Voormalig Kamp Westerbork in de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er een klopjacht gehouden op onder andere Joden. Dit gebeurde voor het eerst tijdens de Reichskristalnacht van 9 op 10 november 1938 in Duitsland. Veel Joden ontvluchtten Duitsland en kwamen in Nederland terecht. Uiteindelijk werd er in 1939 voor hen een kamp gebouwd in het Drentse Westerbork. Dit kamp kreeg de naam Kamp Westerbork. Helaas was dit voor hen niet een veilig toevluchtsoord. Toen het kamp in Duitse handen kwam zijn veel Joden naar vernietigingskampen afgevoerd. Uiteindelijk zijn er tijdens de holocaust in de Tweede Wereldoorlog bijna 102.000 Nederlandse Joden en hun familieleden vermoord.

Inhoud

• Reichskristallnacht - Jodenvervolging
• Kamp Westerbork
• Daadwerkelijk ontstaan
• Concentratiekamp
• Vluchten
• Streng regime
• Doorgangskamp
• Transporten naar vernietigingskampen
• Selectie
• Vertrek trein
• Laatste transport
• 16 mei 1944 razzia
• Kort samengevat
• Interneringskamp Westerbork
• Zelf een bezoek brengen
• Documentaire

Reichskristallnacht - Jodenvervolging

Er woonden rond de 600.000 joden in Duitsland. Op het moment dat Adolf Hitler in 1933 aan de macht kwam, had hij het op de Joden gemunt. Ze mochten niets meer. Hun leven werd steeds moeilijker. Als reactie hierop vluchtten in 1938 rond de 160.000 joden uit Duitsland. Dat was eigenlijk ook het doel van Hitler, hij wilde Duitsland Joden-vrij maken. Van de overgebleven Joden werd een deel naar Polen "uitgezet". Toch bleven er in de ogen van Hitler nog teveel Joden in Duitsland. In de nacht van 9 op 10 november 1938 werd er gewelddadig tegen de Joden opgetreden. Veel huizen, winkels, synagogen en begraafplaatsen werden verwoest. Tientallen Joden kwamen door dit geweld om het leven, anderen werden gearresteerd en afgevoerd naar concentratiekampen. Andere Joden vluchtten naar het buitenland, waaronder Nederland.

Kamp Westerbork

Na de Reichskristallnacht kwamen er veel Joodse vluchtelingen aan in Nederland. Er was eerst niet een vaste plek voor hen. Ze moesten steeds van opvangkamp naar opvangkamp. Uiteindelijk zag de Nederlandse regering in dat dit ook niet kon. Daarop werd besloten om een centraal gelegen opvangkamp te bouwen. In eerste instantie zou dit op de Veluwe komen, maar er kwam veel weerstand. Toen werd besloten dat er in het Drentse Westerbork een kamp moest komen.

Daadwerkelijk ontstaan

In augustus 1939 werd er daadwerkelijk begonnen met de bouw van Kamp Westerbork. Er werd gezegd dat dit min of meer een "eigen dorp" voor de Joodse gemeenschap zou worden. Er werd hen van alles beloofd. Op 9 oktober 1939 arriveerden de eerste Joodse vluchtelingen. Dat waren er maar 22. Zij moesten allemaal helpen om het kamp verder op te bouwen.

• aan het einde van januari 1940 verbleven er 167 Joden in Kamp Wersterbork
• in april 1940 waren dit 749 Joden

Concentratiekamp

De "bewoners" kwamen er al snel achter dat hen dingen waren beloofd die niet waargemaakt werden. Het voelde voor hen inmiddels meer aan als een concentratiekamp. Toen ze er ook nog achterkwamen waar ze zich precies in Nederland bevonden - niet ver van de Duitse grens verwijderd - stak de angst weer de kop op.

Vluchten

Op 14 mei 1940 werd Rotterdam gebombardeerd. Een paar dagen daarvoor was Duitsland Nederland al binnengevallen. De "bewoners" van Kamp Westerbork vluchtten massaal, maar werden weer teruggehaald. Uiteindelijk is besloten om alle vluchtelingen onder te brengen in Kamp Westerbork.

