Biografie: Theun de Vries (1907-2005), schrijver & communist

Theun de Vries (1907-2005) was vooral bekend als schrijver van romans zoals Rembrandt, Stiefmoeder aarde en Het meisje met het rode haar. Daarnaast was hij één van de meest prominente Nederlandse communisten. Theun Vries was zelfs jarenlang bestuurslid van de CPN (Communistische Partij van Nederland).

Jeugd

Op 26 april 1907 werd Theun de Vries geboren in het Friese dorp Veenwouden. Hij groeide op in een doopsgezind gezin. Tijdens zijn jeugd verhuisde het gezin, vanwege het werk van de vader (die zuivelhandelaar was), eerst naar Leeuwarden en later naar Apeldoorn. In die laatstgenoemde stad zat De Vries op het gymnasium, maar hij maakte die school niet af. Later zou hij nog wel enkele opleidingen volgen en volbrengen binnen het bibliotheekwezen.

Debuut

Tijdens zijn gymnasiumtijd was het de grote droom van Theun de Vries om schrijver te worden. Op zeer jonge leeftijd slaagde hij er al in om te debuteren. Hij was pas 18 jaar, toen zijn eerste boek verscheen: Friese Sagen. Dit waren merendeels bewerkingen van oude volksverhalen, die hij onder meer kende uit de twee boeken getiteld 'Uit Friesland's volksleven' van Waling Dykstra.
In sommige van die sagen toont de piepjonge Theun de Vries dat hij een zeer getalenteerde verteller was, maar hij heeft in dit boek ook nog vaak de neiging tot kitscherige 'mooischrijverij', waarbij hij trachtte om de prozakunstenaars van de Beweging van Tachtig te imiteren.

In 1926 verscheen de eerste dichtbundel van Theun de Vries, getiteld: Doodendans. Zijn gedichten in dit boek waren bijschriften bij houtsneden van Hans Holbein de Jonge, een befaamde 16e-eeuwse kunstenaar. Toch beschouwde Theun de Vries geen van die twee eerste boeken van hem als zijn 'echte literaire debuut', aangezien het eerste boek uit bewerkingen van oude verhalen bestond en de gedichten in het tweede boek vooral bedoeld waren als bijschriften bij de houtsneden. Voor De Vries was de dichtbundel Terugkeer, die in 1927 verscheen, zijn echte debuut.

Dichter wordt romanschrijver

Gedurende de beginperiode van zijn literaire carrière was Theun de Vries meer een dichter dan een prozaschrijver. In zijn poëzie uit die tijd zijn vaak duidelijk invloeden te merken van door hem bewonderde dichters zoals P.C. Boutens, J.C. Bloem en H. Marsman. Veel critici waren indertijd van mening dat De Vries als dichter qua stijl en techniek zeer getalenteerd was, maar dat zijn werk vaak niet erg origineel en niet doorleefd was.

In 1931 verscheen er voor het eerst een roman van Theun de Vries: Rembrandt. Dit boek over de legendarische schilder werd een groot succes. Voortaan zou De Vries zich veel meer het schrijven van proza richten, in plaats van poëzie. Een andere beroemde roman die De Vries in de jaren dertig schreef was Stiefmoeder Aarde. Dit boek gaat over de Friese familie Wiarda, waar hij later ook nog de roman Het rad van fortuin en enkele novellen over zou schrijven.

Communist

Vanaf het moment dat hij als puber enig politiek bewustzijn kreeg, was Theun de Vries altijd al zeer links. De ideeën van de sociaaldemocraten (de toenmalige SDAP, de voorloper van de PvdA) vond hij te slap. In de jaren dertig, toen hij de ellende van de economische crisis om zich heen zag en daarnaast het gevaar zag van de opkomst van Hitler in Duitsland, kwam Theun de Vries tot een radicaal besluit: hij werd communist. Hij gaf zijn baan als bibliotheekmedewerker op en ging werken voor de communistische krant De Tribune. (Later zou de naam van die krant veranderd worden in het Volksdagblad en nog weer later zou dit De Waarheid worden.)

Tweede Wereldoorlog

Theun de Vries zat tijdens de Tweede Wereldoorlog op diverse adressen ondergedoken. In die tijd schreef hij diverse verhalen, die illegaal werden gepubliceerd door het verzet. De bekendste daarvan is de roman W.A.-man, die oorspronkelijk verscheen onder het pseudoniem M. Swaertreger. Op een gegeven moment werd Theun de Vries opgepakt, omdat hij betrapt werd toen hij een pamflet van het communistische verzet verspreidde. Vervolgens zat hij tien maanden vast in Kamp Amersfoort. Daar werd hij uiteindelijk echter uit bevrijd door een actie van het verzet.

Koude Oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog bleef Theun de Vries nog jarenlang een trouw lid van de Communistische Partij van Nederland (CPN). Hij was zelfs lange tijd lid van het partijbestuur. Tijdens de Koude Oorlog die indertijd woedde tussen het kapitalistische westen en het communistische Oostblok, maakte De Vries zich allerminst populair bij veel Nederlandse collega-schrijvers, door zijn vaak starre houding en zijn ultra-orthodoxe communistische standpunten.

