Arische en entartete kunst

Toen Hitler en de nazi’s de macht in Duitsland over gingen nemen, had dat ook gevolgen voor de kunst. Er werd onderscheid gemaakt tussen ‘goede’ en ‘slechte’ kunst. Het soort kunst dat door Hitler geaccepteerd werd, werd Arische kunst genoemd. Het is moeilijk te zeggen wat Hitler verstond onder Arische kunst. Duidelijk is dat de kunstwerken geen on-Duitse en pacificistische kenmerken mocht vertonen. Ook mocht de kunstenaar niet van Joodse afkomst zijn.

Arische Kunst

In 1935 hield Hitler een rede op de Kulturtagung. Een Kulturtagung is kort gezegd een culturele conferentie. Hij zei daar dat hij vond dat kunst de verkondigster moest zijn van het hoogstaande en daarmee de draagster moest zijn van alles wat mooi en gezond is. Als de kunst hier niet aan voldeed dan was dat een teken van verval. Met dit laatste verwees hij naar de kunst uit onder andere de expressionistische en impressionistische stroming. De kunstenaars hielden er namelijk een primitieve manier van uitbeelden erop na. Ook pleitte Hitler voor de vernietiging van alle internationale en moderne kunststijlen. Hitler accepteerde enkel de kunst waarin het hoogdravende heldendom en de Duitse volksziel werd uitgebeeld en kunst die niet in strijd was met de nationaal-socialistische ideologie. Ook werd door hem de kunst geaccepteerd die het Duitse rijk tot een hoger aanzien bracht en die de standpunten van het Duitse rijk verdedigde. Zo zag je vaak idealistische schilderijen waarop Hitler als een groot en machtig leider werd afgebeeld. Ook werden zijn ideeën geprezen en gepropagandeerd in de schilderijen. De schilderijen hielden de mensen een mooiere realiteit voor dan dat deze in werkelijkheid was. Hier zie je al dat Hitler kunst gebruikte als propagandamiddel.

Een voorbeeld van hoe de ideeën van expressionisten en nazi’s niet met elkaar overeen kwamen. De expressionisten beeldden de vrouw in een kunstwerk heftig en expressief af. Het was nooit burgerlijk, heldhaftig of gewiekst (glad). De drie laatstgenoemde kenmerken kwamen wel voor in de Nazikunst. De nazi’s vonden dat de expressionisten door hun manier van vrouwen afbeelden, de vrouwen hiermee beledigden. Ze haatten de erotiek, de benadering van het verval en de dramatiek die veelvuldig te zien was in het werk van de expressionisten. De nazi’s vonden dat de vrouw op een heel andere manier afgebeeld moest worden. Kenmerken waarvan zij vonden dat die aanwezig behoorden te zijn in een kunstwerk waarop een vrouw stond afgebeeld, waren: kracht, elegantie en soepelheid.

In het algemeen mag vastgesteld worden dat de ideeën van de nazi’s en de ideeën van de expressionisten absoluut niet m et elkaar overeen kwamen. Ze stonden lijnrecht tegenover elkaar. Beiden legden de accenten op totaal andere dingen en stelden andere thema’s centraal in hun werk.

Op 19 juli 1937 werd er in München een grote tentoonstelling georganiseerd door de Rijkscultuurkammer, waar de in beslag genomen ‘entartete’ kunst werd vertoond. De entree voor de tentoonstelling was gratis. Dit was gedaan om zoveel mogelijk mensen te trekken. De man die achter dit idee zat was Joseph Goebbels en de tentoonstelling was ingericht door de afdeling cultuur van het Rijkspropagandabestuur. De nazi’s hielden hier de mensen voor dat alleen zij,de nazi´s, konden bepalen wat kunst was en wat niet. Tijdens deze tentoonstelling werden kunstwerken getoond met een expressionistisch en abstract karakter.

De kunstwerken die tentoongesteld werden, waren door Hitler uitgezocht. Aan de inrichting van de tentoonstelling was weinig aandacht besteed. De schilderijen waren uit de lijsten gehaald en op jute stond de naam van de kunstenaar geschreven. Om de kunstwerken belachelijk te maken, stonden er uitroepen en citaten van Hitler en Goebbels bijgeschreven. Met deze citaten en uitroepen werden kunstenaars bedreigd. Ook werd er een vergelijking gemaakt tussen de tentoongestelde kunstwerken en de tekeningen van verstandelijke gehandicapten. Er werd een combinatie gemaakt van foto’s van invalide mensen om zo afschuw op te wekken bij de bezoekers. De tentoonstelling had twee doelen. Ten eerste moest de tentoonstelling weerzin wekken bij de bezoeker. Alles werd in de strijd gegooid om ervoor te zorgen dat de bezoekers een afkerigheid kregen van de kunstwerken. Een ander doel van deze tentoonstelling was om de vervolging van de door hen vastgestelde onzuivere rassen en politieke tegenstanders geldig te maken.

De tentoonstelling was een groot succes. Ze was niet alleen in München te zien, maar ook in elf andere steden in Duitsland en Oostenrijk. Het was toentertijd één van de best bezochte tentoonstellingen.

Entartete kunst

De door de nazi’s genoemde slechte kunst werd ook wel entartete kunst genoemd. In het Nederlands heet dit ontaarde kunst. Hitler vond dat de bevolking heropgevoed moest worden in de geest van het nationaal-socialisme. Dit had tot gevolg dat er maatregelen in de samenleving werden genomen. Alle aspecten van de samenlevingen werden gelijkgesteld en genazificeerd, zodat de gehele samenleving onder de nationaal-socialistische ideologie kwam te staan. De pers werd onder de controle van de nazi’s gesteld. Dat gold ook voor de televisie- en radiowereld. De kunst die door de nazi’s niet erkend werd, werd tenietgedaan. Maar met kunstwerken verbieden was het niet mogelijk om de samenleving te nazificeren. Hier was meer voor nodig. De universiteiten werden gezuiverd van on-Duitse boeken. Dit leidde in 1933 tot de boekenbrand. Tijdens deze brand werden alle boeken van Joodse schrijvers en boeken die niet overeenstemden met de nationaal-socialistische ideologie verbrand. Kunstenaars konden niet meer hun eigen gang gaan en moesten lid worden van ‘de Reichskulturkammer’.