Sjabbattijden: wat houdt deze heilige rustdag in?

Sjabbattijden van het Joodse jaar 5783 (2022-2023). De sjabbat begint bij het invallen van de vrijdagavond en eindigt zaterdagavond bij zonsondergang. In Exodus 35: 1-2 staat: "Dit zijn de geboden die de Eeuwige mij heeft opgedragen om ze tot uitvoering te brengen. Zes dagen mag er werk verricht worden maar op de zevende dag moet het iets heiligs voor jullie zijn, een dag van volkomen werkonthouding ter ere van de Eeuwige." Het eerste wat in de Tora heilig heet is een dag, de Sjabbat. Sjabbat betekent rust voor iedereen; het betekent dat wij gedenken dat de Schepping van boven komt; en het betekent onthaasting.

• Wat is de Sjabbat?
• De Sjabbat: het belang van de heilige rustdag
• Sjabbat: een handleiding
• Waar vind je Sjabbattijden?

Wat is de Sjabbat?

Heilige dag

De sjabbat is niet alleen een rustdag, maar ook een heilige dag waarbij de mens zich bezig houdt met geestelijke en godsdienstige zaken. Het maatschappelijk belang van de sjabbat is de Uittocht uit Egypte; het godsdienstig belang van de sjabbat is de herinnering aan de Schepping van het Heelal door God. De sjabbat wordt thuis en in de synagoge gevierd.

Rustdag

Op sjabbat geldt een werkverbod. Hieronder vallen 39 hoofdwerkzaamheden. Door rabbijnen is het werkverbod uitgebreid tot die activiteiten, die een relatie hebben met één van de 39 hoofdwerkzaamheden.
Voorbeelden van werkzaamheden die niet verricht mogen worden:

• Het aanmaken van vuur of licht: een schakelklok zorgt ervoor dat het licht automatisch uit- en aangaat.
• Eten koken: het eten wordt vóór de sjabbat gekookt en op sjabbat warm gemaakt met een elektrische kookplaat.
• Het gebruik van vervoermiddelen: alleen lopen is toegestaan.
• Het aangaan van geldelijke transacties: het is verboden geld bij zich te hebben.

Heilige dag in de synagoge

• Er worden zes gebeden voorgelezen in de Vrijdagavonddienst (Psalmen 95, 96, 97, 98, 99 en 24) die betrekking hebben op de zes dagen van de schepping. Daarna volgt Psalm 92 over de sjabbat.
• De hymne Lecha Dodi wordt gezongen. Hierbij wordt de sjabbat vergeleken met de bruid.
• Kiddoesj wordt gezegd aan het einde van de dienst.
• Tijdens de sjabbatochtenddienst wordt een gedeelte uit de Tora voorgelezen. Minimaal zeven mannelijk bezoekers worden opgeroepen om aanwezig te zijn bij het voorlezen door de Baäl Koree (voorlezer). Daarna wordt een speciaal hoofdstuk uit één van de Profeten voorgelezen. Dit heet Haftara.
• Na het ochtendgebed wordt nog een toegevoegd gebed uitgesproken (Moesaf). Het bestaat uit de eerste en laatste passages van het Achttiengebed.

Heilige dag thuis

De sjabbat begint eigenlijk al de zesde dag, op Erev Sjabbat, de vooravond van de sjabbat. De tafel is met een wit kleed bedekt en de heiligheid wordt versterkt door de challot, de brandende kaarsen en de kiddoesj wijn.

• Challot: Twee gevlochten broden, stellen de dubbele portie manna voor die de joden in de woestijn kregen.
• Sjabbat kaarsen: worden door de vrouw des huizes aangestoken vóór het begin van de sjabbat.
• De zegening van de kinderen: traditionele zegen dat de kinderen mogen opgroeien naar voorbeeld van de aartsvaders en aartsmoeders.
• Kiddoesj: zegenspreuk over de wijn.
• Zemierot: tafelliederen.
• Sjeliesjiet: De Derde Maaltijd. Er dienen drie maaltijden op sjabbat te worden gehouden.
• Oneg Sjabbat: Het wijden aan culturele onderwerpen op sjabbatmiddag.
• Hawdala: Afscheidsceremonie van de sjabbat. Hierbij gebruikt men wijn als symbool dat de komende week overvloeiende zal zijn van goddelijke zegen, een aangestoken gevlochten kaars symboliseert het eerste werk van Gods schepping en een busje met specerijen die de toegevoegde sjabbat-ziel symboliseert.

