De Keteloorlog (Marmietenoorlog)

Op 8 oktober 1784 werd er een oorlog gevoerd tussen Nederland (de Republiek) en Oostenrijk. Een oorlog waarbij maar één schot werd gelost. Het enige slachtoffer dat viel in deze oorlog was een onschuldige soepketel. Deze oorlog is schertsend de Keteloorlog genoemd. Een andere naam van deze oorlog is de Marmietenoorlog (een marmiet is een kookketel of vleesketel). Hoewel deze eendaagse oorlog geen menselijke slachtoffers had geëist waren de kosten voor Nederland groot. De oorzaak van de Keteloorlog lag in het afsluiten van de Schelde en de positie van de Hertog van Brunswijk. De Schelde werd uiteindelijk in 1839 een vrije doorvaart naar Antwerpen.

De val van Antwerpen

De gebieden die we nu kennen als België en Nederland werden aan het eind van de 16de en de 17de eeuw de Nederlanden genoemd. De heer van deze gebieden was in deze tijd Filips II. De rijkste handelsstad van de Nederlanden en zelfs de belangrijkste handelsstad ten noorden van de Alpen in de 16de eeuw was Antwerpen.

De Nederlanden kwamen in opstand tegen hun Landsheer Filips II in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Antwerpen kwam echter niet in opstand tegen Filips II. Filips II was ook de koning van Spanje waardoor Spaanse soldaten naar de koude Nederlanden werden gestuurd om de opstand te onderdrukken.

Op 1 september 1575 werd Spanje echter door zijn vele oorlogen failliet verklaard. De Spaanse soldaten konden niet meer betaald worden. In de Nederlanden leidde dit tot verschillende muitende en plunderende Spaanse soldaten. In maart 1576 te Zierikzee en in juni te Aalst. Op 4 november 1576 kwamen ongeveer 5.000 Spaanse soldaten gelegerd in Antwerpen in opstand. Hun doel was om de rijke stad Antwerpen te plunderen. Bij deze driedaagse muiterij en plundering, die de “Spaanse Furie” werd genoemd, kwamen ongeveer 7.000 burgers om het leven.

Antwerpen sloot zich na deze plunderingen aan bij de opstandelingen tegen Filips II. Het gevolg was dat Antwerpen door de Spaanse soldaten van Filips II op 17 augustus 1585 werd heroverd.

Wat begon als een muiterij zou uiteindelijk een ramp worden voor Antwerpen en de grootste zegen voor de Noordelijke Nederlanden (in het bijzonder Amsterdam). De val van Antwerpen leidde namelijk tot een blokkade van de rivier de Schelde door de opstandelingen in de noordelijke Nederlanden (De Republiek). De handel over zee richting Antwerpen en Gent kwam door de blokkade bijna geheel stil te liggen en de belangrijkste handelsstad werd hierdoor na verloop van tijd Amsterdam. Daarnaast leidde de val van Antwerpen tot een migratie van vermogende calvinisten van De Zuidelijke Nederlanden naar de Noordelijke Nederlanden (De Republiek). Voor de Republiek was dit dus een zegen. De Schelde bleef gesloten.

Van Spaanse naar Oostenrijkse buur

De Zuidelijke Nederlanden bleven in Spaanse handen gedurende de Tachtigjarige oorlog. Na de dood van Filips II werd Filips III koning van Spanje en daarmee ook heer van de Zuidelijke Nederlanden. Na de dood van Filips III werd hij opgevolgd door Filips IV en na de dood van Filips IV werd Karel II koning van Spanje en heer der Zuidelijke Nederlanden.

Op 1 november 1700 stierf Karel II van Spanje. Deze Karel II was kinderloos gestorven. De opvolging van Karel II werd een probleem dat uitmondde in de Spaanse successieoorlog (1701 – 1714). Zijn opvolger werd na de oorlog uiteindelijk een verre neef uit Oostenrijk (Karel VI). Zo kwamen de Zuidelijke Nederlanden in handen van de Oostenrijkers en waren zij plots de buren van de Republiek.

