Rome: het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius

Het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius is uniek. Het is het enige overgebleven ruiterstandbeeld van de circa 20 Romeinse ruiterstandbeelden die tijdens het Romeinse Rijk in Rome hebben gestaan. Het ruiterstandbeeld van Aurelius beeldt hem uit als een keizer met gezag. Hij heeft zich waarschijnlijk willen laten afbeelden als vredesbrenger, verheven boven het volk. Het standbeeld dat nu op het Capitoolplein in Rome staat is overigens een kopie. Het originele ruiterstandbeeld is ondergebracht in een nabij het Capitoolplein gelegen museum.

Ruiterstandbeelden als monument

Het ruiterstandbeeld is niet typisch Romeins. Wellicht hebben de Romeinen het ruiterstandbeeld ontleend aan de Grieken. Bij de Grieken was het al een populair monument in de Archaïsche periode (700-500 voor Christus) en in de Hellenistische periode (300-1 voor Christus), met ruiterstandbeelden van Alexander de Grote en zijn opvolgers.

Romeinse ruiterstandbeelden stonden opgesteld in openbare ruimtes en in keizerlijke gebouwen. Zo werd het 'portret' van de keizer verspreid. Ruiterstandbeelden waren ook bedoeld voor de keizerlijke propaganda, want ze droegen bij aan zijn macht en zijn status. Ze maakten duidelijk dat de keizer verheven was boven het gewone volk. In Rome stonden aan het einde van het keizerlijke tijdperk ruim twintig ruiterstandbeelden. Alleen het ruiterstandbeeld van keizer Marcus Aurelius (161-180) is het lot van omsmelten in de oven bewaard gebleven, omdat men tot ver in de middeleeuwen dacht dat het een standbeeld was van keizer Constantijn, de eerste christelijke keizer.

Oprichting en plaats van het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius

Waarschijnlijk is het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius een overwinningsstandbeeld. Een concrete verwijzing naar een specifieke historische gebeurtenis ontbreekt. Het standbeeld is opgericht na 162, wellicht onder de regering van keizer Commodus (180-192), de zoon en opvolger van keizer Aurelius. Helaas is het oorspronkelijke verguldsel, dat het standbeeld ongetwijfeld een indrukwekkende uitstraling gaf, verdwenen.

Waar het standbeeld oorspronkelijk stond is onbekend. Wel is bekend dat het standbeeld in de middeleeuwen voor de kerk van Sint Jan van Lateranen stond. Michelangelo plaatste het standbeeld in in 1538 op een marmeren sokkel op het door hem ontworpen Capitoolplein. In 1981 werd het beeld ondergebracht in het nabijgelegen Museo Capitolino. Op de marmeren sokkel van Michelangelo op het plein staat nu een kopie.

Paard en ruiter zijn, zo bleek tijdens een restauratie, eigenlijk twee afzonderlijke beelden. De afmetingen van paard en ruiter kloppen niet met elkaar. Dat doet vermoeden dat ze oorspronkelijk voor twee verschillende monumenten waren bedoeld.

Naturalistische stijl

Het ruiterstandbeeld is een voorbeeld van de naturalistische stijl. Het zorgvuldig gemodelleerde gelaat wekt de indruk van gezag en grootmoedigheid. Baard en dromerige ogen maken van de keizer een in gedachten verzonken man, vol mededogen. De kleding van Aurelius is duidelijk herkenbaar. Hij draagt de in het leger gebruikelijke militaire tuniek met daarover een mantel. Opvallend is dat hij geen kuras (borstharnas) draagt en dat hij senatorenschoeisel draagt.

Ruiterstandbeeld als keizerlijke propaganda

De keizer heeft zich waarschijnlijk, gelet op zijn senatorenschoeisel en het ontbreken van een kuras, willen laten afbeelden als brenger van de vrede. De opgeheven rechterhand is wellicht een begroeting, een gebaar van zegening, of een gebaar van overwinning. Onder de opgeheven hoef bevond zich tot in de middeleeuwen een beeld van een gevangengenomen barbaarse legeraanvoerder.

Het rustig lopende paard en de klaarblijkelijk ontspannen keizer stralen virtus (deugd) uit. De keizer is door zijn geestelijke en innerlijke kwaliteiten verheven boven het gewone volk.

Lees verder

• Rome: Zuil van Trajanus, voorbeeld keizerlijke propaganda
• Rome: het Pantheon, voorbeeld van antieke bouwkunst
• Rome: het Colosseum, voorbeeld van antieke bouwkunst
• Rome: de beroemde Trevifontein