Nobelprijs voor Literatuur 2016: Bob Dylan

De Nobelprijs voor Literatuur bestaat sinds 1901. In 2016 is deze prijs gewonnen door de Amerikaanse zanger en songwriter Bob Dylan. Volgens het juryrapport kreeg hij de Nobelprijs 'voor het scheppen van nieuwe poëtische uitdrukkingsvormen in de grote Amerikaanse zangtraditie.' De prijs bestaat uit een medaille, een oorkonde en 800.000 euro.

Winnaar: Bob Dylan

Dylan werd op 24 mei 1941 geboren in Duluth (Minnesota). Zijn oorspronkelijke naam was Robert Allen Zimmermann. Later zou hij Bob Dylan aannemen als artiestennaam. Uiteindelijk koos hij ervoor om deze artiestennaam ook als zijn officiële naam op te nemen in het bevolkingsregister. Over de oorsprong van het pseudoniem Bob Dylan heeft hij in de loop der tijd diverse, tegenstrijdige verklaringen gegeven. Eén van de bekendste verklaringen is, dat hij zich noemde naar de dichter Dylan Thomas.

Begin jaren zestig brak Bob Dylan door als singer-songwriter. Met nummers zoals Blowin' In The Wind, The Times The Are A-Changin, A hard rain's a-gonna fall en Like a Roling Stone schreef hij volgens velen de soundtrack van de protestgeneratie. Hoewel hij in de prille begintijd van zijn carrière wel actief was binnen die protestgeneratie (en ook optrad bij demonstraties) heeft hij later aangegeven dat hij uiteindelijk zich niet goed voelde bij die rol als 'stem van een generatie'. Hij wilde in zijn songs niet voor anderen spreken, maar alleen voor zichzelf.

Boeken

Behalve heel veel songteksten, heeft Bob Dylan ook enige boeken geschreven. In 1971 publiceerde hij het experimenteel prozagedicht Tarantula. In 2004 publiceerde hij het autobiografische boek 'Chronicles: Volume One.' Bob Dylan werd sinds de jaren negentig beschouwd als een belangrijke kandidaat voor de Nobelprijs voor Literatuur. Zijn kandidatuur heeft in de loop der jaren voor veel discussie gezorgd.

Redenen: waarom won hij de Nobelprijs?

Waarom won Bob Dylan de Nobelprijs voor Literatuur 2016? Volgens velen verdient hij hem vooral vanwege zijn grote culturele invloed. Hij wordt beschouwd als degene die de popmuziek 'inhoud gaf', onder meer door hits te scoren met maatschappijkritische teksten, maar ook door literaire metaforen te gebruiken in zijn songteksten. Voor de doorbraak van Dylan werd popmuziek door velen beschouwd als een goedkoop wegwerpartikel, een soort muzikale bubblegum die alleen voor teenagers bedoeld was. Mede dankzij Dylan is men popmuziek later steeds meer ook als een serieuze kunstvorm gaan beschouwen.

Voor- en tegenstanders

Binnen de schare fans van Bob Dylan zijn er veel voorstanders maar ook veel tegenstanders van Dylan als Nobelprijs de Letteren-Laureaat. Veel voorstanders beschouwen het merendeel van zijn teksten als pure poëzie en zijn ervan overtuigd dat bij Bob Dylan als songwriter de tekst altijd op nummer één staat en de muziek op nummer twee. Toch zijn er ook veel mensen die nochtans grote fans van Bob Dylan zijn, maar die heel anders naar de eventuele autonome literaire waarde van zijn teksten kijken. Zij zien Dylan wel als een geniale songwriter, maar beweren dat de tekst doorgaans vooral bedoeld is om bruikbaar te zijn in de song (dus de muziek staat voorop). Volgens hen zijn deze songteksten vooral niet bedoeld om, onafhankelijk van de muziek, als poëzie gelezen te worden.

Dylan heeft in de loop van zijn carrière op verschillende manieren aan zijn songs gewerkt. Soms schreef hij eerst een songtekst op papier en ging hij daarna er muziek bij maken. Het gebeurde echter ook vaak dat hij al muziek had bedacht en daar snel, in de studio, een songtekst bij schreef. Hoewel hij sommige prachtige, literair hoogstaande songteksten heeft geschreven, is aan sommige andere teksten ook wel te merken dat hij ze haastig heeft geschreven en daarbij cliché op cliché heeft gestapeld. Toch kan men, ook wanneer men de zwaktes van veel van die teksten aanvaardt, voorstander van Dylan als Nobelprijswinnaar blijven, bijvoorbeeld doordat men de nadruk legt op zijn beste songteksten, of wanneer men de nadruk legt op zijn extreem grote culturele belang voor de tweede helft van de 20e eeuw.