De Republiek

In de Republiek had de stadhouder veel macht. De stadhouder(s) waren afstammelingen van Willem van Oranje. Op 22 oktober 1751 overleed stadhouder Willem IV totaal onverwachts. Zijn zoon Willem V was op dat moment nog maar 3 jaar oud. Tot op het moment dat Willem V meerderjarig zou worden werd een besturend voogd aangesteld. In 1759 werd dit Hertog Lodewijk Ernst van Brunswijk-Wolfenbüttel-Bevern. Deze Hertog van Brunswijk werd ook wel de “dikke hertog” genoemd. Toen Willem V meerderjarig werd bleef de Hertog van Brunswijk de belangrijkste raadgever van Willem V voor maar liefst 410.000 gulden per jaar. Een enorm bedrag in deze tijd.

Vierde Engels - Nederlandse oorlog

De Republiek had ten tijde van de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog (1775 – 1783) wapens gesmokkeld naar de Amerikaanse rebellen en vervolgens geweigerd Engeland te helpen bij een oorlog met Frankrijk en Spanje.

Op 20 december 1780 verklaarden de Engelsen de oorlog aan de Republiek. Deze Vierde Engels – Nederlandse oorlog verliep voor de Republiek dramatisch. De vloot van de Republiek was niet opgewassen tegen de Engelse vloot en de economische schade was enorm. Bij de vrede van Parijs in 1783 verloor de Republiek het specerijenmonopolie, koloniën in India en de Engelsen kregen het recht op de vrije vaart naar de Molukken.

Barrièresteden

Sinds 1697 had de Republiek het recht om in een aantal steden en gebieden in de Zuidelijke Nederlanden soldaten te vestigen tegen een eventuele Franse aanval. Deze steden en gebieden waren: Namen, Doornik, Menen, Waasten, Ieper, Veurne, Fort Knokke, Roermond, Venlo, Geldern, Weert en het Land van Kessel. In 1781, op het moment dat de Republiek nog in oorlog was met Engeland eiste de Oostenrijkse heer van de Zuidelijke Nederlanden Jozef II dat de Republiek zijn soldaten zou terugtrekken uit het grondgebied van de Zuidelijke Nederlanden. De soldaten van de Republiek werden teruggetrokken.

De Hertog van Brunswijk was naast de belangrijkste raadsman van Willem V echter ook de oudoom van Jozef II. De Hertog van Brunswijk werd na de nederlaag tegen de Engelsen en het verlaten van de Barrièresteden beschuldigd van verwaarlozing van de vloot en hoogverraad. Op 18 augustus 1784 werd hij door de Staten van Holland ontheven van al zijn functies.

Wraak of handelsoorlog oftewel de Keteloorlog

Jozef II was de heer van de Zuidelijke Nederlanden, Rooms-Duits Keizer, Aartshertog van Oostenrijk en koning van Hongarije (enz.). Nadat zijn achterneef gedwongen werd om de Republiek te verlaten eiste Jozef II van de Republiek: doorgang en opening van de Schelde, vrije handel op Oost-Indië en de stad Maastricht. Velen in de Republiek gingen er echter vanuit dat hij wraak wilde nemen voor het uitwijzen van zijn oudoom.

Op 6 oktober 1784 stuurde Jozef II een aantal oorlogsschepen de Schelde op om de doorvaart te forceren. Hij ging er van uit dat de Nederlanders niets zouden durven. Vanaf de schoener Den Dolphyn werd echter een gericht kanonschot afgevuurd op het oorlogsschip Le Louis die een soepketel op het dek raakte. Het oorlogsschip Le Louis gaf zich vervolgens over. Hierdoor werd deze kortdurende oorlog ook wel de keteloorlog of marmietenoorlog genoemd.

Op 14 oktober 1784 verliet hertog van Brunswijk de Republiek en vertrok naar Duitsland.

Verdrag van Fontainebleau 1785

Hoewel Engeland in de Keteloorlog aan de kant van de Oostenrijkers stond en de Fransen en Pruisen aan de kant van de Republiek kwam het niet verder tot gevechten. In 1785 werd het verdrag van Fontainebleau getekend door Jozef II en de Republiek. In het verdrag van Fontainebleau stond dat er een aantal gebiedswisselingen tussen de Republiek en de Zuidelijke Nederlanden kwamen. De stad Maastricht bleef echter in handen van de Republiek. In dit verdrag stond verder dat de Schelde gesloten zou blijven maar dat de Republiek wel een compensatie hiervoor zou betalen. De compensatie bedroeg 8,5 miljoen gulden. Uiteindelijk bleek de ketel dus eigenlijk wel erg duur.