De Sjabbat: het belang van de heilige rustdag

Rust voor alles en iedereen

Op Sjabbat wordt alles met rust gelaten: de mensen, de dieren en het milieu (geen verkeer, niet oogsten, niet ploegen, etc.) Wie in de orthodoxe wijken komt van steden in Israël voelt de heerlijke rust.

De Rabbijnen hebben de Sjabbatswetten uitgebreid. Zo mag er zelfs niet geschreven worden, geen pen aangeraakt worden en geen planten. De hele dag leeft de natuur in vrijheid.

Baas over de Schepping

Op Sjabbat laten we zien dat de Schepping aan God toebehoort. Hetzelfde geldt tijdens de Sjemita (Sjabbatsjaar) waarin het land niet bebouwd wordt. De boer toont dat het land van God is. In onze moderne tijd lijkt het moeilijk de Sjabbat na te leven. Alleen als men de Sjabbat viert met de volle overtuiging, ervaart men de diep louterende werking van de rustdag. Maar dit betekent niet automatisch dat degenen die de ge- en verboden opvolgen, het goed gaat. Iedereen wordt vroeg of laat geconfronteerd met de vraag 'wat doe ik op aarde, waarvoor werk ik?'

Beperking en vrijheid

Eén dag in de week richten we ons op het spirituele. Dat God op deze dag rustte is een ultieme uitdrukking van vrijheid. God wordt ook de Almachtige genoemd (Sja-dai). Dai betekent in het Hebreeuws 'genoeg'. Nadat God de mens had geschapen zei hij 'dai' (genoeg). Het leven ontwikkelde zich verder en God rustte. Dat God stopte met de schepping, toont Zijn grootsheid aan. Het leven werd niet ontembaar.

Sjabbat als onthaasting

De Sjabbat kenmerkt zich door onthaasting: een intensief gezins- en familieleven, gezamenlijke Tora- en Talmoedstudie en synagogebezoek. Het lichaam krijgt rust en er is geestelijke groei en ontplooiing mogelijk.

De 24-uurseconomie van tegenwoordig houdt geen rekening met lichamelijke en psychische ritmes. Dit tast de fysieke en geestelijke gezondheid aan. Het sociale leven komt in het gedrang; ook krijgt de opvoeding minder aandacht zodat normen en waarden in de knel komen. De mens heeft echter bezinning nodig om de relatie met de ander en met God te onderhouden.

Geen eigendom

De Tora benadrukt dat de kapitaalgoederen geen eigendom van de mens zijn. In het Hebreeuws bestaat het werken 'hebben' of 'bezitten' niet. In plaats daarvan wordt gezegd 'jesj lie' (er is voor mij aanwezig). Als dank voor het in leen hebben van de goederen moet de mens tegenprestaties verrichten. Eén daarvan is het heiligen van de Sjabbat. Zo tonen we dat alles van Hem afkomstig is.

Sjabbat: een handleiding

Hoe ziet precies de sjabbat eruit? Welke handelingen verricht men? Hoewel de sjabbat een rustdag is, betekent dit niet dat men moet blijven slapen of niets doen. De sjabbat gaat gepaard met een heel ritueel van eten, zingen, lezen, studeren, etc. Voor degene die echt strikt de sjabbat na willen komen is dit overzicht een mooie handleiding.