Streng regime

Vanaf het moment dat de mensen uit het kamp waren gevlucht, heerste er een streng regime. Ze konden niet meer zomaar in- of uitlopen. Aan de hand van bordjes werd aangegeven wat de grens was. De brieven die ze schreven werden nog strenger gecontroleerd en ze mochten zelfs niet eens meer fietsen. Er werd twee maal per dag een appèl gehouden. Even hiervoor waren een aantal rijksveldwachters die toezicht hielden, deze werden vervangen door vijftien marechaussees. Het leven kreeg steeds meer een militaire inslag, contact met de buitenwereld was niet meer mogelijk. Aan het begin van 1942 werden de Joden op systematische wijze door de nazi's uitgeroeid. Op 1 juli van dat jaar kwam Kamp Westerbork in handen van de Duitsers en kreeg de benaming Polizeiliches Judendurchgangslager. Oftewel: het werd een doorgangskamp.

Doorgangskamp

Vanaf het moment dat het kamp in Duitse handen was gekomen, werd er prikkeldraad als omheining aangebracht en kwamen er zeven wachttorens op het terrein te staan. Het was de bedoeling dat er per week een bepaald aantal Joden gedeporteerd moesten worden. Naast de Joden werden ook mensen uit het verzet en Sinti en Roma gedeporteerd. Er werd hen voorgehouden dat ze naar werkkampen gestuurd zouden worden en dat ze als gezin compleet zouden blijven. Maar dit was gelogen. Ze werden niet naar werkkampen gestuurd, maar naar vernietigingskampen zoals:

• Auschwitz in Polen
• Bergen-Belsen in Duitsland
• Sobibor in Polen
• Theresienstadt in Tsjechië

Transporten naar vernietigingskampen

In totaal zijn er 93 treinen vanuit Kamp Westerbork naar de verschillende vernietigingskampen gestuurd. Het vernietigingskamp Auschwitz "kreeg" de eerste gevangen. Dit waren 2030 Joden, waaronder een aantal weeskinderen. Dit eerste transport vond plaats op 15 en 16 juli 1942. Daarna volgde er op maandag en vrijdag een transport naar een vernietigingskamp. In 1943 voerde de trein één keer per week - op dinsdag - gevangenen af.

Selectie

Voordat het transport plaats zou vinden, werden de gevangenen geselecteerd. Het aantal mensen dat afgevoerd moest worden, werd in Berlijn bepaald. Ze leefden in angst, want ze wisten nooit wanneer ze aan de beurt zouden zijn. Zodra ze wisten dat ze geselecteerd waren, kwam het besef dat hun einde in zicht was. Complete gezinnen werden op deze manier uit elkaar gerukt.

De gevangenen werden gewoon in de wagons gepropt. Zodra de trein vol zat, werden deuren afgesloten. Het aantal gevangenen werd door de raampjes heen geteld en aan de buitenkant van de trein werd met grote cijfers het aantal vermeld. Op deze manier was direct duidelijk hoeveel mensen in de vernietigingskampen aankwamen en of er niemand was gevlucht. Vluchten kon eigenlijk niet. De trein was bijna hermetisch afgesloten. Er waren alleen twee kleine raampjes waar tralies voor zaten.

Vertrek trein

De gehate meterslange trein stond klaar langs de Boulevard des Misères. Van daaruit zette de trein koers naar het desbetreffende vernietigingskamp. Zodra de langgerekte fluittoon te horen was, wisten de gevangenen dat hun einde in zicht was. De trein ging in Nieuweschans over de grens. De plaatsen waar ze op de route langskwamen waren: Hooghalen - Assen - Hoogezand - Sappemeer - Zuidbroek - Winschoten.

Laatste transport

Op 13 september 1944 vertrok de laatste trein naar vernietigingskamp Bergen-Belsen. In deze trein zaten 279 mensen. Hiervan waren 77 kinderen. Zij waren op hun onderduikadres gepakt.

