Mannetjesereprijs, een klinkende naam

Mannetjesereprijs!!! Is toch wel de naam onder de plantennamen. Man-eer-prijs, met zo'n naam moet je wel weer veel waard zijn. Nog sterker dan Duizendguldenkruid of Meesterwortel. Is het een plant die de eerste prijs of ereprijs verdient of zoals Dodonaeus het uitdrukt: 'Eer ende Prijs oft Lof verdient' of, zoals de grote Boerhaave schrijft: 'honor et laus'. Of nog op zijn Middeleeuws, toen het als een zinnebeeld van trouw en dapperheid gold, en men een krans van ereprijs gaf aan de winnaar van een middeleeuws tornooi. Al is het wel zo dat deze naam mogelijk pas vermeld werd bij Brunschwijgk rond 1500 als Ebrenpreis. Daar wordt ook het verhaal verteld dat een koning in Frank­rijk al drie jaar huiduitslag had waarvan geen arts hem kon ge­nezen. Een herder had eens waargenomen dat een hert, toen dit door een wolf gewond was, dit kruid opat en genas. Toen de herder van de ziekte van de koning hoorde, bereidde hij uit het sap een smeersel en bood dat de koning aan. En je kan het natuurlijk raden. De koning werd verlost van zijn eczeem. Niet verwonderlijk dat de plant nu nog steeds gebruikt word tegen huidproblemen.

En wat moeten we met dat mannetje in de naam. In de tijd van Dodoens werden verwante planten dikwijls als mannetje of wijfje beschreven. Ook bij twee ereprijssoorten, Veronica officinalis en Veronica serpyllifolia, was dat het geval, zij noemden toen eereprijsmanneken en eereprijswijfken. De eerste naam wordt tegenwoordig nog gebruikt, want de Veronica officinalis heet dus nog steeds mannetjesereprijs

Veronica, vele verklaringen

Ook de Latijnse naam Veronica klinkt mooi en geeft aanleiding tot veel verklaringen. Afkomstig van de heilige Veronica. Bij Vandenbussche lezen we: 'Volgens de teksten van het evangelie heeft Veronica in een zweetdoek de afdruk bekomen van het aangezicht van Christus. Sommigen hebben in de bloem van de plant een weergave menen te zien van die afdruk en daarom de naam Veronica aan deze bloem gegeven.

Een voor mij sympathiekere uitleg is, van vera, echt, en unica, ware, wat waarschijnlijk ook verwijst naar de medicinale kwaliteiten van het kruid. Of mogelijk van het Griekse phero en nike, ik breng zege. Alsjeblieft, de ene verklaring is al indrukwekkender dan de andere en om dan toch maar met de voeten op de grond terug te komen, wordt door Koernike beweert dat Veronica gewoon uit een schrijffout ontstaan is en wel uit Vetonica (Betonica). In het 'Kreuterbuch' van Bock (1556) vindt men ook nog de oude benaming Vetonica.

Dat de plant voor geneeskundige doeleinden aangewend werd, zien we ook aan de Latijnse soortnaam officinalis, wat in de apotheek, betekent. Een spreuk die veel in de tijd van de pest gebruikt werd, luidde: 'Drinkt Ereprijs en Bevernel, dan sterf je niet zo snel.' Dat dit plantje lang in groot aanzien gestaan heeft, blijkt ook uit een boek van 1690 dat geheel aan Veronica gewijd is, geschreven door de arts Johannes Francus, met als titel 'Polycresta herba Veronica ad Botanices, Philosophiae juxta et medicae cynosuram elaborata.'

Dodoens

Ook Dodoens 1644 : Het afsietsel van Eerenprijs is seer nut in bloedighe wonden ende oude sweeringhen oft zeeren, om de gheswillen te ontdoen ende morwe te maecken, besonder aan de hals; om de verstoppinge van de lever ende van de milte te openen, het water te lossen, de steenen oft het gruys uyt te drijven ende de nieren met de blasé suyver te maken; het is de uytteerende menschen ende die etter uyt spouwen ende met den hoest gequelt zijn, seer nut ende bequaem : ende kan alle ghebreken van de longer ghenesen.

Apothekersboek 1747

In de Pharmacopee van 1747: Deszelfs Bladeren wort een openende, versterkende en ver-derfwederstaande kracht toegeschreven. In de verstoppingen der Ingewanden, in de Scheurbuik, in het Bloetwateren en spuwen, in den Hoest, den Wittevloet en in de gebreken van de Huit worden deszelfs Bladeren en Bloemen geprezen.

Ondanks de grote reputatie uit het verleden worden de ereprijsjes niet meer gebruikt, toch wordt er weer onderzoek gedaan naar de geneeskrachtige kwaliteiten van deze plant en blijkt de thee en het extract goed te zijn bij maagontsteking en maagzweer. Dus mogelijk toch nog een medicinale toekomst voor Speedwell, zoals hij in Groot-Brittannië genoemd wordt.

Namen van Veronica

• E: Bird's eye, Common speedwell, Heath Speedwell, Speedwell
• F: Veronique, Véronique officinale
• D: Gebräuchlicher Ehrenpreis, Echter Ehrenpreis, Ehrenpreis, Wald-Ehrenpreis, Mannertreu
• Dodoens: Betonica, Betonica Pauli, Eerenprijs manneken, Erenbreisz mennlin, Grundheyl, Veronica mas, Veronique

Voor verdere studie

• Korzhikova EB. 1991. Speedwell (Veronica officinalis). Feldsher Akush. 1991 Feb; 56(2): 37-9. Russian.
• Scarlat M, Sandor V, Tamas M, Cuparencu B. 1985. Experimental anti-ulcer activity of Veronica officinalis L. extracts. J Ethnopharmacol 1985 May; 13(2): 157-63.
• Wichtl M and NG Bisset (eds). 1994. Speedwell Herb. In Herbal Drugs and Phyto-pharmaceuticals. (English translation by Norman Grainger Bisset). CRC Press, Stuttgart, Pp. 523-524. 
• Wojcik E. 1977. [Occurrence of 6-hydroxyluteolin 7-glucoside in the herb of Veronica officinalis L]. Acta Pol Pharm. 1977; 34(3): 295-8. Polish.
• Wojcik E. 1973. [Flavonoids of the Veronica officinalis L. herb]. Acta Pol Pharm. 1973; 30(4): 447-51. Polish.
• Polycresta herba veronica ad botanices, philosophicae juxta et medicae cynosuram elaborata by Johann Francke. 1 edition published in 1690 in Latijn and held by 7 libraries worldwide