• Verlaat je werk vrijmiddag vroeg zodat je tijd hebt om je op sjabbat thuis voor te bereiden.
• Maak het huis schoon ter ere van de sjabbatsbruid.
• Kook de sjabbatmaaltijden tijdig vóór de sjabbat. Zet het op een warme onderzetter dat de maaltijden voor sjabbat warm houdt.
• Dek de sjabbatstafel met: kandelaars en kaarsen, twee hele broden challah op een dienblad en bedek het met een kleedje, een kop en wijn voor kiddoesj; en het mooiste tafelkleed.
• Neem een bad of een douche en kleed je gepast.
• Steek de sjabbatskaarsen 18 minuten voor zonsondergang aan.
• Vanaf nu tot het einde van de sjabbat is het verboden te werken zoals gedefinieerd is in de sjabbatswetten.
• Bid de speciale sjabbatsgebeden (bij voorkeur in de synagoge) inclusief het Lecha Dodi lied -"Kom mij geliefde, begroet de bruid, laat ons de aanwezigheid van sjabbat ontvangen..."
• Neem plaats rond de eettafel en zing "Shalom Aleichem" (welkom aan de Sjabbat engelen). Zing dan Spreuken 31 (Een vrouw van moed), gecomponeerd door Koning Salomo als een ode aan de Joodse vrouw.
• Schenk een kop koshere wijn of druivensap in een speciale kop en reciteer de Kiddoesj dat de heiligheid van de sjabbat verklaart.
• Ga naar de gootsteen en doe de rituele handwassing van beide handen voordat het brood wordt gegeten: vul een grote kan met water en giet het water over elk van de handen drie keer en reciteer de bijpassende zegen.
• Keer terug naar de tafel, reciteer de zegen over de challah, snijdt het in stukken, doop het in zout, eet er wat van en geef iedereen een stukje challah.
• Serveer het sjabbatsmaal. Het traditionele vrijdagavond menu bestaat uit gefilte fish (of een andere soort vis), kippensoep met matze ballen of noodles, een kip of kugel en tzimmes, en een dessert.
• Tussen de verschillende gangen worden er sjabbatsliederen gezonden (zemirot) en stukjes (parasja) uit de Tora bediscussieerd. Aan het einde van de maaltijd wordt de zegen uitgesproken.
• Als het niet te laat is, doe dan wat aan Tora-studie of lees een Joods boek.
• Ga naar bed en geniet van de sjabbatsrust.
• Wandel 's ochtends naar de sjoel voor de ochtenddienst en de Tora-lezing.
• Keer naar huis terug en begin aan een sjabbatsmaal. De instructies zijn dezelfde als bij het vrijdagavondmaal. Traditioneel voedsel voor de dagmaaltijd zijn eiersalade met ui en de mystieke sjabbat cholent -een zacht gekookte stoofschotel. Vergeet niet te zingen, de Tora te bediscussiëren en de zegen aan het einde van de maaltijd.
• De sjabbatmiddag wordt besteed aan het bestuderen van de Tora.
• Aan het einde van de middag worden de middaggebeden opgezegd; in de zomer wordt dit opgevolgd door het bestuderen van een hoofdstuk van de Ethiek van de Vaderen.
• Eet de derde lichte maaltijd, tussen mincha en maariv.
• Ongeveer een uur na zonsondergang, wanneer het donker is, is de sjabbat over. Reciteer de avondgebeden.
• Nu is het tijd voor de Havdala, de scheidingsritueel met een overstromend kop wijn, spijs en gevlochten kaars.
• Er is nog één maaltijd: Melaveh Malkah ("Vaarwel aan de Koningin"), een lichte maaltijd vergezeld van liederen over de profeet Elija en verhalen over de rechtvaardigen.
• Begin de week met hernieuwde spirituele energie en visie verkregen door de sjabbat.
• Herhaal de volgende week.

Sjabbat Shalom!

Waar vind je Sjabbattijden?

Er zijn vijf zones in Nederland waarbij de Sjabbat op verschillende tijden begint en op verschillende tijden eindigt. Voor exacte tijden voor elke zone koop je de loeach bij het NIK. Op Jodendom Online wordt elke week de Sjabbattijden weergegeven.

