De Haagse School: impressionistische schilders in Nederland

De schilder Bilders: ‘ik zoek een toon, die wij gekleurd grijs noemen, dat is alle kleuren, hoe sterk ook, zodanig tot een geheel gebracht, dat ze den indruk geven van een geurig warm grijs’. Deze uitspraak is kenmerkend voor de vroege garde haagseschoolschilders. De latere garde gebruikte meer kleur in haar werk en werd sterk beïnvloed door de Franse impressionisten. De stroming van de Haagse School heeft enorm veel invloed gehad op de schilderkunst in Nederland. Werken die volgens deze schildertrant gemaakt zijn, gaan dan ook voor veel geld van de hand.

Ontstaan

Het begrip Haagse School duikt voor het eerst op in 1875 in een bespreking van een expositie van levende meesters die iedere drie jaar werd gehouden in de Haagse tekenacademie. De criticus J. Van Santen Kolff vatte onder dit begrip een groep in Den Haag levende jonge schilders samen die voortborduurden op het realisme van de zeventiende-eeuwse schilders. Tot 1875 genoot alleen Jozef Israëls enige regio-overstijgende bekendheid maar de schilders van de Haagse School kregen al snel internationale erkenning. De Haagse School heeft bovendien grote invloed gehad op onder meer Vincent van Gogh en Piet Mondriaan en in Duitsland op bijvoorbeeld Max Liebermann.

Kenmerken

Wat kenmerkt nu de werken van de Haagse School? De schilders van de Haagse School gaven de werkelijkheid niet langer geïdealiseerd weer zoals tot dan toe werd gedaan. Zij waren daarentegen grote bewonderaars van de Franse schilders van de School van Barbizon. Zij schilderden landschappen in de vrije natuur van Barbizon, een dorpje in de bossen van Fontainebleau, ten zuiden van Parijs. De schilders van de school van Barbizon hielden zich niet bezig met het weergeven van landschappen op de tot dan toe gebruikelijke romantische manier. Nee, zij hanteerden een veel lossere manier van schilderen waarbij de nadruk lag op kleuren, vormen en het licht van de natuur.

Van gekleurd grijs naar licht en helder kleurgebruik

Ook de schilders van de Haagse School werkten zoveel mogelijk in de vrije natuur. In eerste instantie waren de kleuren die zij gebruikten vrij somber. Zo merkte de Haagseschoolschilder Bilders eens op: ‘ik zoek een toon, die wij gekleurd grijs noemen, dat is alle kleuren, hoe sterk ook, zodanig tot een geheel gebracht, dat ze den indruk geven van een geurig warm grijs’. Later werden de schilders van de Haagse School ook beïnvloed door het Franse impressionisme. Hun kleurgebruik werd lichter en helderder en hun verftoets losser.

Invloed

Hoewel de Haagse School haar oorsprong vindt in Den Haag, is de schildertrant die hiermee bedoeld wordt niet beperkt gebleven tot Den Haag. De kunstenaars waaierden uit naar verschillende windstreken. Een van de kunstenaarskolonies waar deze schilders zich ophielden was Oosterbeek in Gelderland. De eerder genoemde Bilders heeft hier enige tijd gewerkt.

Oosterbeek

Oosterbeek met zijn bosrijke omgeving leende zich uitstekend voor het weergeven van landschappen in de stijl van de Haagse School. In 1847 hadden de schilders Bosboom, Roelofs en Weissenbruch het kunstenaarsgenootschap Pulchri Studio opgericht. Het doel was leden de gelegenheid te bieden naar model te tekenen en bijeenkomsten te organiseren waarbij men eigen werk tentoon kon stellen om daarover met elkaar te discussiëren.

Pulchri Studio

Pulchri Studio bestaat nog steeds en is gevestigd in Den Haag. Mede door de veranderingen die de stad Den Haag en omgeving in de tachtiger jaren van de negentiende eeuw onderging was het voor veel kunstenaars van de Haagse School niet langer interessant om daar te blijven. De stad groeide uit van een landschappelijke plaats omgeven door de rust en ruimte van de duinen en de zee tot een stad met grote woonwijken en meer industrialisering. De omgeving was voor vele van de schilders te onrustig geworden.

