De Gouden Koets

De derde dinsdag in september, Prinsjesdag brengt jaarlijks duizenden mensen op de been. Zij willen maar wat graag een glimp opvangen van de sprookjesachtige Gouden Koets getrokken door een achtspan paarden, welke traditiegetrouw wordt ingezet om de Koningin naar de ridderzaal in Den Haag te brengen. De koets is rijk aan symboliek. Na Prinsjesdag 2011 kwam daarop forse kritiek. Een van de zijpanelen zou verwijzen naar het slavernijverleden en de koloniale tijd.

Cadeau van de bevolking

De Gouden Koets was een cadeau van de Amsterdamse bevolking aan Hare Majesteit Koningin Wilhelmina ter gelegenheid van haar inhuldiging op 6 september 1898. De achttienjarige Koningin wilde bij die gelegenheid echter geen cadeaus aannemen. Een dag later nam zij het geschenk wel in ontvangst.

Ontwerp, materiaal en bouw

Koets

De koets, een berline op acht veren, werd ontworpen en gebouwd door de gebroeders Spijker. De bouw vond plaats in hun eigen rijtuigfabriek. Later werden de gebroeders bekend als autofabrikant. Voor de bouw gebruikten zij Javaans teakhout, waarvan delen werden bekleed met bladgoud. De ornamentatie heeft de kenmerken van de Hollandse Renaissancestijl.

Bekleding binnenzijde

De bekleding in de koets is voorzien van zijden Petit point naaldwerk. Hieraan is gewerkt door de Amsterdamse Kunstnaaldwerkschool in het Burgerweeshuis, het Maagdenhuis, Tesselschade Arbeid Adelt en verschillende particuliere dames.

Symboliek

Ornament op de koets

Het atelier Van den Bossche en Crevels was verantwoordelijk voor het beeldhouwwerk van de koets. Het ornament midden boven op de koets bestaat uit vier beelden. Zij stellen de vier hoofdtakken van het volksbestaan voor: landbouw, handel, nijverheid en scheepvaart. Zij dragen de kroon en de andere waardigheidstekens van het koninkrijk.

De kroonlijst

Op de hoeken van de kroonlijst zijn de Koninklijke Wapens aangebracht die door cherubijntjes en kinderfiguren worden omgeven. Ook zijn er de elf wapens van de provincies en het wapen van Amsterdam te zien. Boven de deuren is de letter W aangebracht. De kroonlijst zelf wordt gedragen door vier atlanten (een atlant is een mannelijk figuur/beeld dat wordt gebruikt als dragend element). Zij dragen niet alleen de kroonlijst maar ook de vier lantaarns.

Fries

In de fries zijn symbolen aangebracht voor godsdienst, militaire macht, rechterlijke macht, wetenschap, kunst en arbeid.

Trap en wielen

De traptreden zijn versierd met waterlelies, symbool voor voorzichtigheid. In de wielen en spaken herkent men de zon en zijn stralen, die uitlopend naar de velgen eindigen in de hemel met daarin alle dierenriemtekens.

Bok

De bok is bekleed met rood laken. Op het bokkleed staat aan weerszijden het Rijkswapen.

Beschildering

De panelen aan de buitenzijde van de koets zijn beschilderd door Professor Nicolaas van der Waay, Hoogleraar aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam.

Achterkant:
Het tafereel aan de achterzijde is symbolisch een herinnering aan de inhuldiging van koningin Wilhelmina. De muze van de historie tekent in het zogenaamde boek van de tijd de volkshulde op. Kinderen wijzen Mercurius met het wapen van Amsterdam op deze handeling. Ook wordt trouw aan oranje verbeeld, door kinderfiguren, het koninklijk wapen en een hond. Dit alles is te zien tegen een achtergrond van het Paleis op de Dam, de Nieuwe Kerk, en schepen op de Amstel en het IJ.

Rechter zijkant:
Hulde van Nederland. De figuur in het midden verbeeldt Nederland. Jong Holland strooit lelies en rozen aan zijn voeten. Rechts staan vrede, onderwijs, geloof, landbouw, veeteelt, handel en nijverheid en links muziek, dichtkunst, wetenschap, beeldende kunsten, recht, wijsheid, leger, orde en tucht.

Voorkant:
De toekomst. Bescherming van weduwen en wezen, ouden van dagen en van de werkman. Levensverzekering en volksonderwijs.

Linker zijkant:
Hulde van de overzeese gebiedsdelen aan de Nederlandse maagd. In het midden zien we de Nederlandse maagd met aan haar voeten de voortbrengselen van de overzeese gebiedsdelen. Rechts van de maagd, een Indisch vorst met gevolg. Helemaal rechts vier figuren die beschaving en ontwikkeling aan de inwoners brengen.

Commotie over het linker zijpaneel

Oproep tot verwijdering van paneel

Onlangs werd dit paneel ter discussie gesteld. Kamerleden Harry van Bommel van de SP, Mariko Peters van Groenlinks, Barryl Biekman van het Landelijk Platform Slavernijverleden en Jeffrey Pondaag van het Comité Nederlandse Ereschulden riepen op de opiniepagina van de Nrc Next op om deze foute afbeeldingen, die zouden verwijzen naar het slavernijverleden en de koloniale tijd van ons land, te verwijderen.

Gruwelijke periode in de Nederlandse geschiedenis

Er worden halfnaakte zwarten mannen en vrouwen afgebeeld, die hun rijkdommen aanbieden aan het koningshuis. In de koloniale tijd en de nadagen van de slavernij leek een dergelijke afbeelding heel gewoon. Nu herinnert het ons aan een gruwelijke periode in de Nederlandse geschiedenis, aldus de inzenders van het stuk. Ze hopen dat de Nederlandse regering met de vaderlandse geschiedenis in het reine kan komen en naar Australisch en Amerikaans voorbeeld ruimhartig excuses gaat aanbieden aan de nabestaanden van de Nederlandse koloniale onderdrukking en het geweld dat daar soms uit voortkwam. Ze roepen koningin Beatrix op om de regering een duwtje in die richting te geven door het paneel ‘Hulde der Koloniën’ van de Gouden Koets te verwijderen en de plaats te geven waar het thuishoort: het Rijksmuseum.

Reactie Rijksvoorlichtingsdienst en Minister President

De Rijksvoorlichtingsdienst reageerde met de mededeling “We gaan niet de geschiedenis herschrijven door de Gouden Koets te vernielen”. Ook Premier Rutte noemde het pleidooi “bizar”.

Gebruik van de koets

Huwelijk en doop

De koets werd voor het eerst gebruikt tijdens het huwelijk van koningin Wilhelmina met prins Hendrik op 7 februari 1901 in Den Haag. Ook tijdens de huwelijken van dochter Juliana met prins Bernhard in 1937, kleindochter Beatrix met prins Claus in 1966 en achterkleinzoon Willem-Alexander met Máxima Zorreguita in 2002 kwam de koets van stal. Hetzelfde geldt voor de doop van prinses Juliana en de doop van prinses Beatrix.

Prinsjesdag

Sinds 1903 valt de koets jaarlijks op Prinsjesdag te bewonderen. Deze wordt dan getrokken door een achtspan paarden, een voorrecht, dat alleen het staatshoofd ten deel valt. Aan weerszijden lopen vier lakeien. Zij staan paraat om zo nodig deuren te openen of te sluiten en om het trapje in- en uit te klappen.