Joodse jaar 5783

Zoneverdeling
De begin- en eindtijden hieronder worden weergegeven volgens de volgende zes zones:

• Zone 1: Friesland, Groningen, Drente, Texel, Den Helder
• Zone 2: Noord-Holland (behalve Texel, Den Helder en Groot Amsterdam), Flevoland, Overijssel, Nijkerk, Harderwijk, Elburg, Hattem
• Groot Amsterdam is een aparte zone
• Zone 3: Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland (behalve Nijkerk, Harderwijk, Elburg en Hattem)
• Zone 4: Zeeland, Noord-Brabant, Limburg ten noorden van Roermond
• Zone 5: Roermond, Limburg ten zuiden van Roermond

• Eerste dag Rosj Hasjana 5783 26-sep begin 18:35 18:35 19:10 18:40 18:40 18:40
• eind 20:13 20:13 20:11 20:15 20:17 20:07
• Tweede dag Rosj Hasjana 5783 27-sep begin 20:13 20:13 20:11 20:15 20:17 20:07
• eind 20:10 20:10 20:09 20:13 20:14 20:05
• Vastendag van Gedalja 28-sep begin 05:43 05:45 05:54 05:47 05:51 05:51
• eind 20:08 20:08 20:06 20:10 20:12 20:03
• Wajelech 1-okt begin 18:35 18:35 19:00 18:40 18:40 18:40
• eind 20:01 20:01 19:59 20:03 20:05 19:56
• Jom Kippoer 5-okt begin 18:40 18:40 18:50 18:45 18:45 18:50
• eind 19:51 19:52 19:50 19:54 19:56 19:47
• Ha'azinoe 8-okt begin 18:35 18:35 18:45 18:40 18:40 18:40
• eind 19:44 19:45 19:43 19:48 19:50 19:40
• Eerste dag Soekot 10-okt begin 18:35 18:35 18:40 18:40 18:40 18:40
• eind 19:40 19:40 19:39 19:43 19:45 19:36
• Tweede dag Soekot 11-okt begin 19:40 19:40 19:39 19:43 19:45 19:36
• eind 19:37 19:38 19:37 19:41 19:43 19:34
• Sjabbat Chol Hamoed 15-okt begin 18:25 18:25 18:30 18:30 18:30 18:30
• eind 19:29 19:30 19:28 19:33 19:35 19:26
• Sjemini Atseret 17-okt begin 18:20 18:20 18:25 18:25 18:25 18:25
• eind 19:24 19:25 19:24 19:28 19:31 19:22
• Simchat Tora 18-okt begin 19:24 19:25 19:24 19:28 19:31 19:22
• eind 19:22 19:23 19:22 19:26 19:29 19:20
• Bereesjiet 22-okt begin 18:10 18:10 18:15 18:15 18:15 18:15
• eind 19:14 19:15 19:14 19:18 19:21 19:12
• Noach 29-okt begin 17:55 17:55 18:00 18:00 18:00 18:05
• eind 19:00 19:02 19:00 19:05 19:08 18:59
• Lech Lecha 5-nov begin 16:40 16:45 16:45 16:45 16:50 16:50
• eind 17:48 17:50 17:48 17:54 17:56 17:48
• Wajeera 12-nov begin 16:30 16:30 16:35 16:35 16:40 16:40
• eind 17:37 17:40 17:38 17:43 17:46 17:38
• Chajee Sara 19-nov begin 16:20 16:20 16:25 16:25 16:30 16:30
• eind 17:29 17:31 17:29 17:35 17:38 17:30
• Toldot 26-nov begin 16:10 16:15 16:20 16:15 16:20 16:20
• eind 17:22 17:25 17:23 17:29 17:32 17:24
• Wajeetsee 3-dec begin 16:05 16:10 16:15 16:10 16:15 16:15
• eind 17:17 17:20 17:19 17:25 17:28 17:21
• Wajisjlach 10-dec begin 16:00 16:05 16:10 16:10 16:10 16:15
