Kamp Westerbork, een tijdlijn

Kamp Westerbork, een tijdlijn Kamp Westerbork is bekend als het kamp waar 107.000 mensen in een trein stapten die hen naar een onbekende bestemming zou brengen. De geschiedenis van deze beladen plek begint echter al voor de oorlog en zou tot in de jaren zeventig voortduren. De geschiedenis van kamp Westerbork laat zich in verschillende periodes opdelen. Bekend is het kamp vooral van de jaren 1942-1945, toen de nazi’s het kamp gebruikten als doorgangskamp voor Joden, Sinti en Roma en een onbekend aantal verzetsstrijders. Het kamp bestond echter al in 1939 en zou tot 1971 in gebruik blijven.

Tijdlijn van kamp Westerbork


1939-1942

De Kristallnacht, een landelijke pogrom die in de nacht van 9 op 10 november 1938 in heel Duitsland plaatsvindt, brengt in de daaropvolgende dagen en weken een stroom Joodse vluchtelingen op gang. Velen komen, zij het niet zonder moeilijkheden, de Nederlandse grens over. Veel vluchtelingen worden opgevangen door lokale hulpcomités of komen terecht bij familie. In 1939 wordt besloten tot de bouw van een Centraal Vluchtelingenkamp, aanvankelijk gepland op de Veluwe, maar na protest vanuit verschillende hoeken wordt uiteindelijk gekozen voor een stuk kale heide in de voormalige gemeente Westerbork. In oktober 1939 nemen de eerste vluchtelingen hun intrek in het dan nog niet afgebouwde Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Met het oog op de dreigende invasie wordt in het voorjaar van 1940, mede op aandringen van de opperrabbijn Levisson van Friesland-Drenthe, een evacuatieplan opgesteld. Nauwelijks is het plan gereed of het moet in werking treden. Op de ochtend van de 10e mei 1940 vertrekken honderden vluchtelingen vanaf het station van het naburige dorp Hooghalen richting Zeeuws-Vlaanderen. De bedoeling is dat daar per schip zullen oversteken naar Groot-Brittannië. Het evacuatietransport komt echter niet verder dan Zwolle. Om de Duitse invasie te vertragen heeft het plaatselijke verzet de bruggen over de IJssel opgeblazen, waardoor de reis niet kan worden voortgezet. Via Leeuwarden keren de vluchtelingen uiteindelijk weer terug naar het vluchtelingenkamp. Tot in de vroege zomer van 1942 blijft kamp Westerbork een vluchtelingenkamp.

1942-1945

Op 1 juli 1942 nemen de nazi’s het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork over. Vanaf dat moment spreken we van het Polizeiliches Durchgangslager Westerbork, een doorgangskamp. Twee weken later vertrekt het eerste transport met 1.132 gevangenen naar Auschwitz. Er zullen nog 92 treinen volgen. Met een regelmaat van één trein per week, aanvankelijk zelfs twee, rijden de treinen vanuit kamp Westerbork naar Auschwitz. In het voorjaar en de zomer van 1943 rijden er 19 treinen naar het vernietigingskamp Sobibor, vanaf het najaar van 1943 gaan de transporten afwisselend naar Auschwitz, Theresienstadt of Bergen Belsen. Het laatste transport verlaat kamp Westerbork op 13 september 1944, met als eindbestemming Bergen Belsen. 107.000 mensen zijn dan weggevoerd. Voornamelijk Joden, maar ook 245 Sinti en Roma, die met het transport van 19 mei 1944 naar Auschwitz worden gedeporteerd. Slechts 32 van hen overleven. Van de 107.000 Joden keren niet meer dan 5.000 terug uit de kampen.

Ondanks de dreiging die van de transporten uitgaat, rijdt de ene na de andere trein ongehinderd het kamp uit. Gewend aan een relatief goede behandeling in kamp Westerbork hoopten de gevangenen dat de leefomstandigheden in bijvoorbeeld Auschwitz ook dragelijk zouden zijn. De enkele geruchten die in het kamp circuleerden over de gaskamers werden over het algemeen afgedaan als spookverhalen en bangmakerijen. In de maanden tussen het laatste transport en de bevrijding wordt er vooral gewerkt in kamp Westerbork, tot op 11 april 1945 de nazi’s opeens vertrekken. De volgende ochtend bevrijden de Canadezen 876 Joodse gevangenen in kamp Westerbork.