Historie: Nobelprijs voor Literatuur

De Nobelprijzen werden bedacht door Alfred Nobel (1833-1896). Deze steenrijke zakenman werd tijdens zijn leven vooral bekend als uitvinder van het dynamiet. In 1888 overleed zijn broer Ludvig Nobel. Op een krantenredactie werd echter een vergissing gemaakt: men dacht dat niet Ludvig maar Alfred was overleden. Deze krant publiceerde daarop een necrologie over Alfred Nobel, waarin hij de 'handelaar in de dood' werd genoemd. Alfred Nobel las deze necrologie. Dit zou hem mede hebben geïnspireerd om iets positiefs achter te laten voor de mensheid. Daarom bepaalde hij in 1895 in zijn testament, dat men zijn kapitaal na zijn dood zou moeten gebruiken voor prijzen in de geneeskunde, natuurkunde, scheikunde, vrede en letterkunde.

Winnaars en niet-winnaars

De Nobelprijzen werden in 1901 voor het eerst uitgereikt. De Zweedse Academie (Svenska Akademien) heeft jaarlijks de taak om te bepalen wie de Nobelprijs voor Literatuur wint. In 1901 was de Fransman Sully Prudhomme de eerste auteur die deze prijs kreeg.

De Nobelprijs voor Literatuur heeft altijd voor heel veel discussie gezorgd. Veel schrijvers die volgens een overgrote meerderheid van de literatuurcritici tot de belangrijkste auteurs van de 20e eeuw behoren, hebben deze prijs nooit ontvangen. Voorbeelden hiervan zijn: Emile Zola, Leo Tolstoj, Henrik Ibsen, Marcel Proust, Graham Greene, Franz Kafka en Vladimir Nabokov.

Idealistische trend
Vaak wordt gedacht dat de Nobelprijs een soort 'wereldkampioenschap literatuur' is, waarbij men simpelweg probeert om de beste schrijvers ter wereld te eren. Volgens de oprichter van de Nobelprijs, Alfred Nobel, is dit niet het geval. Hij wilde dat de Zweedse Academie 'het meest opmerkelijke werk met een idealistische trend' zou belonen. Vaak is geconcludeerd dat daarom nihilistische schrijvers (in Nederland bijvoorbeeld Willem Frederik Hermans) eigenlijk ongeschikt zouden zijn als Nobelprijskandidaat.

Nederlanders of Vlamingen?

De Nobelprijs der Letteren is nog nooit gewonnen door een Nederlandstalige (of Vlaamstalige) auteur. In 1911 werd de prijs wel gewonnen door een Vlaming, namelijk Maurice Maeterlinck, maar hij schreef zijn literaire werk in het Frans. In de loop der jaren hebben diverse Nederlandstalige auteurs echter wel behoord tot de favorieten voor deze prijs.

Streuvels en Huizinga

In de jaren dertig behoorden bijvoorbeeld de Nederlandse historicus Huizinga Johan Huizinga en de Vlaamse romanschrijver Stijn Streuvels tot de favorieten. Met name Huizinga was zeer dichtbij het winnen van die prijs in 1939. Hij behoorde tot de laatste twee genomineerden. Mede om politieke redenen (solidariteit met het Finse volk na de inval van de Sovjet-Unie in Finland) besloot men de prijs echter aan de Finse auteur Frans Eemil Sillanpaa te geven.

Vestdijk en Boon

Na de Tweede Wereldoorlog golden met name de Nederlander Simon Vestdijk en de Vlaming Louis Paul Boon als grote kandidaten om als eerste Nederlandstalige auteur de Nobelprijs voor Literatuur te winnen. In de jaren zestig was de uitgever van Vestdijk er zo van overtuigd dat zijn auteur de Nobelprijs zou winnen, dat er zelfs al boekbanden waren gedrukt, die om zijn boeken zouden kunnen worden gedaan, met daarop de tekst dat Vestdijk dat jaar de Nobelprijs voor Literatuur had gewonnen. Die boekbanden heeft men nooit voor dat doel kunnen gebruiken. Later is één zo'n boekband wel een befaamd museumstuk geworden, dat men kon bewonderen in een vitrine van het Letterkundig Museum. In Nederland en Vlaanderen zijn (met name in de jaren negentig) ook Harry Mulisch en Hugo Claus vaak genoemd als kandidaten voor de Nobelprijs voor Literatuur. Maar ook zij hebben hem uiteindelijk nooit gewonnen.