16 mei 1944 razzia

Er werd op 16 mei 1944 een grote razzia op Sinti en Roma gehouden. In totaal werden er 578 Sinti en Roma opgepakt en naar Kamp Westerbork vervoerd. Onder dit aantal waren 200 zigeuners en die werden direct weer vrijgelaten. Ook werden 50 Sinti en Roma vrijgelaten, omdat ze een paspoort hadden van een neutraal of geallieerd land. De overgebleven 250 Sinti en Roma zijn drie dagen lang gevangen gehouden in Kamp Westerbork. Op 19 mei 1944 werden zij afgevoerd naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Daar kwamen ze op 22 mei aan. In totaal werden er 22.000 Sinti en Roma gevangen gehouden. De ruimte waarin ze zaten had de naam Zigeunerlager. Aan het einde van de maand juli werd de ruimte ontruimd. Mensen die konden werken, hadden "geluk". Zij werden naar andere kampen vervoerd. De mensen die niet konden werken, hadden pech. Zij werden vergast.

Kort samengevat

Er heeft zich heel wat leed in Kamp Westerbork afgespeeld. De onderstaande gegevens geven een kleine indruk.

• 93 treinen reden naar vernietigingskampen
• rond de 107.000 Joden zijn tussen 15 juli 1942 en 13 september 1944 afgevoerd
• tientallen verzetsmensen zijn afgevoerd
• 245 Sinti en Roma werden op 19 mei 1944 afgevoerd
• 30 afgevoerde Sinti en Roma overleefden de oorlog
• meeste treinen gingen naar Auschwitz
• overige "grote" vernietigingskampen waren: Bergen-Belsen, Sobibor en Theresienstadt
• daarnaast werden er ook mensen afgevoerd naar de Duitse plaatsen Ravensbrück (alleen vrouwen) en Buchenwald
• 5.000 mensen hebben het overleefd

Interneringskamp Westerbork

Nadat Nederland in 1945 werd bevrijd is Kamp Westerbork gebruikt als interneringskamp. In de periode 24 april 1945 tot 1 december 1948 werden NSB’ers, SS’ers en andere mensen die heulden met de vijand (collaboratie) hier geïnterneerd. In de eerste maanden overleden er minimaal 89 geïnterneerden door slechte leefomstandigheden en lichamelijke en psychische misstanden. Niet alleen Kamp Westerbork was een interneringskamp. Er waren meer dan 120 kampen verspreid over Nederland. Hier werden tussen de 120.000 en 180.000 mensen geïnterneerd.

Zelf een bezoek brengen

Naast Het Verscholen Dorp is het ook zeker de moeite waard om een bezoekje aan voormalig Kamp Westerbork te brengen. Je kunt kijken op het kampterrein, maar ook een bezoek brengen aan het Herinneringscentrum. Alle barakken waren van het kampterrein verwijderd, maar in 2014 is Barak 56 teruggeplaatst op de plek waar het eerst heeft gestaan. Je mag met de auto niet naar het kampterrein rijden. Je kunt hier wel met de fiets of eventueel lopend komen. Het is ook mogelijk om vanaf het Herinneringscentrum (ongeveer 3 km van het kamp verwijderd) met een pendelbus naar het kampterrein te rijden. Deze bus is niet gratis. Voor het Herinneringscentrum moet entree worden betaald.

Adres en contactgegevens
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Oosthalen 8
9414 TG Hooghalen
Telefoon: 0593 - 592600
Fax: 0593 - 592546
Email: info(at)kampwesterbork.nl

Documentaire

In 1944 zat Rudolf Breslauer - een Duits-Joodse vluchteling - samen met zijn vrouw, hun twee zoons en dochter in Kamp Westerbork. Zij zaten daar sinds januari 1942. Hij was fotograaf van beroep en moest van kampcommandant Gemmeker het leven op beeld vastleggen. Dat heeft hij gedaan en daar is uiteindelijk de documentaire Kamp Westerbork, de film van gemaakt. Helaas heeft hijzelf de oorlog niet overleefd. In september werd hij samen met zijn vrouw en drie kinderen naar Auschwitz afgevoerd. Daar werden ze in de gaskamer vergast. Alleen hun dochter heeft het overleefd.

Lees verder

• Het Verscholen Dorp in de Tweede Wereldoorlog