Christiaan X van Denemarken, koning in oorlogstijd

Christiaan X was slechts zes jaar kroonprins geweest toen hij in 1912 werd gekroond. Hij zou regeren tot zijn dood in 1947 en stuurde zijn land door zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog. De aanvankelijk wat stijve koning groeide in de loop van zijn regeerperiode uit tot een symbool van nationale eenheid. Christiaan werd op 26 september 1870 op Charlottenborg Slot geboren als oudste zoon van kroonprins Frederik (VIII) en kroonprinses Lovisa. Het lievelingskleinkind van grootvader Christian IX was de eerste Deense koning die een reguliere middelbare opleiding volgde en het bijbehorende examen aflegde. Aansluitend begon de jonge prins in 1889 aan een officiersopleiding. Op 26 april 1898 trouwde Christiaan in Cannes met hertogin Alexandrine van Mecklenburg-Schwerin, een nicht van prins Hendrik. Het paar kreeg twee zoons, Frederik en Knud, en vestigde zich op Amalienborg in Christian XIII's paleis. Als zomerresidentie was de keuze gevallen op Sorgenfri Slot, gelegen bij Kongens Lyngby, ten noorden van Kopenhagen. Het paar kreeg Marselisborg Slot bij Aarhus als geschenk van het Deense volk.

Eerste jaren als koning

Nadat koning Frederik VIII in Hamburg was gestorven, werd Christiaan X uitgeroepen tot de derde vorst van het Glücksburgse huis. In zijn eerste jaren als vorst kreeg Christiaan te maken met de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog, waarin de neutraliteit van zijn land gewaarborgd moest worden. In dezelfde periode werd het vrouwenkiesrecht goedgekeurd. Na de Eerste Wereldoorlog maakte de Deense politiek een moeilijke fase door, toen - na de Duitse nederlaag -, een deel van Sleeswijk weer bij Denemarken gevoegd zou worden. Bij referendum hadden de inwoners van Noord-, Midden- en Zuid-Sleeswijk zich mogen uitspreken voor of tegen aansluiting bij de Denen. Alleen de inwoners van Noord-Sleeswijk kozen voor Denemarken, wat inhield dat de grens gelegd zou worden op de plek waar ze nog altijd ligt. Een groep Deense nationalisten wilde echter koste wat het kost ook Flensburg weer inlijven bij Denemarken, ondanks het feit dat 75% van de Flensburgers voor Duitsland had gekozen. De crisis rond dit vraagstuk werd bekend als de paascrisis. Uiteindelijk kon Christiaan X, gezeten op een witte schimmel op 9 juli 1920 de oude grens oversteken naar het herkregen Noord-Sleeswijk, in Denemarken Sønderjylland (Zuid-Jutland) genoemd.

Christiaan, de eerste Deense koning die te maken kreeg met sociaaldemocratische regering, wilde de afstand tot zijn volk verkleinen. Om die reden maakten koning Christiaan en koningin Alexandrine een begin met een traditie die nog altijd voortbestaat. 's Zomers voeren ze door het land met hun schip 'Dannebrog' (genoemd naar de Deense vlag) en hadden op verschillende plaatsen ontmoetingen met hun onderdanen. Deze geste gaf de populariteit van de koning een dusdanige impuls, dat republikeinse elementen binnen de sociaaldemocratie definitief tot zwijgen werden gebracht. Als de koning in 1937 25 jaar op de troon zit, wordt dat groots gevierd.

Tweede Wereldoorlog

Op 9 april 1940 werd Denemarken bezet door het Duitse leger. De regering Stauning was niet van plan om weerstand te bieden tegen deze enorme overmacht, waardoor het land binnen een dag bezet was. De koning riep zijn bevolking in op om in deze dagen geen verzet te plegen. De koning, die op Amalienborg bleef, werd een symbool van hoop en passief verzet. Zijn dagelijkse ritjes te paard door de binnenstad van Kopenhagen trokken alle dagen veel bekijks. De 70e verjaardag van de koning, op 26 september 1940, werd één grote sympathiebetuiging aan koning en vaderland en daarmee een omvangrijke daad van passief verzet.
Ter gelegenheid van zijn 72e verjaardag ontving de koning een gelukstelegram van Hitler. Christiaan bedankte de Führer op koele en zakelijke wijze, wat Hitler opvatte als een grove belediging. Diplomatieke inspanningen ten spijt nam de Duitse leider geen genoegen met alleen een verontschuldiging, maar liet hij de zittende Deense regering vervangen door een regering die meer Duitsgezind was. Aangezien de Denen dit kabinet zelf konden samenstellen, kon voorkomen worden dat pro-Duitse invloeden de overhand zouden krijgen.

Op 19 oktober 1942 kwam Christiaan tijdens één van zijn rijtoeren zwaar ten val en raakte gewond aan zijn hoofd en knie. Hoewel de koning zijn werkzaamheden snel weer opnam, is hij deze val nooit meer helemaal te boven gekomen.

Einde van de status quo

De bezetting van Denemarken was lange tijd een samenwerkingsverband tussen de Deense regering en de Duitse bezetter, maar in de loop van 1943 kwam er steeds meer weerstand tegen deze constructie. Sabotage, verzet en stakingen kwamen steeds vaker voor en toen de Duitse bezetter, onder leiding van Werner Best, raddraaiers met de dood begon te dreigen, was de maat vol. De samenwerkingspolitiek werd beïndigd en daarmee begon de daadwerkelijke bezetting van Denemarken. In de dagen dat dit speelde, augustus / september 1943, zat de koning opgesloten in zijn zomerresidentie, maar kon na korte tijd terugkeren naar Amalienborg. waar de Koninklijke Lijfwacht intussen was vervangen door de politie. De bezetter had alle Deense soldaten gearresteerd.

Op 5 mei 1945, om 12.00 uur 's middags hield een bewogen Christiaan X een emotionele toespraak om de bevrijding van zijn land te vieren en alle gevallenen te herdenken. De oude koning werd de laatste twee jaar van zijn regering steeds zwakker en stierf op 20 april 1947 op Amalienborg Slot. Net als zijn voorvaderen werd Christiaan X begraven in de kathedraal van Roskilde.

Lees verder

• Christiaan VII van Denemarken, de schizofrene koning
• Christiaan IX van Denemarken, schoonvader van Europa
• Frederik VIII van Denemarken, de eeuwige kroonprins
• Frederik IX van Denemarken, de zeemanskoning
• Van Christiansborg naar Amalienborg