Namen van de maanden van het jaar

Iedereen weet dat er twaalf maanden in het jaar zijn. De namen van de maanden worden vaak ter kennisgeving aangenomen. We leren ze op school in de juiste volgorde en daarmee is het vaak klaar. Maar waar komen de namen van de maanden eigenlijk vandaan? En wat zijn de oude Nederlandse namen van de maanden?

Tien versus twaalf maanden in het jaar

De Nederlandse naamgeving van de maanden leunt sterk op de Romeinse naamgeving. De meeste maanden van het jaar zijn vernoemd naar Romeinse keizers, goden of Romeinse (tel)woorden. De vroege Romeinen telden echter maar 10 maanden in het jaar, te beginnen bij maart. De eerste twee winterse maanden, januari en februari telden voor de vroege Romeinen niet mee. Zij zagen deze periode als een maandloze periode. Pas nadat Julius Ceasar de nieuwe kalender invoerde, heeft het jaar twaalf in plaats van tien maanden gekregen.

Januari

De naam van de eerste maand, januari, is overgenomen vanuit de Latijnse maand Ianuaris. Ianuaris is vernoemd naar de god Ianus, de god der deuren en poorten. Deze god kon twee kanten op kijken, naar voren en naar achteren. Waarschijnlijk is dit ook de reden waarom deze god gebruikt is voor de maand januari: er kon een beetje teruggekeken worden naar het oude jaar en er men kon vol verwachting naar het nieuwe jaar kijken.

De oude Nederlandse naam voor januari is louwmaand. Het woord ‘louw’ komt van het werkwoord ‘louwen’, wat looien betekent. In deze maand werden de huiden van de geslachte dieren gelooid om er leer van te maken wat weer gebruikt kon worden.

Februari

Februari is een vreemde maand. De maand februari is door Julius Caesar ‘uitgevonden’ om de twee maanden in de maandloze periode een naam te geven, net zoals de maand januari. Echter had Julius Caesar de maand februari niet als tweede maand bedacht, maar stond hij voor de maand januari en was hij de laatste maand van het jaar. Het jaar eindigde dus bij een maand genaamd februari en begon met de maand met de naam januari.

In de laatste maand van het jaar maakten de Romeinen hun huizen schoon, om schoon het nieuwe jaar in te gaan. In het midden van de maand werden er grote reinigingsfeesten gegeven. De naam februari komt van het Latijnse woord reinigen: februare.

Omdat februari de laatste maand van het jaar was, en pas als laatste aan de kalender van Julius Caeser werd toegevoegd, werd er ook met de dagen van februari gesmokkeld. De aarde draaide volgens de wetenschappers in die tijd in 365 dagen om de zon heen. Wanneer er twaalf maanden in een jaar zouden gaan, ieder van 30 of 31 dagen, zou men uitkomen op 367 dagen. Omdat dit niet klopt bedacht men dat februari 28 dagen zou krijgen om het weer kloppend te maken.

De oude Nederlandse naam voor februari is sprokkelmaand. Veel mensen denken dat dit woord van ‘sprokkelen, hout bij elkaar verzamelen’ komt, maar dit is een misverstand. De naam sprokkelmaand komt van het Latijnse woord ‘spurcula’ wat de naam is van een oud heidens feest. Spucula is een afgeleide van ‘spurcus’ wat vies of vuil betekent. Waarschijnlijk zal dit feest een reinigingsfeest geweest zijn.

Maart

De naam van de derde maand van het jaar is vernoemd naar de Romeinse god Mars. Deze god vecht met de winter en verslaat de winter, waardoor het lente wordt. Door dit vechten wordt deze god ook vaak gezien als god van de oorlog.

De oude Nederlandse naam voor maart is de lentemaand. De eerste bloemen komen omhoog als teken dat de winter voorbij is en de lente eraan komt. De dagen beginnen weer te lengen, waar de lente weer haar naam vandaan heeft: het langer worden van de dagen.

April

Het is niet precies bekent waar de naam april vandaan komt. Er zijn twee mogelijke theorieën in omloop.

Als eerste bestaat er een Latijns woord ‘aperire’ wat openen betekent. Het zou kunnen dat dit woord gebruikt is voor de maand April omdat in deze maand vaak de eerste bloemen zich openen. Het openen is dan een synoniem voor het ontluiken van de natuur wat in deze maand gebeurt.

