De Masai - Semi Nomaden in Tanzania en Kenia

De Masai zijn misschien wel de bekendste inheemse groep uit Afrika, dit als gevolg van hun locatie vlakbij diverse bekende wildparken en door hun opvallende manier van kleden. De Masai zijn van oudsher pastoralisten, wat betekent dat ze afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud van vee, waar ze mee rondtrekken. Daarnaast staan de Masai bekend als stoere krijgers.

Afkomst en Geschiedenis van de Masai

De Masai (ook wel Maasai) worden beschouwd als een Nilotische etnische groep van semi-nomadische mensen uit Tanzania en Kenia. Ze spreken een Nilo-Saharaanse taal, het Maa, een taal gerelateerd aan die van de Nuer en Dinka in Zuid-Soedan. Dat is waarschijnlijk ook het gebied waar ze oorspronkelijk van afkomstig zijn. Volgens hun eigen traditie zijn ze afkomstig uit het gebied ten noorden van het Turkana Meer en begonnen ze richting het zuiden te migreren tijdens de vijftiende eeuw. Tijdens deze migratie werden diverse andere bevolkingsgroepen met geweld verdreven en andere groepen werden opgenomen binnen de stam. Deze groepen, van Cushitische herkomst, gingen samen met de Masai een versmelting aan, waardoor de cultuur zowel Nilotische als Cushitische elementen bevat. Net als andere Nilotische stammen in hun gebied, de Samburu en de Kalenjin, zijn de Masai pastoralisten en hebben de naam gevaarlijke krijgers en veerovers te zijn. Tijdens de negentiende eeuw bereikte het territorium van de Masai zijn grootste bereik en hadden de Masai bijna de gehele Rift Vallei als leefgebied. Hierna brak echter een catastrofale periode aan, waarin in runderen en mensen op grote schaal stierven, als gevolg van ziekten bij mens en dier en extreme droogte.

Achteruitgang

In 1904 en 1911 zorgden de Britten ervoor dat het land van de Masai met 60% werd verminderd, zodat zich hier migranten konden vestigen om landbouw te bedrijven. De Masai moesten genoegen nemen met minder vruchtbare stukken land in zowel het huidige Kenia als in Tanzania. Andere delen van hun land werden uitgeroepen tot nationale wildparken. Zowel de Tanzaniaanse als de Keniase overheid hebben de afgelopen jaren hun best gedaan om de Masai hun nomadische levensstijl te laten opgeven en over te schakelen op landbouw, dit echter met weinig succes, de eeuwenoude tradities blijven in leven. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat de levensstijl van de Masai zeer geschikt is voor het gebied dat ze bewonen en een aanpassing aan het klimaat.

Leeftijdsgroepen

De Masai zijn onder te verdelen in twaalf geografische groepen, met elk hun specifieke gewoontes en dialecten. De subdivisies zijn de Keekonyokie, Damat, Purko, Matapato, Kaputiei, Wuasinkishu, Loitai, Dalalekutuk, Kisonko, Siria, Loodokolani en de Laitayiok. De Masai zijn patriarchaal georiënteerd, dat wil zeggen dat ze hun afstamming via de vader laten gaan. Hoewel er geen sprake is van een geschreven wet heeft de orale cultuur van de Masai wel degelijk een duidelijk structuur en een manier van rechtspreken. De oudere mannen zijn degenen die de belangrijkste beslissingen nemen en recht spreken. Naast de patriarchale structuur speelt de leeftijdsgroep een zeer belangrijke rol binnen de Masai-cultuur. Mannen maken allemaal deel uit van een bepaalde leeftijdsgroep en die groep bepaalt hoe ze zich kleden en hoe ze zich grotendeels gedragen. Jongens worden mannen of krijgers, moran, wanneer ze besneden worden. Dit besnijdenis-ritueel vindt ongeveer elke vijftien jaar plaats, waarbij dan jongens tussen de twaalf en vijfentwintig worden besneden en de nieuwe moran worden. Deze besnijdenis is een rite de passage, een overgangsritueel, van jongen naar man, van kind naar krijger. De besnijdenis, de emorata, vindt plaats zonder verdoving en dient zonder stemverheffing ondergaan te worden. Het genezingsproces duurt drie tot vier maanden en de nieuwe krijgers dragen de eerste zeven tot acht maanden zwarte kleding. Het leven van de moran bestaat voor een groot deel uit trektochten door het gebied, waarbij men vroeger vaak vee roofde van andere groepen. Tegenwoordig wordt geprobeerd om dat veeroven in te dammen. Moderne moran houden zich met veehandel bezig. De komst van een nieuwe groep moran, betekent dat de oude groep moran-af is en zij worden de nieuwe junior ouderen, degenen die verantwoordelijk zijn voor de politieke beslissingen. Dit betekent dat ze hun lange haar afscheren en andere kleding gaan dragen. Deze overgang vindt plaats tijdens een belangrijk ritueel: de Eunoto.