Verdedigen

Heel lang bleef De Vries het dictatoriale en gewelddadige optreden van de Sovjet-Unie in Oost-Europa verdedigen. Hij reisde ook veel in communistische landen en was daar als schrijver ook populair. Tijdens die reizen heeft hij onder meer de hand van Mao geschud. De Vries was overigens niet alleen een bewonderaar van Mao als politiek leider en theoreticus, maar hij vond deze 'Grote Roerganger' ook een geweldige dichter. De Vries was ook een groot bewonderaar van Stalin en schreef diverse lofdichten ter ere van deze Russische dictator.

Het meisje met het rode haar

Het bekendste boek van Theun de Vries is Het meisje met het rode haar. Deze roman is deels geïnspireerd door het leven van de verzetsstrijdster Hannie Schaft (1920-1945). Opvallend genoeg is dit boek door Theun de Vries geschreven naar aanleiding van een vraag van de CPN-leiding, of hij een boek wilde schrijven dat een positief beeld gaf van het communistische verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het boek is overigens beslist geen puur propagandistisch werk geworden, maar echt een literaire roman. Toch is het doel van de schrijver (het propageren van het communisme) wel te merken in dit boek, aangezien hij veel aandacht besteedt aan de geestelijke ontwikkeling van de hoofdrolspeelster richting 'communistische hardliner'. In 1981 is dit boek overigens verfilmd, met Renée Soutendijk in de hoofdrol. Een duidelijk verschil tussen de film en het boek is, dat het feit dat Hannie een communiste was, in de film amper een rol speelt.

Non-fictie

Behalve als literair auteur, heeft Theun de Vries ook naam gemaakt als auteur van historische non-fictie. Tot zijn werk als historicus behoren onder meer biografieën over Johan van Oldenbarnevelt en Rutger Jan Schimmelpenninck, en een grote studie getiteld: 'Ketters. Veertien eeuwen ketterij, volksbeweging en kettergericht.' In veel van zijn non-fictie klinkt duidelijk zijn marxistische wereldbeschouwing door, maar dat neemt niet weg dat dit werk ook vaak geprezen is door vakhistorici die zelf allerminst marxisten waren.

Twijfel en breuk

Lang heeft Theun de Vries heilig willen geloven in de Sovjet-Unie. Rond 1960 begon hij echter, juist door een aantal ervaringen die hij in dat land had, te betwijfelen of hij de Sovjet-Unie moest blijven aanbidden als 'het heilige land'. Hij ergerde zich steeds meer aan de lompe wijze waarop de Russen, zonder ruimte voor discussie, wilden bepalen hoe de communisten aller landen moesten denken. Ook kon De Vries het steeds moeilijker verkroppen dat in zijn 'heilige land' collega-schrijvers vervolgd werden en jaren in werkkampen werden opgesloten.

Afstand

In de loop van de jaren zestig ging Theun de Vries meer en meer afstand nemen van de Sovjet-Unie. Ook had hij in die periode steeds vaker strubbelingen met de leiding van de Communistische Partij van Nederland. Begin jaren zeventig beëindigde hij zijn lidmaatschap van de CPN.

Ook daarna bleef De Vries een politiek geëngageerde, strijdbare schrijver, maar nu dan bevrijd van de ketenen van de officiële ideologie van de communistische partij. Tot op zeer hoge leeftijd bleef De Vries actief als schrijver. Uiteindelijk overleed hij op 21 januari 2005, op 97-jarige leeftijd.

Typering van zijn oeuvre

Veel boeken van Theun de Vries zijn historische romans. Bij het kiezen van onderwerpen voor zijn romans had De Vries twee grote interessegebieden. Het eerste was: de ontwikkeling van een groot kunstenaar (dit is onder meer te zien in zijn romans over Rembrandt, Van Gogh en Jeroen Bosch). Zijn tweede interessegebied was: grote sociale omwentelingen (dit is onder meer overduidelijk te zien in zijn drieluik over het revolutiejaar 1848). In diverse werken van hem zitten duidelijk die beide grote thema's: het kunstenaarschap en de revolutie.

De Vries heeft het merendeel van zijn werk in het Nederlands geschreven, maar daarnaast is ook een deel van zijn werk (met name poëzie, maar ook verhalen) oorspronkelijk geschreven in de taal van zijn jeugd: het Fries.

Prijzen

Hieronder vindt u een overzicht van enkele belangrijke literaire prijzen die Theun de Vries heeft gekregen. Daarnaast beschouwde hij zelf ook als een buitengewoon groot eerbewijs het eredoctoraat in de geschiedenis dat hij in 1979 kreeg aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Erelijst:

• 1930 - Domprijs
• 1945 - Verzetsprijs voor letterkundigen
• 1951 - Vijverbergprijs
• 1962 - P.C. Hooft-prijs
• 1984 - Henriette Roland Holst-prijs
• 1987 - Verzetsprijs