• eind 17:16 17:19 17:17 17:23 17:27 17:19
• Wajeesjew 17-dec begin 16:00 16:05 16:10 16:05 16:10 16:15
• eind 17:16 17:19 17:18 17:24 17:28 17:20
• Mikeets - Chanoeka 24-dec begin 16:00 16:05 16:15 16:10 16:15 16:15
• eind 17:19 17:23 17:21 17:27 17:31 17:23
• Wajigasj 31-dec begin 16:10 16:15 16:15 16:15 16:20 16:25
• eind 17:25 17:28 17:27 17:33 17:36 17:29
• Vastendag 10 Tewet 3-jan begin 06:48 06:48 06:56 06:48 06:49 06:49
• eind 17:28 17:31 17:30 17:36 17:39 17:32
• Wajechi 7-jan begin 16:15 16:20 16:25 16:25 16:30 16:30
• eind 17:33 17:36 17:34 17:40 17:44 17:36
• Sjemot 14-jan begin 16:25 16:30 16:35 16:35 16:40 16:40
• eind 17:42 17:45 17:43 17:49 17:52 17:45
• Wa’eera 21-jan begin 16:40 16:40 16:45 16:45 16:50 16:50
• eind 17:53 17:55 17:54 17:59 18:03 17:55
• Bo 28-jan begin 16:50 16:55 16:55 16:55 17:00 17:05
• eind 18:04 18:07 18:05 18:11 18:14 18:05
• Besjalach 4-feb begin 17:05 17:10 17:10 17:10 17:15 17:15
• eind 18:16 18:18 18:17 18:22 18:25 18:17
• Jitro 11-feb begin 17:20 17:20 17:25 17:25 17:25 17:30
• eind 18:29 18:31 18:29 18:34 18:37 18:28
• Misjpatiem 18-feb begin 17:30 17:35 17:35 17:35 17:40 17:40
• eind 18:42 18:43 18:42 18:46 18:49 18:40
• Teroema 25-feb begin 17:45 17:50 17:50 17:50 17:50 17:55
• eind 18:54 18:55 18:54 18:58 19:01 18:52
• Tetsawee 4-mrt begin 18:00 18:00 18:00 18:00 18:05 18:05
• eind 19:07 19:08 19:06 19:11 19:12 19:03
• Vastendag van Esther 6-mrt begin 05:25 05:27 05:36 05:28 05:31 05:32
• eind 19:11 19:11 19:10 19:14 19:16 19:07
• Kie Tisa 11-mrt begin 18:10 18:15 18:15 18:15 18:15 18:15
• eind 19:20 19:20 19:19 19:23 19:24 19:15
• Wajakheel - Pekoedee 18-mrt begin 18:25 18:25 18:25 18:25 18:30 18:30
• eind 19:33 19:33 19:31 19:35 19:36 19:27
• Wajikra 25-mrt begin 18:40 18:40 18:40 18:40 18:40 18:40
• eind 19:46 19:45 19:44 19:47 19:48 19:39
• Tsav 1-apr begin 18:55 18:55 18:50 19:00 19:00 18:50
• eind 20:59 20:58 20:57 21:00 21:01 20:51
• Eerste dag Pesach 6-apr begin 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00
• eind 21:08 21:08 21:06 21:09 21:10 20:59
• Tweede dag Pesach 7-apr begin 21:08 21:08 21:06 21:09 21:10 20:59
• eind 21:10 21:10 21:08 21:11 21:12 21:01
• Sjabbat Chol Hamoed 8-apr begin 19:05 19:05 19:05 19:05 19:10 19:00
• eind 21:12 21:12 21:10 21:12 21:13 21:03
• Zevende dag Pesach 12-apr begin 19:10 19:10 19:10 19:10 19:15 19:05
• eind 21:20 21:20 21:17 21:20 21:21 21:10
• Achtste dag Pesach 13-apr begin 21:20 21:20 21:17 21:20 21:21 21:10
• eind 21:22 21:22 21:19 21:22 21:23 21:12
• Sjemini 15-apr begin 19:15 19:15 19:15 19:15 19:15 19:05
• eind 21:26 21:26 21:23 21:25 21:26 21:15
