Amerika: modernistische architectuur - wolkenkrabbers

Met de wolkenkrabbers begint de Amerikaanse modernistische architectuur. De eerste wolkenkrabbers, van de Chicago School of Architecture, zijn voorzien van versieringen. De toepassing van het stalen frame maakte veel hogere wolkenkrabbers met een geheel glazen gevel mogelijk. Niet zelden zien we een spanning tussen moderniteit en versiering. Na de Tweede Wereldoorlog werden meer dan 400 meter hoge, gladde wolkenkrabbers ontworpen en gebouwd.

De opkomst van de wolkenkrabber

De stad Chicago werd pas in de tweede helft van de negentiende eeuw een stad van architectonisch belang. Een grote brand, een snelle groei van het aantal inwoners, economische factoren en technische ontwikkelingen maakten de opkomst van de wolkenkrabber mogelijk.

Een grote brand in 1871 leidde tot veel nieuwbouw. De behoefte aan nieuwbouw nam ook toe door de sterke bevolkingsgroei. In 1871 had Chicago 325.000 inwoners, in 1890 al een miljoen, en in 1910 was het aantal nog eens verdubbeld. De snelle bevolkingsgroei veroorzaakte hogere grondprijzen. Onder druk van de gestegen grondprijzen ontstonden hoge kantoorgebouwen. Voor gemetselde wolkenkrabbers is circa vijftien verdiepingen de limiet. De techniek van het stalen geraamte maakte het mogelijk om het gewicht van de muren over te brengen op het stalen geraamte. Zo werd het mogelijk veel hogere wolkenkrabbers te bouwen. Deze techniek werd door de architecten uit Chicago enthousiast ontvangen en toegepast. De Amerikaanse modernistische architectuur kon beginnen. Van de jaren tachtig van de negentiende eeuw tot de jaren twintig van de twintigste eeuw bracht de 'Chicago School of Architecture' een aantal wolkenkrabbers voort.

De Guaranty Building van Louis Henry Sullivan (1894-95)

De bekendste in Chicago werkzame architect was Louis Henry Sullivan (1856-1924). Hij was overigens niet de eerste architect die het stalen geraamte toepaste. William Le Baron Jenny (1832-1907) had het stalen geraamte al eerder toegepast. Zijn Home Insurance Building in Chicago, gebouwd in 1883, is inmiddels gesloopt.
De Guaranty Building in Buffalo New York, is Sullivans meesterwerk. Met dertien verdiepingen is het voor een gebouw met een stalen frame geen verbazend hoog gebouw. Bijzonder is dat het raster van het stalen frame het hele ontwerp bepaalt. Met dertien verdiepingen is het geen verbazend hoog gebouw. In het blokvormige gebouw is een driedeling aangebracht. De basement heft een vlakke gevel, en bestaat uit twee bouwlagen met grote vensters en deuren. De middengeleding bestaat uit tien bouwlagen met verdiept aangebrachte vensters. De bogen boven de ramen op de twaalfde verdieping verbinden de ramen tot aan de de derde verdieping, zodat het een verlengd raam lijkt te zijn. De bekroning bestaat uit enkele rij ronde vensters onder een duidelijk uitspringende daklijst.

Het middengedeelte met de verdiept aangebrachte vensters is bekleed met felgekleurde terracotta-platen, maximaal 60 x 60 cm groot, bekleed met reliëf. Het reliëf neemt met de hoogte toe. De terracotta-tegels zijn bevestigd aan het stalen frame. De terracotta-versiering is een opvallend kenmerk van door Sullivan ontworpen gebouwen.

De Reliance Building van D.H. Burnham (1880-81)

Tussen de wolkenkrabber met stenen gevel en de wolkenkrabber met een geheel glazen gevel (de glazen-doos wolkenkrabber), mogelijk geworden dankzij het gebruik van het stalen frame, was er een overgangsfase. In de Reliance Building van D.H. Burnham is het 'Chicago window' te zien. De hoeveelheid glas is vergroot door het gebruik van erkers. Meer dan twee-derde van de gevel aan de voorkant bestaat uit glas. Door het gebruik van geglazuurde terracotta wordt de 'lichtheid' van het gebouw nog vergroot. Dit gebouw is met zijn veertien verdiepingen niet zo beroemd geworden als latere veel hogere New Yorkse wolkenkrabbers, zoals de Woolworth Building en de Chrysler Building. Toch is dit gebouw van de 'Chicago School of Architecture' wel van belang, want het wordt beschouwd als een voorloper van de latere streng modernistische wolkenkrabbers.

