Achnaton en de verering van de Aten

De Egyptenaren kenden een geloof met veel goden (polytheïsme). Elke stad had zijn eigen beschermgod. In de tempels gewijd aan deze goden, voerden priesters hun rituelen uit en offerden zij hun gaven. Hiermee zorgden zij ervoor dat de goden tevreden waren en bleven en de stad zouden beschermen. Achnaton zorgde tijdens zijn regering voor een omwenteling: hij vereerde Aton in plaats van Amon.

Aton-Re en Amon : Amon-Re

Eén van de belangrijkste goden in het oude Egypte was de zonnegod, Aton-Re. De farao werd beschouwd als de zoon van de Aton-Re, hij werd dus gezien en vereerd als een god op aarde. De koning zetelde in Thebe, de lokale godheid daar was Amon. Omdat de koning al zijn successen en overwinningen opdroeg aan de god van zijn stad werd Amon uitgeroepen tot staatsgod. In de harten en het hoofd van het volk en de priesters bleef Aton-Re echter de belangrijkste godheid. Daarom lieten ze Amon samenvallen met Aton-Re en veranderde zijn naam in Amon-Re.

Verschillende gedaanten van de zonnegod

Om het verhaal ingewikkeld te maken: de Egyptenaren geloofden dat de zonnegod in verschillende gedaanten aan hen verscheen. ’s Morgens wanneer de zon opkomt en aarzelend als een pasgeboren lam zijn weg zoekt en zijn stralen nog niet zoveel warmte en licht geven, is hij Khepri. Dan, wanneer de zon helemaal opgekomen is maar nog niet zijn hoogste punt heeft bereikt, dan is hij Re-Horathe (genoemd naar Horus, de valkengod omdat een valk net als de zon in de lucht hangt). Vervolgens, tussen elf en drie uur, is de zon op zijn felst en op zijn heetst. Het is de tijd dat de meeste Egyptenaren siësta houden. De zon is dan in zijn gedaante van de Aten. Tot slot werd de stervende zon bij zonsondergang Atum genoemd.

Aton

Achanton vereerde Aton, de Aten, de zon op zijn hoogste punt. Het was dus niet zo dat Achnatons ‘nieuwe’ religie radicaal met de bestaande tradities brak. In de geschiedenis van het oude Egypte zijn er wel meer farao’s geweest die een grotere plaats inruimden voor hun eigen favoriete godheid zonder dat dat leidde tot de enorme ophef die Achnaton veroorzaakte. In het jaar zes van zijn regeerperiode veranderde Amenhotep IV zijn naam in Achnaton. Je kunt geen boek over de Amarna periode openslaan of je vindt een andere vertaling van de naam Achnaton. In ieder geval betekent het zoiets als ‘Aton in Tevredenheid’ terwijl Amenhotep zich in iets als ‘Amon schittert’ laat vertalen. De bedoeling is duidelijk: Achnaton zwoer zijn naam die de god Amon vereerde af en verving die door een naam ter eer en meerdere glorie van de Aten.

Beeldenstormer?

Vervolgens, zo stellen een aantal deskundigen, verbood hij de verering van andere goden. Een aantal van hen gaan zelfs verder; zij beweren dat Achnaton en zijn aanhangers een soort beeldenstormers waren die het hele land doortrokken om alle symbolen van verering van andere goden dan de Aten te vernietigen. Dat zou het Egyptische volk inderdaad tegen de nieuwe farao in het harnas hebben gejaagd; het zou passen in het beeld van gehate tiran en in die van geobsedeerde gek. Ik geloof er niet zo in. Er zijn bij opgravingen in Tel el Amarna meerdere beeldjes van verschillende goden gevonden. Als Achnaton echt zo’n tiran was zou hij dat niet hebben getolereerd, al helemaal niet in zíjn stad. Inderdaad zijn er voorbeelden van monumenten uit die tijd waaruit de naam van Amon gekrast zijn. Maar wie zegt dat dat gedaan is in opdracht van Achnaton? Misschien hebben de aanhangers van de nieuwe godsdienst dit vrijwillig gedaan als teken van loyaliteit aan de nieuwe farao.