Laren en Amsterdam

Terwijl Breitner en Isaac Israëls Den Haag inmiddels te klein vonden worden en naar Amsterdam trokken, vertrok Anton Mauve naar Laren waar ook de schilder Neuhuys zich had gevestigd. Ook andere belangrijke schilders trokken daarheen. Laren werd omgeven door heidelandschap, zandverstuivingen. Geliefde onderwerpen werden behalve het landschap ook de boerenfamilies zoals in de Haagse tijd de vissersfamilies werden geschilderd. De Amsterdamse impressionisten gaven het stadsleven weer. Hoewel ook wel van de Larense school en het Amsterdams impressionisme wordt gesproken wordt de groep schilders die hiertoe behoort toch meestal onder de verzamelnaam Haagse School ondergebracht.

Enkele meesters

Anton Mauve (1838-1888)
Anton Mauve werkte in zijn vroege jaren in Haarlem. ’s Zomers schilderde hij in de vrije natuur bij Oosterbeek. In 1871 vestigde hij zich in Den Haag waar hij een centrale figuur in het Haagse kunstleven werd. Hij was gedurende een aantal jaren bestuurslid van Pulchri Studio. Mauve staat vooral bekend als schapenschilder. In de Amerikaanse kunstwereld werd wel gezegd dat ‘sheep coming’ zwaarder gehonoreerd werden dan ‘sheep going’ omdat het prettiger was een schaap van voren te aanschouwen dan naar de derrière van een schaap te kijken. Men zou Mauve echter tekort doen door hem slechts als schapenschilder te portretteren. Hij schilderde nagenoeg alles. Vincent Van Gogh, zijn aangetrouwde neef, werkt korte tijd in zijn atelier. In 1885 vestigt Mauve zich in Laren waar hij zijn meest productieve jaren doorbracht. Toen Anton Mauve in 1888 plotseling te Arnhem overleed, droeg Vincent in Arles zijn Souvenir de Mauve, roze bloeiende perzikbomen, aan hem op.

Isaac Israëls (1865-1934)

Een van de belangrijkste schilders die de Haagse School voortbracht is Isaac Israëls. Hij werkte onder meer in Den Haag en Amsterdam. Overal waar hij kwam had hij zijn schetsboek op zak. Hij was een tekenaar pur sang. Hij was de zoon van de bekende schilder Jozef Israëls.

Georg Hendrik Breitner (1857-1923)

Net als Israëls werkte Breitner lange tijd in Amsterdam waar hij het stadsleven vastlegde. Hij maakte als een van de eerste schilders gebruik van de fotografie. Met behulp van dit instrument kon hij de kale werkelijkheid nog beter vastleggen. Bekend in dit opzicht zijn zijn werken waarin hij de hoedenverkoopster Geesje Kwak portretteerde. Hij wordt wel de schilder van het volk genoemd.

Hendrik Willem Mesdag (1831-1915)

Als zeeschilder was Hendrik Willem Mesdag onovertroffen. Hij schilderde het bekende panorama dat in Den Haag kan worden bezocht. Mesdag was eigenlijk voorbestemd om zakenman te worden. In 1866 besloot hij zich echter definitief aan het schilderen te wijden. Hij trouwde met de schilderes Sientje van Houten. Mesdag schilderde veel bomschuiten op het strand bij Scheveningen. Ook maakte hij veel zeegezichten. Hij speelde in het kunstleven van Den Haag een belangrijke rol. Op 31 januari 1876 werd de Hollandsche Teekenmaatschappij opgericht. Mesdag werd bij de oprichting in het bestuur opgenomen, evenals Anton Mauve en Willem Maris. Ieder jaar, in augustus, werd een belangrijke aquarellen-expositie georganiseerd. Ook Mesdag maakte deel uit van het genootschap Pulchri Studio.

Museum Mesdag en het panorama Mesdag

Hij was niet alleen schilder maar verzamelde ook schilderijen. Hij bracht zijn schilderijenverzameling onder in een gebouw in Den Haag dat later uitgroeide tot Museum H.W. Mesdag. De Mesdag-collectie bevindt zich op loopafstand van het bekende Panorama Mesdag. Dit is een 120 meter lang schilderij van 14 meter hoog dat een vergezicht weergeeft op Den Haag, Scheveningen, de Duinen en de Noordzee. Het is een van de oudste 19e-eeuwse panorama’s ter wereld.

Andere grote namen uit de Haagse School zijn die van Gabriël, Roelofs, Weissenbruch, Bosboom, de gebroeders Maris en vele andere.

Lees verder

• Neo-impressionisme: een omwenteling in de schilderkunst
• Duurst verkochte schilderijen ooit: miljoenen onder de hamer
• Breitner, schilder en fotograaf
• Leo Gestel: veelzijdig modernist