Hoe, waarom en wanneer vieren Joden Chanoeka?

Het woord Chanoeka betekent 'inwijding'. In de Tenach staat niets over dit feest. Chanoeka werd pas in de 2de eeuw voor de gewone jaartelling ingesteld, toen waren de boeken van de Tenach al geschreven. Het Chanoeka-feest wordt gevierd ter herdenking aan de overwinning en aan de herinwijding van de ontwijde Tempel. Het loflied Maoz Tsoer dat gezongen wordt tijdens Chanoekka, stamt uit het begin van de 13de eeuw, de auteur is Mordechaj ben Jitschak. Het Chanoeka-licht wordt gewoonlijk tegen de avond aangestoken. De kaarsen worden geplaatst voor het raam. De avonden beginnen vroeg in de winter en vullen de straat met duisternis en kou. De dreidel, trendel of sevivon is een vier-kantig tolletje waarmee door kinderen gespeeld wordt tijdens het Joodse Chanoeka-feest. Chanoeka wordt gevierd tussen vrijdag 8 t/m vrijdag 15 december 2023.

• Chanoeka: Algemene gegevens
• Overzicht van gebeden, tora-gedeelten en liederen
• Maoz Tsoer: loflied tijdens Chanoekafeest
• Lofzeggingen bij het aansteken van het Chanoeka-licht
• De overwinning van het licht op de duisternis
• De ziel van de mens is de lamp van God
• Nachtlicht
• Chanoeka-spel voor kleine kinderen: de dreidel
• Het bakken van latkes en donuts
• Verklarende woordenlijst Chanoeka

Chanoeka: Algemene gegevens

Ontstaansgeschiedenis

In 333 voor de gewone jaartelling had Alexander de Grote het hele Nabije Oosten veroverd. Na zijn dood ontstond er strijd tussen de Ptolomeeën van Egypte en de Seleuciden van Syrië. Israël kwam onder Syrisch bewind. De Griekse cultuur werd opgedrongen aan het volk Israël. De Tempel in Jeruzalem werd gebruikt om de Griekse oppergod Zeus te dienen. De Joden onder leiding van priester Mattatias en zijn vijf zonen kwamen in opstand. Na de dood van Mattatias nam zijn zoon Judas, de Maccabeeër, de leiding over. Hij wist Jeruzalem te heroveren en de Tempel werd opnieuw ingewijd.

Datum

Chanoeka begint op 25 kislev (ergens in december) en duurt acht dagen.

Gebruiken

Er worden kaarsen of oliepitten aangestoken. Dit ter herinnering aan de eeuwig brandende lamp die weer ontstoken moest worden. Er was maar voor 8 dagen zuivere olie in de Tempel aanwezig voor de Menora. Vandaar dat 8 dagen lang kaarsen worden aangestoken. De kaarsjes worden van rechts naar links geplaatst en van links naar rechts aangestoken met behulp van de in de extra arm van de menora geplaatste kaars, de sjammas (dienaar). Daarna worden enige zegenspreuken uitgesproken. Elke avond komt er één kaarsje bij. Zowel thuis als in de synagoge wordt het loflied Ma'oz Tsoer gezongen. In Israël en ook in Nederland (Amstelveen) en andere 'Joodse' plaatsen wordt op openbare plekken een Menora aangestoken. Het is de gewoonte dat alle mannelijke leden van het gezin hun eigen menora hebben. Vaak werkt men thuis die avonden niet en worden er spelletjes gespeeld, o.a. met een trendel (dreidel), een soort tol. Speciale gerechten zijn Soefganiot en de Latkes. De eerste zijn zoete pannenkoekjes; de tweede zijn hartige pannenkoekjes.

---

Overzicht van gebeden, tora-gedeelten en liederen

V'al Hanissim

Gedurende de acht dagen van Chanoeka voegen we de V'al Hanissim ("En voor de wonderen...") sectie in de amidah (dagelijkse stille gebeden) en in het tafelgebed na de maatijden. In deze sectie sommen we de wonderen van de Maccabeese overwinning op en danken God voor de "wonderen, verlossing, machtige daden, reddende handelingen en wonderen" die Hij gesmeed heeft voor onze voorouders.

