De status van accenten en streektalen in Nederland

Wie het over het standaard Nederlands heeft komt vaak bedrogen uit. In Nederland vindt men veel verschillende accenten, tongvallen, dialecten en streektalen. Sommige lijken veel op elkaar en andere zijn compleet verschillend. Voor een standaard Nederlands sprekende Nederlander zijn de verschillende variaties van het Nederlands vaak moeilijk te begrijpen. De woorden kunnen compleet anders zijn en de zinsbouw op een totaal andere manier zijn gevormd. Welke problemen kan dat opleveren?

Nederland dialectland

In Nederland barst het van de regionale tongvallen. In elk deel van ons klein landje wordt wel één of andere accent gesproken maar de populariteit is flink aan het afnemen. Accenten kunnen zo sterk in de standaardtaal verankerd zijn dat er maar een paar woorden voor nodig zijn om te achterhalen waar iemand vandaan komt. Uiteraard zijn niet alle accenten even sterk vertegenwoordigd. De meest noordelijke en zuidelijke accenten staan het verst van het standaard Nederlands af en zijn ook het moeilijkst te begrijpen. Voor een Nederlander die geen notie heeft van deze accenten zal het verstaan een praktisch probleem op kunnen leveren.

De status van een accent

Het is echter niet alleen het praktisch probleem van een accentje dat het weinig aantrekkelijk zou kunnen maken. Ook vanuit de psychologische hoek valt er iets over te zeggen. De meeste accenten hebben het namelijk maar zwaar wat betreft hun status en imago. Er hangt een negatief stigma om het gebruik van accenten. Er wordt gedacht dat accentgebruikers minder competent, minder intelligent en minder capabel zijn. Ook zouden accentgebruikers van een lagere status genieten. Waarom denkt men dat? Het horen van accenten zorgt voor beeldvorming van de accentspreker. Accenten trachten het karakter en achtergrond van de spreker te onthullen. De juistheid van deze interpretatie is natuurlijk vaak een illusie, maar dat het wordt opgewekt na het horen van een accent is duidelijk en kan grote gevolgen hebben voor het verdere verloop van een gesprek.

Accent en context

Waarom deze gedachtegang en beeldvorming geactiveerd wordt bij het horen van een accent valt te verklaren vanuit een contextueel perspectief. Uit een onderzoek naar accenten kwam naar voren dat men accenten negatief beoordelen als deze geuit wordt in een formele setting. Dit houdt concreet in dat de Groningse Tammo minder positief wordt beoordeeld als hij een accent gebruikt in de klas van zijn studie dan wanneer hij bij de bushalte een praatje maakt met een onbekend persoon. Is het alleen maar kommer en kwel rondom het gebruik van een accent? Gelukkig niet: sprekers van hetzelfde accent beoordelen elkaar positiever en hebben het gevoel dat ze dezelfde normen en waarden met elkaar delen. Aan dit positief aspect van een accent zit helaas wel een zwart randje. Als een accentspreker zich in een formele context bevindt, een context waar status belangrijk is, zal de spreker ook door een andere accentspreker negatief worden beoordeeld.

Status

Heb gebruik van streektalen, accenten en dialecten hebben zowel negatieve als positieve aspecten. Hoe zit het echter met de status van bijvoorbeeld de streektalen in Nederland? Alleen Fries heeft in Nederland de erkende status als aparte taal. Dit betekent echter niet dat Fries het meest ver van het standaard Nederlands afstaat. De streektalen uit het noorden en zuiden (Gronings en Limburgs) staan het verst van het standaard Nederlands af. Deze streektalen hebben echter niet de status die het Fries heeft. Het Gronings, onderdeel van het Nedersaksisch, krijgt in de toekomst wellicht wel dezelfde status als het Fries. Onlangs zijn er nieuwe geluiden vanuit politiek Den Haag om het Nedersaksisch te redden.