Menselijke klanken: klinkers

Menselijke klanken: klinkers Mensen kunnen allerlei verschillende klanken produceren met hun longen, stembanden, luchtwegen, mond, tong en lippen. Het International Phonetic Alphabet (IPA) biedt een gestandaardiseerde manier om menselijke klanken te classificeren. Hoe geeft het IPA klinkers aan? Het belangrijkst in de classificatie van klinkers is de indeling van de ruimte in de mond. Net als bij de medeklinkers betreft het hier een driedeling: openheid, locatie van de tong en lipronding.


Openheid

Openheid verwijst naar hoe ver de mond open is tijdens de klank. IPA kent zeven stappen van gesloten naar open.

Openheid Voorbeeld
Gesloten ie als in zien
Bijna gesloten i als in zin
Gesloten midden eu als in deuk
Midden e als in spade
Open midden è als in scène
Bijna open a als in Engels bad
Open a als in vaak

Locatie

Locatie verwijst naar hoe ver naar voren dan wel naar achteren de tong is tijdens de klank. In de tabel bij “Openheid” zijn alle voorbeelden voorin of centraal. IPA kent in total vijf stappen van voorin naar achterin

Locatie Voorbeeld
Voor ie als in zien
Bijna voor i als in zin
Centraal e als in spade
Bijna achter oo als in Engels hook
Achter o als in bot

Lipronding

Behalve locatie en openheid speelt ook de ronding van de lippen een rol. Dit is een simpele tweedeling: gerond of niet. Bij ongeronde klinkers worden de mondhoeken naar achteren getrokken. In onderstaande tabel staan enkele klanken die alleen verschillen op dit aspect.

Openheid Locatie Voorbeeld gerond Voorbeeld ongerond
Gesloten Voor uu als in vuur ie als in zien
Gesloten midden Voor eu als in deuk ee als pees
Open midden Voor eu als in Frans jeune è als in scène
Open midden Achter u als in Engels plus o als in bot

Klankverschuiving

De uitspraak van talen is aan verandering onderhevig. Je kunt dit heel goed horen als je naar radio- of tv-opnames luistert uit de jaren '50. De manier van spreken klinkt voor onze oren heel stemmig. Dat komt deels door het gebruik van andere woorden, maar ook doordat klanken in de loop der tijd langzaam verschuiven. Deze verschuiving gaat geleidelijk: een klank springt niet direct van meest open "aa" naar meest gesloten "ie", maar kan dus wel opschuiven van "ie" naar "i" bijvoorbeeld.

Als je weet hoe klankverschuivingen plaatsvinden, kun je terug in de tijd kijken naar de manier waarop iets vroeger werd uitgesproken. Omdat bijvoorbeeld alle Germaanse talen uiteindelijk eenzelfde origine hebben, kun je dus de talen met elkaar vergelijken. Kijkend naar nu en hoever ze nu uit elkaar zijn gedreven, kun je terug in de tijd redeneren naar wat het ooit geweest zou kunnen zijn. Op die manier kunnen taalkundigen uitgestorven, oude talen reconstrueren.

Spelling van de taal kan ook een hint zijn van klankverschuiving. In het Nederlands speelt dat minder, omdat wij geregeld de spelling "opschonen", maar in het Engels bijvoorbeeld zie je dit heel duidelijk. Waarom zou je iets anders spellen als het hetzelfde wordt uitgesproken? Dat doe je niet, dus geeft dit een aanwijzing dat er ooit wel verschillen bestonden tussen woorden die nu hetzelfde klinken. Denk bijvoorbeeld aan paren als heir - air, rain - rein - reign, cloud - could. En andersom: waarom zou je iets hetzelfde spellen als het anders wordt uitgesproken? Het bekendste voorbeeld is -ough: de woorden enough (enof), though (thow), through (thruu), rough (ruf), plough (plaauw), ought (ooht), borough (borra) en hiccough (hiccup) hebben alle acht dezelfde spelling, maar een andere uitspraak. Het is waarschijnlijk dat al deze -ough vormen ooit veel meer op elkaar leken, maar dat de klanken verschoven zijn terwijl de spelling niet veranderd is.

Conclusie

Klinkers worden geclassificeerd aan de hand van drie kenmerken: openheid, locatie en lipronding. In totaal kent IPA aparte symbolen voor 28 verschillende klinkers. Uiteraard vallen klanken niet altijd precies hierbinnen, dus zijn er speciale markeringen voor verhoogde, verlaagde, gecentraliseerde, rondere en minder ronde klanken. Dit kan ook helpen om beginnende klankverschuiving aan te geven.

Lees verder

© 2008 - 2024 Jantrao, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Spelling: enkele of dubbele klinkers en medeklinkersVoor mensen met Nederlands als moedertaal is het vanzelfsprekend wanneer klinkers en medeklinkers dubbel of enkel geschr…
Spelling van het EngelsSpelling van het EngelsDe Engelse taal is buitengewoon lastig te spellen; ook de Britten en Amerikanen hebben daar zelf last van. Vooral het ge…
Wat is fonetiek?Wat is fonetiek?Fonetiek is een onderdeel van taalkunde dat bestudeert hoe taal klinkt, oftewel de uitspraak van taal. Wat spelling is v…
Lastig aan het Nederlands: klinkers en bijhorende klankenNederlands is een lastige taal om te leren, wordt vaak beweerd. In hoeverre dat echt zo is in vergelijking met andere ta…

Boek in eigen beheer verkopenBoek in eigen beheer verkopenAls je een boek in eigen beheer hebt uitgegeven, moet je zorgen voor promotie. Het boek moet de aandacht krijgen van de…
Stenografie: een inleidingStenografie: een inleidingTijdens rechtzittingen en andere officieuze gelegenheden zie je vaak één of meerdere mensen in een hoekje ijverig krabbe…
Bronnen en referenties
  • http://en.wikipedia.org/wiki/ipa
  • http://mudrac.ffzg.hr/~ltatomir/skripte/skripte/IPA_chart_2005.jpeg
  • https://www.englishclub.com/ref/esl/Power_of_7/7_Ways_to_Say_ough__2924.htm
Jantrao (202 artikelen)
Laatste update: 30-05-2015
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Taal
Bronnen en referenties: 3
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.