Sprookjes, hoe zijn ze ontstaan? Wie schreven ze op?

In onze moderne tijd is het sprookjes vertellen een beetje naar de achtergrond gedrongen. Waar vroeger de ouders, en vooral de grootouders, bij het haardvuur verhalen vertelden, groeien de kinderen nu op met de tv en de (spel)computer. Veel ouders vertellen geen verhalen meer en veel sprookjes blijven voor kinderen onbekend. Terwijl de inhoud fantastisch is en de kinderen er onbewust van leren. In sprookjes zit ook altijd een moraal.

De geschiedenis

Voor volwassenen en kinderen

In vroeger tijden verzonnen mensen verhalen over het leven van alledag, met veel fantasie omkleed. Die verhalen werden dan 's avonds bij het vuur verteld aan kinderen en volwassenen. Vooral in de middeleeuwen, de tijd van heksen (die bestonden toen al) en tovenaars, ontstonden veel sprookjes. Om zich heen zagen mensen reuzen en dwergen,en die kwamen dus in de verhalen aan de orde. Rijk en arm en vooral goed en kwaad waren meestal verweven in de moraal van het verhaal. Want moralistisch zijn alle verhalen. In alle sprookjes nemen normen en waarden de belangrijkste plaats in.

Boekdrukkunst

Na de uitvinding van de boekdrukkunst begonnen mensen de sprookjes op te tekenen. Omdat dat door meer personen gebeurde, in meerdere landen, zullen er in sprookjes die nu te lezen zijn, altijd verschillen zitten. De essentie van de verhalen is gelijk.

Schrijvers die de sprookjes optekenden

Giambattista Basile

Deze Italiaanse schrijver uit de 17de eeuw (1575-1632) was één van de eersten die ongeveer vijftig sprookjes op papier zette. Hij schreef de verhalen in een "pentamerone" (penta = vijf). In vijf dagen kunnen elk tien verhalen worden verteld.

Bekende sprookjes

Zijn meest bekende verhaal is: Belle en het beest, ook wel "De dochters van de koopman". In Friesland is dit zelfde verhaal bedacht onder de naam "De witte wolf". Andere sprookjes die hij verzamelde: Petrosinella (Rapunsel), De domoor, Het sprookje van de reus (Tafeltje-dek-je), De twee gebroeders en De zoons van de koopman.

Jean de la Fontaine

Deze man was oorspronkelijk houtvester. Voor zijn grote verdiensten werd hij in dienst van de hertog van Bouillon in de adelstand verheven. Hij schreef vele fabels, verhalen over dieren, die menselijke eigenschappen vertoonden, al in de 17de eeuw. Hij was lid van de Academie Francaise.

Bekende fabels

Bekende fabels van hem zijn: De raaf en de vos, De haas en de schildpad, De leeuw en de rat en De spin en de zwaluw.

Charles Perrault

Charles Perrault leefde van 1628 tot 1703. Hij was een Frans academicus, schrijver en lid van de Academie Francaise. Zijn bekendste werk is "Histoires ou contes du temps passé, avec des moralités: contes de ma mère l'Oye". De sprookjes van Moeder de Gans dus. Perrault was een van de eersten in Europa die in boekvorm bekende sprookjes optekende.

Bekende sprookjes

De meest bekende van zijn sprookjes zijn: Roodkapje, Klein Duimpje, Doornroosje, ook wel De schone slaapster genoemd, Assepoester en De Gelaarsde Kat. In de Efteling zijn deze sprookjes te bekijken en te beluisteren. En in elke bibliotheek staan prachtige boeken om uit voor te lezen.

De gebroeders Grimm

In het begin van de negentiende eeuw trokken de taalgeleerden Jacob en Wilhelm Grimm door Duitsland om volkssagen en volkssprookjes op te schrijven. In 13 jaar verzamelden ze ongeveer 200 sprookjes die ze zo getrouw mogelijk opschreven, zij voegden er zelf niets aan toe. De titel van hun bundel is "Kinder- und Hausmärchen". In de sprookjes zit ook weer een moraal: Wie niet luistert, moet maar voelen. De hoofdpersoon is altijd goed, komt het kwade tegen, vaak in de vorm van broers of zussen, en overwint het kwaad.
De naam van Katharina Dorothea Viehman moet hier genoemd worden, want deze vrouw leverde 37 van de 200 sprookjes aan de gebroeders Grimm.

Bekende sprookjes

Bekende sprookjes van Grimm zijn: Sneeuwwitje, Koning Lijsterbaard(of Merelbaard), Hans en Grietje, de Kikkerkoning, De Bremer Stadsmuzikanten, Rapunsel en Repelsteeltje.

Bekende Nederlandse sprookjesverzamelaars

In de zelfde tijd, rond 1800, verzamelde de Groninger Nicolaus Westendorp, schoolopziener, onder veel onderwijzers sprookjes die hij optekende. Ook uit Groningen is het boek: "Het Boek van Trijntje Soldaats". De elfjarige Gerrit Arends noteerde de verhalen van de huisnaaister Trijntje Wijbrands.

Hans Christian Andersen

Afkomstig uit een arm gezin, kon Andersen later toch naar een goede school. Hij werd daar gepest, omdat hij een romanticus was en eigenlijk acteur wilde worden. In tegenstelling tot de gebroeders Grimm, die verhalen verzamelden, komen de sprookjes van Andersen uit zijn eigen fantasie.Het sprookje dat, volgens zeggen, autobiografisch is," Het lelijke eendje", vertelt over het leven van Andersen, dat ongelukkig begon maar uitmondde in erkend en beroemd schrijverschap.

Bekende sprookjes

Bekende sprookjes van Andersen zijn: De prinses op de erwt, De kleine zeemeermin, Het meisje met de zwavelstokjes, De nieuwe kleren van de keizer, De Chinese nachtegaal, De Sneeuwkoningin, de Tondeldoos, De Rode schoentjes. En natuurlijk Het lelijke jonge eendje.

Duizend en een nacht

Uit de Oosterse, Arabische cultuur stammen de verhalen uit duizend en een nacht. Oorspronkelijk erotisch getinte verhalen. De verhalen worden verteld door Scheherazade, die getrouwd was met een sultan. In de Arabische cultuur bestaat polygamie. De sultan stond erom bekend dat hij na een nacht met een van zijn vrouwen, die vrouw liet ombrengen. Dit, omdat hij door zijn eerste vrouw bedrogen was. Om dat lot te ontlopen, vertelde Scheherazade elke avond een nieuw verhaal, zonder daarbij de afloop te vertellen. Dat deed ze de volgende dag. De nieuwsgierige sultan wilde de afloop horen en na duizend en een verhalen en een aantal kinderen, die Scheherazade hem baarde,besloot hij Scheherazade niet te laten ombrengen.

Richard Burton

In de 19de eeuw werden deze sprookjes opgetekend door de Engelsman Richard Burton. De bekendste sprookjes zijn: Ali Baba en de veertig rovers, Aladin en de wonderlamp en Sindbad de zeeman.

Wij, in onze tijd, zijn dus gezegend met een keur aan oude volksverhalen en -sagen. Hierin is onze- en de wereldcultuur van eeuwen bewaard gebleven. Fantastisch om die cultuur ook weer aan onze kinderen en kleinkinderen door te geven.

Lees verder

• Sprookjes vertellen aan kleuters is een genot
• Woordenschat aanleren, thuis en op school,schoolprestaties