De tweede theorie is dat de maand april zijn naam heeft te danken aan de godin Aphrodite of de god Apollo. Aphrodite is de godin van de schoonheid en Apollo is de god van de akkerbouw.

De oude Nederlandse naam voor april is grasmaand. Deze naam hoeft geen uitleg, in april begint het gras te groeien en is de lente echt aanwezig.

Mei

De maand mei dankt zijn naam aan de god Jupiter. De Romeinen noemden de maand Jupiter Maius. Dit betekent in het Nederlands: de god Jupiter die groeikracht brengt.

De oude Nederlandse naam voor mei is bloeimaand. In deze maand begint alles te bloeien, vanaf deze maand zijn de koude maanden voorbij.

Juni

De naam van de zesde maand van het jaar, juni, is vernoemd naar de Romeinse godin Juno. Deze godin was de heerser van de hemel en de godin van de vruchtbaarheid. De maand juni heeft de naam van deze godin gekregen met de hoop dat ze zou zorgen voor een goed gewas en goede oogst. Meestal beginnen in juni de eerste gewassen al te groeien en is er soms zelfs al wat te oogsten.

De oude Nederlandse naam voor juni is zomermaand. Dit is een logische naam omdat op 21 juni de zomer begint.

Juli

De naam van de zevende maand van het jaar, juli, was oorspronkelijk ‘quintilus’. Dit betekent ‘de vijfde maand’. Zoals hierboven al is uitgelegd, bestond vroeger het jaar uit 10 maanden. De eerste twee maanden (januari en februari) telden voor de Romeinen niet mee omdat de Romeinen de winter als een maandloze periode zagen. Vanaf maart geteld is dan juni inderdaad de vijfde maand van het jaar.

Nadat Julius Caesar de twee eerste maanden van het jaar hun namen had gegeven, vernoemde hij deze vijfde maand naar zichzelf.

De oude Nederlandse naam voor juli is hooimaand. Vaak is het in juli mooi droog weer, wat uitstekend is om het gemaaide gras te laten drogen tot hooi.

Augustus

De naam van de achtste maand van het jaar, augustus, heet naar de Romeinse keizer Augustus. Augustus was een neef van Julius Caesar. De oorspronkelijke naam van keizer Augustus was Gaius Octavianus, maar hij kreeg de eretitel Augustus, ‘de verhevene’, op het moment dat hij keizer werd van het Romeinse Rijk.

De oude Nederlandse naam voor augustus is oogstmaand. Leuk detail is dat het woord ‘oogst’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘augere’. Ook in het Latijn zou augustus de oogstmaand betekenen.

September, oktober, november en december

Deze laatste maanden van het jaar worden bij elkaar genomen omdat al deze namen afkomstig zijn van Latijnse telwoorden. September is afgeleid van het Latijnse woord ‘septem’ wat zeven betekent. Oktober is afgeleid het Latijnse woord ‘octo’ wat acht betekent. November is afgeleid het Latijnse woord ‘novem’ wat negen betekent. En december is afgeleid het Latijnse woord ‘decem’ wat tien betekent.

Zoals hierboven al is uitgelegd, telden de oude Romeinen slechts tien maanden van het jaar. De eerste twee maanden waren een maandloze periode. Zij telden de maanden pas vanaf de maand maart. Vanaf maart geteld is de maand september de zevende maand van het jaar. Hierdoor kreeg deze maand de naam: zevende maand van het jaar, september. Zo was oktober de achtste maand, november de negende maand en december de tiende maand van het jaar.

De oude Nederlandse naam voor september is havermaand of herfstmaand. In deze maand werd het graan geoogst, gedorst en verder verwerkt. En op 21 september begint de herfst.

De oude Nederlandse naam voor oktober is wijnmaand. Deze naam komt uit de tijd van Karel de Grote. Karel de Grote gaf opdracht om voor alle namen van de maanden ook Germaanse namen te verzinnen. Omdat het keizerrijk van Karel de Grote zich ook uitstrekte tot aan Frankrijk, waar wijn gemaakt wordt, is de naam wijnmaand ontstaan.

De oude Nederlandse naam voor november is slachtmaand. In deze maand werden de varkens geslacht en ingemaakt voor de winter.

De oude Nederlandse naam voor december is wintermaand. Op 21 december begint de winter.

Lees verder

• Etymologie van de tijd
• Etymologie van fietsen
• Het paard in de Nederlandse taal: Etymologie
• Etymologie van fruit