Vrouwelijke Besnijdenis

Niet alleen mannen worden besneden bij de Masai, hetzelfde geldt voor vrouwen. Ook voor hen is dit een rite de passage, na de besnijdenis worden ze meestal snel uitgehuwelijkt aan veel oudere mannen. Dit laatste omdat de moran niet mogen trouwen en geen seksuele relaties dienen te onderhouden met besneden vrouwen. Zowel in Kenia als in Tanzania is vrouwenbesnijdenis bij wet verboden, maar in de praktijk komt het nog erg veel voor en niet alleen bij de Masai. Onbesneden vrouwen worden als niet-volwassen gezien, ongeacht hun leeftijd of functie. Ook net-besneden vrouwen dragen zwarte kleding en speciale gezichtstekeningen.

Omdat vroeger veel krijgers jong overleden zijn de Masai polygaam. Echter ook polyandrie (waarbij een vrouw meerdere mannen heeft) komt voor bij de Masai. Wanneer een vrouw trouwt, trouwt ze niet alleen met haar man, maar met zijn hele leeftijdsgroep. Wanneer een gast uit dezelfde leeftijdsgroep op bezoek komt staat een man zijn bed af aan de gast, waarbij het dan aan de vrouw is of ze het bed met hem wil delen of niet. Kinderen worden altijd gezien als kinderen van de echtgenoot.

Cultuur

Dans en zang zijn belangrijke onderdelen van de cultuur van de Masai. Vooral de dansende moran maken veel indruk door de typische wijze waarop ze grote spadarongen maken tijdens hun dansen. Tijdens de Eunoto, waarbij krijgers ouderen worden, voeren de oud-krijgers de adamu of aigus op, de dans waarbij ze grote sprongen maken om indruk te maken op de toeschouwers. De moeders van de krijgers zingen hun zonen toe tijdens deze dans.

Ook het uiterlijk speelt een belangrijke rol bij de Masai. Traditioneel kleedden ze zich in shuka's, dierenhuiden, die meestal rood waren geverfd. Tegenwoordig heeft rood nog steeds de voorkeur maar wordt er meestal gebruik gemaakt van de verkrijgbare stoffen. Daarnaast zijn kralen van groot belang, zowel voor mannen als voor vrouwen. De moran besteden ook veel aandacht aan hun haar, twee dagen voor de besnijdenisceremonie wordt het haar van de jongens afgeschoren, maar daarna laten ze het groeien. Het wordt ingesmeerd met oker en dierlijke vetten en vervolgens gevlochten. Wanneer de moran ouderen worden wordt hun haar opnieuw afgeschoren.

Vee

Vee speelt een belangrijke rol bij de Masai, ze waren er in elk geval traditioneel, totaal van afhankelijk. Schapen, geiten, maar vooral runderen waren de belangrijkste dieren voor de Masai en het traditionele dieet bestond dan ook uit vlees, bloed en melk. Bloed was vooral bedoeld voor pasbesnedenen, voor zwangere vrouwen en vrouwen die net bevallen waren en voor zieken.Tegenwoordig worden hiernaast ook andere zaken gegeten zoals vooral mais, die wordt samen met melk tot een voedzame pap gekookt. Ook suiker maakt tegenwoordig een belangrijk deel uit van het dieet van de Masai. Vee is overigens niet alleen belangrijk als voedsel, het is ook een belangrijke vorm van kapitaal. Bij bruiloften wordt de bruidschat betaald in vee en bij een vete moeten vaak diverse stuks vee worden betaald. Ook kinderen zijn belangrijk in de Masai-cultuur, wie veel vee heeft maar geen kinderen wordt als arm beschouwd en omgekeerd. Omdat de meeste Masai polygaam zijn zijn de meeste gezinnen dan ook groot. Veel Masai zijn inmiddels afhankelijk van landbouw, het land dat ze bezitten is niet voldoende voor veeteelt, waardoor ze gedwongen overgaan op het verbouwen van groente en graan. Traditioneel gezien kijken de Masai neer op landbouwers, land dat eenmaal geschikt is gemaakt voor landbouw is niet meer te gebruiken als land om vee te laten grazen, waarmee het traditioneel gezien waardeloos is geworden. Dit systeem heeft ook het privé-bezit van land in de hand gewerkt, wat bij de Masai onbekend was. Dit alles heeft de Masai verarmd, waardoor de eens zo trotse krijgers nu vaak tot bedelen worden gedwongen.

De Blanke Masai

De Masai kregen in het Westen nog extra aandacht door het verhaal van Corinne Hofmann, een Zwitserse die met een Masai trouwde en in zijn dorp ging wonen, waar ze vervolgens een boek over schreef: De Blanke Masai, een verhaal wat later ook nog werd verfilmd.