Hallel

Elke dag van Chanoeka reciteren we de complete Hallel in de loop van de ochtendgebeden. De Hallel is reeks Psalmen (113-118) die gereciteerd worden op grote joodse feestdagen.

Voorlezing uit de Tora

De Tora wordt elke dag gelezen onmiddelijk volgende op de Hallel. De Chanoeka lezingen zijn van het Boek Numeri (7:1-8:4) en bediscussiëren de inwijding van de Tabernakel, de schenkingen die de stamleiders brachten ter ere van de inauguratie, en het bevel aan Aaron de Tabernacel Menora dagelijks aan te steken.

Op Chanoeka vieren we ook de herinwijzing van de Tempel door de Maccabeeën nadat het was besmet en bezoedeld door de Grieken. En het bevel aan Aaron de Menora aan te steken is ook een toespeling op de Chanoeka Menora, een mitswa dat we te danken hebben aan de moed van Aaron's afstammelingen - de Hasmonietische priesterfamilie die de Maccabeese legers leidde in de strijd tegen de Grieken.

Chanoeka liederen

Verschillende liederen zijn gecomponeerd ter ere van Chanoeka. De twee populairste zijn Maoz Tsoer en Haneirot Halalu die traditioneel gezongen worden na het aansteken van de Menora.

---

Maoz Tsoer: loflied tijdens Chanoekafeest

Het loflied Maoz Tsoer dat gezongen wordt tijdens Chanoekka, stamt uit het begin van de 13de eeuw, de auteur is Mordechaj ben Jitschak. De beginletters van de eerste vijf strofen vormen de naam Mordechai. De laatste strofe is uit een later periode.

De martelaren

Antiochus keerde woedend uit Egypte terug vanwege de Romeinse inmenging met zijn ambities. Toen hij hoorde wat had plaatsgevonden in Jeruzalem, gaf hij zijn leger de opdracht de joden aan te vallen. Duizenden joden werden gedood. Antiochus vaardigde een aantal harde decreten uit tegen de joden. De joodse godsdienst werd verboden; de wetsrollen werden in beslaggenomen en verbrand. Sjabbatsrust, besnijdenis en de kasjroetwetten werden verboden op straffe van de dood. Zelfs rabbi Eliëzer, een gerespecteerde rabbijn, werd gedwongen varkensvlees te eten zodat anderen hetzelfde zouden doen. Maar Eliëzer weigerde en werd ter dood gebracht. Er waren duizenden anderen die hun leven opofferden.

Maoz Tsoer

Mijn machtige rotsvaste hulp, aangenaam is het U te prijzen.
Herstel toch mijn bedehuis.
Dan willen wij U daar een dankoffer brengen.
Wanneer U de plaats van terechtstelling
Van de hondse vijand zult bepalen
Zal ik met psalmzang de herinwijding van het altaar beëindigen.

Mijn ziel was de ongelukken zat, mijn kracht door zorgen bezweken.
Men verbitterde mijn leven in dwangarbeid door Egyptisch bewind.
Hij, die grootste macht bezit,
Heeft Zijn geliefd bezit eruit gevoerd.
Het leger van Fara'o en al de zijnen zonken als een steen in de diepte.

Hij bracht mij naar Zijn heilige tempel,
Maar ook daar vond ik geen veiligheid.
Nebudkadnezar verdreef mij en stuurde mij in ballingschap,
Omdat ik afgoden had gediend.
Van de lijdensbeker moest ik drinken en was bijna ten ondergegaan.
Het einde kwam, Zeroebawel werd aangesteld;
Na zeventig jaar werd ik gered.

Haman, de Aggagiet, zoon van Hammedata wilde Mordechaj,
Die als een cypres overeind stond, vellen,
Dit bracht hem ten val en zijn trots werd gebroken.
De Benjamiet, Mordechaj, Hebt U op een hoge post geplaatst.
En de naam van de vijand hebt U uitgewist;
Zijn talrijke kinderschaar, zijn bezit, hebt U aan de galg gehangen.

