Oorsprong en geschiedenis van de rammelaar

Voorlopers van de rammelaar, ook wel rinkelbel of clater genoemd komen we in de oudheid al tegen. Zij waren niet zozeer bedoeld om mee te spelen, maar vooral om boze geesten te verjagen. Materiaal en vorm van de rammelaar veranderden, maar de beschermende functie bleef nog tot ver in de negentiende eeuw intact. Met het verdwijnen van het bijgeloof kwam daaraan een eind. De rammelaar evolueerde tot het stukje speelgoed, dat we nu kennen.

Egyptische Naos-sistrum als voorloper rammelaar

Muziekinstrument

In Egyptische tempels gewijd aan Isis, de godin van de natuurkrachten en symbool van de vruchtbaarheid vond men een instrument, dat Naos-sistrum werd genoemd. De Naos-sistrum was een muziekinstrument dat veel werd gebruikt tijdens religieuze ceremoniën. Niet alleen om de moedergodin te vereren, maar ook om boze geesten te verjagen en zo bijvoorbeeld te voorkomen, dat de gebieden rondom de Nijl zouden overstromen.

Uiterlijk Naos-sistrum

Het instrument was ongeveer tien bij dertig centimeter groot. Het had de vorm van een u, waartussen draden waren gespannen met daar omheen ringetjes. Ze maakten geluid wanneer het instrument werd geschud. In de muziekwereld wordt het ook wel gezien als voorloper van de tamboerijn.

Voorlopers van de rammelaar in andere culturen

Ook in andere culturen komen we voorlopers tegen van de rammelaar. Zo kennen de Joden bijvoorbeeld een siertoren met belletjes aan de uiteinden. Het zijn in feite wetsrollen. De Surinaamse bosnegers kennen de toverratel en uit Korea komt de heksenbel.

Oudste rammelaar was granaatappel

Gedroogde granaatappel

De aller oudste rammelaar was een gedroogde granaatappel. De appel was door het drogen keihard geworden, terwijl de zaden daarin waren gekrompen. Door het bewegen van de appel maakten ze een rammelend geluid. Deze rammelaar werd niet gezien als babyspeelgoed, maar was bedoeld om boze geesten angst aan te jagen.

Symboliek granaatappel

In de mythologie is de granaatappel het symbool van vruchtbaarheid (veel zaden, rood van binnen), maar ook van de dood.
De boom waaraan de appels groeien staat voor vernieuwing van de natuur en de symbolische weergave voor de eenheid, maar ook voor de diversiteit van het leven. Er wordt ook wel gedacht, dat de in de Bijbel beschreven boom des levens een granaatappelboom was, die met zijn verleidende vruchten Adam en Eva uit het paradijs verdreef.

Griekse en Romeinse oudheid

Er zijn rammelaars gevonden uit de Griekse en Romeinse oudheid. Ze hadden de vorm van een varken, waarvan de snuit het handvat vormde. In de buik bevonden zich bolletjes hard geworden klei.

Verandering van vorm van de rammelaar

In de loop der tijd veranderde de rammelaar van vorm. Had die eerst nog de vorm van een appel. Nu werd dat een boom met kleine vruchtjes (belletjes) daaraan. De handgreep werd ook bijtstuk, gemaakt van bloedkoraal, ivoor, been of bergkristal. Het waren allemaal materialen om tegen het “kwade” te beschermen.

Zestiende, zeventiende eeuw en achttiende eeuw

Edelmetaal

Uiteindelijk werd de rammelaar gemaakt van edelmetaal. Het werd een populair cadeau om te geven ter gelegenheid van de doop van een kind.

Eind zestiende, begin zeventiende eeuw had de rammelaar een bolle vorm.
Aan de bol zaten rondom kleine belletjes. Aan de bol was een handvat bevestigd, dat uitmondde in een fluitje. Op de bol zat vaak een halfedelsteen, een stukje bloedkoraal of ivoor. Dat had meestal de vorm van een wolfstand. De tand had een beschermende werking . Nu het ook nog die van een wolf voorstelde werd gedacht, dat het kind de kracht van de wolf zou overnemen.

Geen speelgoed

Een rammelaar was niet bedoeld als speelgoed. De bewaard gebleven exemplaren uit de zeventiende en achttiende eeuw zijn daarvoor veel te zwaar. Bovendien zijn ze onbeschadigd en dus waarschijnlijk nooit gebruikt om mee te spelen. Aan de rammelaars zit vaak een zilveren ketting, waarmee die om gehangen kan worden (hals of middel). Niet bepaald veilig voor een baby. Op oude schilderijen van kinderen is te zien hoe de rammelaar bij bepaalde gelegenheden kon worden gedragen.

Veranderingen in de loop van de zeventiende en achttiende eeuw

De bolrammelaar maakte plaats voor een fluitje voorzien van een ring met losse belletjes of een rammelaar gemaakt van een zilveren munt waaraan belletjes waren bevestigd. Ook deze rammelaars waren veelal voorzien van een ketting.

Negentiende eeuw

Nu werd de zogenaamde paraplu rammelaar populair. Symbolisch werd die wel gezien als een stamboompje. Dit soort rammelaars werd vaak rijk versierd met motieven uit de natuur waaronder vogels. Ook hierin zat een fluitje, symbool voor de levensadem van het kind, maar ook nog steeds bedoeld om boze geesten te verdrijven.

Vanaf de twintigste eeuw

Rammelaars van zilver worden nog steeds gemaakt en ook als doopgeschenk gegeven. Maar rammelaars hebben inmiddels ook de speelgoedmarkt veroverd. Gemaakt van allerlei verschillende materialen en in de meest uiteenlopende uitvoeringen vinden we speeltjes voor baby’s en peuters, waarin rammeltjes zijn verwerkt. Met boze geesten hebben die speeltjes niets meer van doen. Ze dienen nog alleen ter lering en vermaak.