• Tazria-Metsora 22-apr begin 19:25 19:25 19:20 19:25 19:25 19:15
• eind 21:40 21:40 21:37 21:39 21:39 21:28
• Acharee Mot - Kedosjiem 29-apr begin 19:35 19:35 19:30 19:35 19:35 19:25
• eind 21:55 21:54 21:50 21:52 21:53 21:41
• Emor 6-mei begin 19:45 19:45 19:40 19:45 19:45 19:35
• eind 22:09 22:08 22:04 22:06 22:06 21:55
• Behar - Bechoekotaj 13-mei begin 19:50 19:50 19:50 19:50 19:50 19:40
• eind 22:24 22:23 22:18 22:20 22:19 22:07
• Bemidbar 20-mei begin 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00 19:50
• eind 22:38 22:36 22:31 22:33 22:32 22:20
• Eerste dag Sjawoeot 26-mei begin 21:25 21:20 21:25 21:20 21:20 21:20
• eind 22:49 22:47 22:42 22:43 22:42 22:29
• Sjabbat / Tweede dag Sjawoeot 27-mei begin 20:10 20:10 20:05 20:10 20:10 20:00
• eind 22:51 22:49 22:43 22:45 22:44 22:31
• Naso 3-jun begin 20:15 20:15 20:15 20:15 20:15 20:05
• eind 23:02 23:00 22:54 22:55 22:54 22:41
• Beha’alotecha 10-jun begin 20:25 20:20 20:20 20:20 20:20 20:10
• eind 23:11 23:08 23:02 23:03 23:01 22:48
• Sjelach Lecha 17-jun begin 20:25 20:25 20:20 20:25 20:25 20:15
• eind 23:16 23:13 23:07 23:09 23:06 22:53
• Korach 24-jun begin 20:30 20:30 20:25 20:25 20:25 20:15
• eind 23:18 23:15 23:09 23:10 23:08 22:55
• Choekat - Balak 1-jul begin 20:30 20:25 20:25 20:25 20:25 20:15
• eind 23:16 23:13 23:07 23:08 23:06 22:53
• Vastendag 17 Tammoez 6-jul begin 01:35 01:36 01:45 01:37 01:39 01:39
• eind 23:12 23:09 23:03 23:05 23:03 22:50
• Pinchas 8-jul begin 20:25 20:25 20:20 20:25 20:25 20:15
• eind 23:10 23:07 23:01 23:03 23:01 22:48
• Matot-Masee 15-jul begin 20:20 20:20 20:15 20:20 20:20 20:10
• eind 23:01 22:59 22:53 22:55 22:53 22:41
• Dewariem 22-jul begin 20:15 20:15 20:10 20:15 20:15 20:05
• eind 22:49 22:47 22:42 22:44 22:43 22:31
• Tisja be-aw 27-jul begin 22:12 22:10 22:05 22:07 22:06 21:54
• eind 22:40 22:38 22:34 22:35 22:34 22:22
• Wa-etchanan 29-jul begin 20:05 20:05 20:05 20:05 20:05 19:55
• eind 22:36 22:34 22:30 22:31 22:31 22:19
• Eekev 5-aug begin 19:55 19:55 19:55 19:55 19:55 19:45
• eind 22:21 22:20 22:15 22:17 22:17 22:06
• Re-ee 12-aug begin 19:45 19:45 19:45 19:45 19:45 19:35
• eind 22:05 22:04 22:00 22:02 22:02 21:51
• Sjoftiem 19-aug begin 19:35 19:35 19:30 19:35 19:35 19:25
• eind 21:48 21:47 21:44 21:46 21:47 21:36
• Kie Teetsee 26-aug begin 19:20 19:20 19:20 19:20 19:25 19:15
• eind 21:30 21:30 21:27 21:30 21:30 21:20
• Kie Tawo 2-sep begin 19:10 19:10 19:05 19:10 19:10 19:00
• eind 21:13 21:13 21:10 21:13 21:14 21:03
• Nitsawiem - Wajelech 9-sep begin 19:00 19:00 19:00 19:00 19:00 19:05
• eind 20:55 20:55 20:53 20:56 20:57 20:47