Julius Caesar en de Renus

Veel van de feiten die we weten over het Nederland van voor de jaartelling, weten we uit de Commentarii de Bello Gallico van Julius Caesar. De Romeinse keizer ondernam in 57 voor christus een veroveringstocht aan de rand van Europa en vermeldt in zijn boek diverse details over deze tot dan toe onbekende streken. Hij noemt onder meer een rivier met de naam Renus. In Nederland wordt dit opgevat als de Rijn, maar volgens Albert Delahaye was het de Schelde in noord-Frankrijk.

Van aanname naar feit

Nederlandse historici hebben de Renus vereenzelvigd met de Rijn en vandaaruit de teksten van Caesar waarin deze naam voorkomt op Nederland geprojecteerd. Zo schrijft de Romeinse staatsman onder andere dat de woongebieden van de Belgae en de Germani van elkaar gescheiden worden door de rivier de Renus. Hierdoor zijn de Germanen in Nederland terechtgekomen. Ook in teksten van andere schrijvers over de Renus, zijn Nederlandse geschiedkundigen ervanuit gegaan dat de Rijn, of in elk geval een rivier in Nederland, bedoeld wordt.

Strabo plaatst de Renus-monding tegenover Kent

Op grond van verschillende vroege schrijvers identificeert Delahaye de Renus echter als de Schelde. Zo schrijft de Griekse historicus Strabo (64 v.c.-19 n.c.) in zijn boek Geographika: 'De Renus omvat met zijn kronkelende loop evenals de Seine een deel van de streek, maar niet zoveel als deze rivier. Beide rivieren stromen van het oosten naar het westen. Tegenover hun monden ligt Britannia, dat zich echter dichter bij de Renus bevindt, zodat Cantium [Kent], dat de verst naar het zuiden strekkende punt van het eiland [Britannia] is, vanaf zijn monden gezien kan worden. De Seine ligt op enige afstand hiervan.' Strabo leefde voordat de Romeinen in Nederland waren geweest, en kan dus niet over de Rijn-monding hebben geschreven, concludeert Delahaye.

Renus: Rijn, Maas of Waal?

Dat de Nederlandse geschiedkundigen niet altijd consequent zijn, wordt duidelijk uit een tekst in Naturalis Historia van de Romeinse schrijver Plinius de Oudere. Hierin is te lezen dat de Renus in de oceaan uitmondt in een gebied waar kalksteen wordt gewonnen. In Nederland hebben sommige wetenschappers in dat geval van de Renus de Maas gemaakt, omdat die door een gebied stroomt waar mergelgroeven waren (zuid-Limburg). Dat hiermee de kust wel een heel groot stuk het land in werd gelegd, werd voor lief genomen. In andere teksten lijkt de Waal beter op de beschreven situatie te passen. Voor Albert Delahaye het zoveelste bewijs dat de historici er alles aan doen om de geschiedenis op Nederland te kunnen blijven toepassen.

Caesar is nooit in Nederland geweest

In de Lage Landen zou Julius Caesar volgens zijn eigen geschriften verschillende veldtochten hebben ondernomen en volkeren hebben verslagen, waar onder de Menapiërs, de Eburonen, de Nerviërs, de Usipeten en de Tencteren. Hoegenaamd zijn er van deze veldtochten weinig tot geen archeologische bewijzen uit de bodem naar boven gekomen. Veel geschiedkundigen gaan er daarom tegenwoordig vanuit dat Caesar nooit een voet in het huidige Vlaanderen en Nederland heeft gezet. Vaak bestempelen ze zijn veldtochten daarbij als propaganda, in plaats van ze meer naar het zuiden te zoeken zoals Albert Delahaye oppert. Wanneer de rivier de Renus in andere oude bronnen wordt genoemd, gaan historici in Nederland desondanks echter toch eerst en vooral uit van de Rijn.