Schelden, hoe doen we het in Nederland en elders?

Schelden is met woorden kwetsen of beledigen. Dit kan op allerlei manieren. Wat voor scheldwoorden worden gebruikt is afhankelijk van tijd, plaats, leeftijd, trends en taboes. Zo ziet men grote verschillen per land. Vrouwen schelden anders dan mannen, maar vrouwen worden ook anders uitgescholden dan mannen. Jongeren gebruiken andere scheldwoorden dan volwassenen. Een echte literaire vloek is bijvoorbeeld 'krijg een zweer aan je jongeheer'.

Wat is schelden en wat is de functie ervan?

Schelden is volgens Van Dale het uitspreken van beledigende woorden. Het is een vorm van macht uitoefenen over iemand anders. Ook kan het een manier zijn om opgekropte emoties als woede, angst en frustratie te uiten. Mensen schelden soms om er taboes mee te doorbreken en te laten zien hoe stoer ze zijn. Hierbij kan men denken aan scheldwoorden op het gebied van seksualiteit, religie, ziekten, lichaamsgebreken en rassenverschillen. Schelden wordt gedaan in situaties waarin men zich wil verweren bij een aanval, om afkeer jegens iemand uit te drukken of om een ander te kwetsen, te provoceren of te vernederen.

Nederland

Nederlanders schelden anders dan mensen uit andere culturen. Schelden gebeurt in Nederland met ziektes, humor en lichaamsdelen, maar niet zozeer met religie.

Ziektes

Nederland is zo'n beetje het enige land in de wereld waar (ernstige) ziektes worden ingezet bij het schelden. Hoe erger de ziekte die wordt gebruikt, hoe erger het scheldwoord. Dit soort scheldwoorden wordt niet alleen gebruikt om anderen te benoemen, ze worden ook gebruikt als uitdrukking wanneer het even tegenzit. Zo kan men de ziekte koppelen aan het woord 'weer' om uit te drukken dat het toch echt wel beestenweer is. Sommige inmiddels uitgestorven ziektes kennen we alleen nog maar door het schelden ermee.

Humor

Wat ook typisch Nederlands is is dat er gebruik gemaakt wordt van woordspelingen. Men houdt wel van een beetje humor. Zo wordt bijvoorbeeld het woord paard nogal eens gekoppeld aan het woord voor het mannelijk geslachtsdeel. Een echt Amsterdams voorbeeld van het gebruik van humor bij terugschelden als men grof wordt benaderd: 'je bent selluf een parkeerwachter'. In Amsterdam kan men zijn lol sowieso wel op met typische uitdrukkingen om een ander uit te schelden. Een paar voorbeelden: schlemiel, stik de moord, boterletter en smeris.

Lichaamsdelen

In ons land is ook het gebruik van lichaamsdelen niet ongewoon om mee te schelden. Voor veel lichaamsdelen bestaat zowel een normale versie als een scheldversie. Behalve aan de geslachtsdelen kan men hierbij denken aan uitdrukkingen als 'houd je kop' en 'blijf met je poten van me af". Op het gebied van seks valt op dat Nederlanders, vooral de jongeren, nogal eens terugvallen op het Engels.

Religie lijkt in Nederland minder populair onder de schelders. Ten slotte kennen wij in het Nederlands in sommige kringen de gewoonte om eufemismen bij het schelden te gebruiken. Oliebol, potverdorie en potverdriedubbeltjes, alhoewel de laatste twee eerder vloeken zijn, zijn het voorbeelden hiervan.

Internationaal

In andere landen kent men andere gebruiken op het gebied van schelden dan in Nederland.

Europa

Belgen hebben een voorkeur voor het schelden met geslachtsdelen en uitwerpselen, Duitsers voor anale verwijzingen. Belgen houden van het opeenstapelen van woorddelen om te vloeken. Het lijkt wel of de vloek krachtiger wordt naarmate hij langer is. Britten houden niet zo van het schelden met genitaliën. Dat zou te maken hebben met hun gêne over de seksuele daad. Voor de Duitsers is het gebruik van termen die de onreinheid van de ander aanduiden erg in zwang. Het Duitse Schweinhund verwijst hier bijvoorbeeld naar.

Vrouwen versus mannen

In de verschillende landen op de wereld is men het wel eens over hoe vrouwen uitgescholden worden. Dat doet men door hun eer in twijfel te trekken. Vrouwen en mannen schelden overigens niet op dezelfde manier net zo min als zij op dezelfde manier worden uitgescholden. Zo krijgen mannen, internationaal gezien, vaker her woord idioot toegeworpen dan vrouwen. Die worden doorgaans milder bejegend. Ook in Nederland is er een verschil tussen het schelden tegen mannen en tegen vrouwen.

Leeftijd

Er is een groot verschil in schelden tussen ouderen en jongeren. Jongeren zijn over het algemeen grover. Zij gebruiken vaker schuttingtaal dan ouderen en schelden ook sneller. Verder valt op dat jongeren veel Engels gebruiken. Ook lijken jongeren wat meer humor en originaliteit bij het schelden te gebruiken.

De wet

Aangezien schelden het beledigen van de medemens is valt dit onder de wetgeving die belediging strafbaar stelt. 'Elke opzettelijke belediging die niet het karakter van smaad of smaadschrift draagt, hetzij in het openbaar mondeling of bij geschrift of afbeelding, hetzij iemand, in zijn tegenwoordigheid mondeling of door feitelijkheden, hetzij door een toegezonden of aangeboden geschrift of afbeelding, aangedaan, wordt, als eenvoudige belediging, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie', zo staat in het Wetboek van strafrecht.

Het beledigen van leden van het koningshuis of regeringsfunctionarissen

Erger dan het beledigen van een gewone burger vindt de Nederlandse wetgever het beledigen van de Koning of zijn echtgeno(o)t(e) of een lid van de regering. Er is al veel jurisprudentie en discussie geweest over de grenzen van deze wettelijke bepalingen. We kennen immers ook het recht op vrije meningsuiting dat hierdoor in het gedrang kan komen. In hoger beroep heeft het Hof in Den Bosch bijvoorbeeld wel bepaald dat het uitmaken van een agent voor 'homo' een belediging is en dus strafbaar. Rijst natuurlijk de vraag of men een agent wel mag uitschelden voor sukkel of oliebol. In 2015 was er nogal wat te doen over iemand die tijdens een demonstratie 'Fuck de koning' zei. Het Openbaar Ministerie ging tot vervolging over maar na een storm van kritiek en bezwaar van de advocaat van verdachte werd de zaak geseponeerd.

Scheldwoordenboek

Inmiddels kennen Nederland en België ook een heus scheldwoordenboek (auteur: Marc de Coster). Hieruit blijkt dat wij creatieve taalgebruikers zijn wanneer het op schelden aankomt. Voorbeelden zijn er te over. Om er maar een paar te noemen: kwijlpot, broodzak, tuinaap, zak patat en afgelikte boterham.

Lees verder

• Barbarismen in de Nederlandse taal, uitleg en voorbeelden
• Onomatopee: stijlfiguur in de Nederlandse taal
• Praeteritio: een stijlfiguur in de Nederlandse taal