Kruidwis, rituele planten en hun betekenis

Planten hebben ons, door de eeuwen heen niet alleen van lichamelijk voedsel voorzien, maar zijn ook altijd van belang geweest voor ons geestelijk heil. Ze inspireerden dichters en schilders, ze hadden een symbolische en religieuze betekenis en ze beïnvloedden ook letterlijk op een fysiologische manier onze geest.

Magische planten

De planten, die chemische veranderingen kunnen veroorzaken in hersenen en zenuwstelsel zou je de echte magische planten kunnen noemen. Voor ons in Europa zijn dat vooral Nachtschade-achtigen zoals Mandragora, Bilzekruid en Doornappel. Ze bevatten alcaloïden, stoffen die gelijken of invloed uitoefenen op onze natuurlijke boodschappers, neurotransmitters in de hersenen zoals serotonine, noradrenaline en dopamine. Deze 'planten der Goden' zijn in alle culturen zowel op een positieve als negatieve manier gebruikt geweest. Het zijn sterk werkende planten die alleen maar met héél veel kennis van zaken gebruikt kunnen worden. We geven ze allerlei vriendelijk of onvriendelijke namen afhankelijk van onze instelling: hallucinogenen, entheogenen, drugs, pschychedelica of heksenkruiden.

Rituele planten

De rituele planten zijn dikwijls hele gewone, veel voorkomende onkruiden, die vooral op een symbolische manier gebruikt werden, bijvoorbeeld in de vorm van een kruidwis, een boeket bloemen zou je kunnen zeggen of als amulet. Er werd op een bepaalde tijd van het jaar (zomerzonnewende) verschillende planten geplukt en in de woning opgehangen om het huis te beschermen. Deze boeketten werden kruidwissen genoemd, ook negenderhande of vijftienderhande kruiden naargelang de samenstelling van het boeket. De Kruidwis was en is (?) het ritueel boeket bij uitstek.

Samenstelling kruidwis

• Vijftienderhande kruiden: In het midden Toorts, daaromheen Lisdodde, Grote pimpernel, Sintjanskruid, Boerenwormkruid, Mattenbies, Lavas, Blauwe knoop, Hertsmunt, Karwij, Wijnruit…
• Negenderhande kruiden: Alant in het midden, daaromheen Leverkruid, Valeriaan, Bijvoet, Citroenkruid, Alsem, Walstro en Boerenwormkruid en om te binden Bitterzoetstengels. Geplukt op de dag voor Maria Hemelvaart (15 augustus), bij zonsopgang en zonder messnede.
• Sintjanskrans of Sintjanswis (24 juni)
• Maretak of Mistletoe - Viscum album (in december met bessen)

Betekenis van de kruidwis

Het gebruik en hun betekenis was afhankelijk van de filosofische en religieuse opvattingen van de gebruiker:
Astrologisch gezien, waren er zonnekruiden zoals sintjanskruid, goudsbloem, kamille; maankruiden zoals wilg en waterkers; venuskruiden zoals het viooltje of marskruiden zoals distel en brandnetel. Ook bestond er zoiets als bloemensymboliek (floragrafie), waarbij een bepaalde bloem een menselijk gevoel of emotie uitdrukte: Anemoon (verwijdering), Boterbloem (opgetogenheid), Dahlia (afkeer), Damastbloem (wedijver), Dovenetel (koelheid), Ereprijs (ware liefde), Goudsbloem (jaloezie), Kamille (sterkte), Klaproos (matiging), Korenbloem (fijngevoeligheid), Lelie (zuiverheid), Meidoorn (hoop), Paardebloem (absurditeit), Roos (liefde), Valeriaan (verborgen verdiensten), Vergeetmijniet (gedachtenis), Zonneroosje (Waardering). Het lijken wel Bachbloesems avant-la-lettre.

Uit de inventarisatie van Dr. Uittien, in de jaren 1940, blijkt dat de meest gebruikte plant in de traditionele kruidwis het Boerenwormkruid was, samen met Bijvoet en Alsem; ook Sintjanskruid, Valeriaan en Toorts werden veel gebruikt. Vroeger zou ook de Griekse alant algemeen gebruikt geweest zijn.

Kruidwis voor onze tijd

Ze werden gebruikt als geluksbrenger, tegen blikseminslag en om boze geesten of de duivel te weren. De kruidwis werd opgehangen boven de deur, tegen de poort gespijkerd, verbrand, in het vuur geworpen (offervuur) of als wijwater gebruikt. Al de kruidwissen werden ook gezegend, zoals nu nog gebeurt met de Buxus op Palmzondag in de palmprocessie van Hoegaarden. Zouden we zo de heidense rituelen verchristelijkt hebben? Ook een soort duivelsuitdrijving! De kruidwis zou ook in onze tijd nog gebruikt kunnen worden om bijvoorbeeld betekenis te geven aan een verjaardag, huwelijk of geboorte. Een boeket bloemen meebrengen op een feest is, in zekere zin, nog een flauw afkooksel van de echte kruidwis. Zou het niet mooi zijn om ook aan al die planten en bloemen opnieuw een spirituele betekenis te geven.