderende en hypnotiserende stof, die echter wel verslavend werkt. Morfine werd voor het eerst geïsoleerd uit opium in 1805 door een Duitse apotheker, Wilhelm Sertürner. Hij gaf het de naam morfine afkomstig van Morpheus de god van de dromen. Heroïne is een halfscheikundig derivaat van morfine. Ondanks de bijwerkingen als verslaving en obstipatie wordt bij extreme pijn toch nog morfine gebruikt omdat er geen alternatief is. Dit geneesmiddel is dikwijls de enige pijnstiller die kankerpatiënten in de eindfase van hun lijden enigszins verlichting kon brengen. Codeïne een stof die nu synthetisch wordt aangemaakt, maar toch ook een morfinederivaat is, wordt gebruikt bij hoesten als niet alleen de keel- en luchtpijpprikkels verminderd moeten worden, maar ook de hoestreflex in de hersenen.

Het heulsap was vroeger het universeel middel bij uitstek, alleen werkte het wel verslavend waardoor miljoenen mensen er afhankelijk van werden.