De Woolworth Building van Cass Gilbert (1913)

De Woolworth Building in New York werd ontworpen door Cass Gilbert. In 1913 werd het 240 meter hoge gebouw voltooid. Geeft deze wolkenkrabber een juist beeld van de moderniteit? Die vraag moet ontkennend worden beantwoord. De moderniteit van deze wolkenkrabber staat namelijk in schril contrast met de vele neogotische details. Het is een voorbeeld van de in de Amerikaanse architectuur niet zelden aanwezige spanning tussen technologie en moderne materialen als staal, glas en beton aan de ene kant, en decoratieve architectuur aan de andere kant. Gilbert kiest voor een gegroefde neogotische stijl. Die keuze maakt van het hoofdkantoor van de Woolworth Corporation een 'kathedraal van commercie'.

De Chrysler Building van William Van Alen (1930)

Tijdens de economische welvaart van na de Eerste Wereldoorlog keek men niet meer naar de stijlen uit het verleden, men richtte zich op de toekomst. De Chrysler Building is een voorbeeld van de Amerikaanse art deco. Europese historiserende stijlen waren irrelevant geworden in de onstuitbaar lijkende Amerikaanse economie.

De Chrysler Building in New York is een opvallend gebouw. Deze wolkenkrabber heeft een torenspits van wieldoppen. Op de stenen friezen (gebeeldhouwde randen) zijn afbeeldingen van wieldoppen, wielen en spatborden aangebracht. De lobby van het gebouw is extravagant ingericht en verlicht. De opvallende versieringen geven de 'specifieke aard' van het bedrijf weer. De architect week dus bewust af van het basisprincipe van de modernistische architectuur, het laten bepalen van de vorm van het gebouw door zijn 'algemene functie'.

Het Rockefeller Center van Raymond Hood en anderen (1931-1940)

Het Rockefeller Center in New York, opmerkelijk genoeg gebouwd tijdens de Depressie, verzette zich tegen de toenemende fragmentatie in de stedenbouw. In dit uit een groep van veertien gebouwen bestaande complex, die als een eenheid zijn ontworpen en gebouwd, zijn meerdere functies verenigd. Dit complex van wolkenkrabbers bestaat uit de RCA Building, Radio City, winkels, restaurants en een plein dat een openbare ijsbaan is geworden. Door aandacht te besteden aan de architectonische middelen wordt veel publiek getrokken als potentiële klant. Deze openbare plaats in de binnenstad, inclusief tuinen op de daken, is dus commercieel gezien een goed idee.

De Seagram Building van Mies van der Rohe en Philip Johnson (1956-1958)

Walter Gropius en Mies van der Rohe arriveerden in 1937 in Amerika. Ze waren gevlucht voor de nazi's die in 1937 het Bauhaus (school in moderne kunst, invloedrijk in de architectuur) hadden gesloten. Dankzij uit Europa geëmigreerde architecten werd de Amerikaanse architectuur na de Tweede Wereldoorlog steeds meer gedomineerd door de Internationale School. Er werden steeds hogere, gladde wolkenkrabbers ontworpen en gebouwd. Ludwig Mies van der Rohe en Philip Johnson ontwierpen de Seagram Building in New York.

Het einde van de ontwikkeling van de wolkenkrabber

De ontwikkeling van de wolkenkrabber, in een tijd van kapitalistische concurrentiestrijd gezien als een opzichzelfstaand hoog en glad blok, kwam met de superwolkenkrabbers van de jaren zestig en later tot een ultiem einde. Bruce Graham en anderen bouwden de 440 meter hoge Sears Tower in Chicago (1970-1974). Minoru Yamasaki ontwierp de 410 meter hoge tweelingtorens van het World Trade Center in New York (1972). Zoals waarschijnlijk bekend werden deze tweelingtorens (Twin Towers) door een terroristische aanslag met twee gekaapte vliegtuigen op 11 september 2001 vernietigd. Duizenden mensen kwamen daarbij om het leven.

Lees verder

• Amerika: modernistische architectuur - Frank Lloyd Wright