1945-1948

Slechts enkele weken na de bevrijding krijgt kamp Westerbork een nieuwe bestemming. Terwijl de laatste Joodse gevangenen nog altijd in het kamp verblijven, begint men met het interneren van NSB’ers, collaborateurs en mensen die daarvan worden verdacht. Een verdachte ben je in de chaotische naoorlogse weken al gauw en behalve vele nazi-sympathisanten komen ook onschuldige mensen in het interneringskamp terecht. Uitgerekend in deze periode zijn de omstandigheden in het kamp zo slecht dat tientallen mensen sterven. In het najaar van 1945 normaliseert de situatie enigszins. Drie jaar later wordt het interneringskamp opgeheven.

1948-1951

In het najaar van 1948 wordt kamp Westerbork een militair kamp. Soldaten die zich moeten voorbereiden op vertrek naar Nederlands-Indië, of er net vandaan komen, worden er ondergebracht. De vertrekkende militairen krijgen een cursus van zes weken die hen moet voorbereiden op de oorlog in de tropen. Maanden na de opheffing van het militaire kamp (september 1949) dienen de volgende bewoners zich aan: repatrianten uit Nederlands-Indië. In twee barakken worden ruim 1.000 mensen ondergebracht. De Indische Nederlanders zouden tot maart 1951 in kamp Westerbork verblijven.

1951-1971

In het voorjaar van 1951 moeten de Indische Nederlanders plaatsmaken voor een groep Molukkers. Kamp Westerbork wordt omgedoopt in Woonoord Schattenberg en zal twintig jaar onderdak bieden aan deze oud-KNIL-militairen. Na aankomst in het kamp worden de mannen van hun militaire plichten ontslagen, maar men houdt de bijbehorende gewoontes nog lange tijd in ere. Vanaf 1956 mogen de mannen gaan werken, de kinderen worden in het kamp onderwezen, of bezoeken een school in de omgeving. Als in 1958 drie woonbarakken afbranden, betekent dat het vertrek van de eerste gezinnen: het begin van een gedwongen uittocht. Doordat de Nederlandse regering steeds meer aanstuurt op de integratie van de Molukkers, worden in de loop van de jaren 1960 steeds meer gezinnen ondergebracht in nieuwe woonwijken in Assen en Bovensmilde. De ontruiming van de Schattenberg was begonnen. Begin 1971 verhuist het laatste gezin onder dwang naar Bovensmilde. Korte tijd later werd het kamp, of wat er nog van over was, afgebroken.

Lees verder

© 2012 - 2024 Lourmarin, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Doorgangskamp Westerbork, de transportenDoorgangskamp Westerbork, de transportenTijdens de Tweede Wereldoorlog deporteerden de nazi’s meer dan 107.000 Joden, Sinti en Roma vanuit Nederland naar kampen…
Bezienswaardigheden DrentheBezienswaardigheden DrentheDrenthe is een provincie gelegen in Nederland in het noordoosten. Drenthe grenst aan de provincies Groningen, Friesland…
Concentratiekampen in de Tweede WereldoorlogConcentratiekampen in de Tweede WereldoorlogIn Hitler Duitsland was tijdens de Tweede Wereldoorlog geen plaats voor joden, zij moesten ‘uitgeroeid’ worden. Een plan…
Concentratiekampen in NederlandConcentratiekampen in NederlandMensen die in de Tweede Wereldoorlog gearresteerd werden door de nazi’s hoefden niet te wachten op een eerlijk proces, z…

Over Struikelstenen en StolpersteineOp 29 november 2007 werden in Nederland de eerste Struikelstenen geplaatst in het Twentse Borne. Deze kleine stenen zijn…
De wereld in en om de Eerste WereldoorlogDe wereld in en om de Eerste WereldoorlogNa de Frans-Duitse oorlog van 1870 leefden de Europese landen in een periode van gespannen vrede, waarbij ze zich voorbe…
Bronnen en referenties
  • Veen, H. van der, e.a. Westerbork 1939-1945, het verhaal van vluchtelingenkamp en durchgangslager Westerbork, Hooghalen 2008
  • www.kampwesterbork.nl
Lourmarin (60 artikelen)
Laatste update: 30-11-2012
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Oorlog
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.