Toen, in de dagen van de Chasjmioneeërs,
Hadden vergriekste Syriërs zich tegen ons aaneengesloten.
Ze schoten een bres in mijn vestingmuren en maakten alle olie onrein.
Maar met de laatste rest van de kruiken
Werd voor Jisrael een wonder gedaan.
Wijze mannen hebben toen acht dagen voor lied en juichen bepaald.

Ontbloot Uw heilige arm en bespoedig de dag van de verlossing,
Neem wraak op de moedwillige booswichten voor hen die U dienen
Want het duurt al zo lang en er komt geen eind aan de ongelukstijd.
Verstoot de aartsvijand 'Esav tot in de diepste schaduw van de dood.

---

Lofzeggingen bij het aansteken van het Chanoeka-licht

Het Chanoeka-licht wordt gewoonlijk tegen de avond aangestoken. Voor welke handeling ook, er mag van zijn lichtverspreiding geen gebruik worden gemaakt. De eerste avond één licht rechts. Elke volgende avond één licht meer. Plaatsing van de aan te steken lichtjes steeds vanaf de rechterkant van de menora links. Het aansteken is echter steeds van links naar rechts.

Acht dagen

Gedurende acht dagen steken wij lichtjes aan. De eerste dag één aan de rechterkant van onze menora en vervolgens elke dag één meer. We steken ze aan van links naar rechts en zeggen daarbij enkele b'rachot (zegeningen). Vrijdagavond moet eerst het Chanoekka licht en daarna het sjabbat-licht aangestoken worden.

Vóór het aansteken zegt men:

Geprezen, U, Eeuwige, onze God, Koning van de wereld die ons met Zijn geboden een bijzondere taak heeft opgelegd en ons heeft opgedragen het Chanoeka-licht aan te steken.

Geprezen, U, Eeuwige, onze God, Koning van de wereld die voor onze voorouders, wonderen heeft verricht in die dagen, op deze datum.

De volgende zegen voegt men erbij als men de eerste maal aansteekt:

Geprezen, U, Eeuwige, onze God, Koning van de wereld die ons het leven geschonken heeft en ons in staat gesteld heeft dit tijdstip te bereiken.

Nadat het eerste licht aangestoken is, zegt men:

Wij steken deze lichten aan om de wonderen, de hulpverlening en de onbegrijpelijke dingen die U voor onze voorouders door middel van Uw gewijde priesters gedaan hebt. Alle acht dagen van Chanoeka hebben deze lichtjes een gewijde bestemming en wij hebben geen verlof er gebruik van te maken, alleen maar om er naar te kijken, teneinde Uw naam dank te brengen voor Uw wonderen. Uw hulpverlening en de door U verrichte onbegrijpelijke dingen.

Een lied voor de vrijdagavond van Chanoeka

Gedenken wil ik met een vreugdevol lied Uw barmhartigheid,
Waarmee U Uw volk uit de nood naar verademing hebt geholpen.
U hebt door de priesters die U trouw bleven voor ons wraak genomen
Toen de vergriekste Syriërs de Tora van onze God wilden vernietigen.
Uw uitgestrekte hand heeft ons uit de nood en de benauwenis gehaald.
Daarom heeft men voor ons acht dagen Chanoeka ingesteld
Om te danken en in lofliederen
De geweldige daden van onze God te prijzen.
Mogen wij het voorrecht hebben de inwijding van het altaar te beleven.
Moge Uw liefde ons troost geven,
Evenals Uw talrijke bewijzen van liefde.
Geef ons het ons toegezegde brood
En wij zullen met al onze krachten Uw eenheid verkondigen.
iedere dag zullen wij U prijzen; help ons Barmhartige,
Laat onze ogen de verlossende hulp aan Uw volk aanschouwen.
U, die de armen helpt, o, God, verlos ons spoedig,
Doordat spoedig in onze dagen voor Tsion de verlosser komt.

---

De overwinning van het licht op de duisternis

Wat is Chanoeka? ...Toen de koninklijke Hasmonietische familie won en de Grieken had verslagen, zochten en vonden zij slechts één kruikje pure olie...genoeg om de menora één enkele dag te verlichten. Maar een wonder gebeurde, en zij branden de menora met deze olie maar liefst acht dagen lang. Het volgende jaar stelde zij het Chanoeka feest in en prezen en dankten God.

Bijzonder wonder

Veel wonderen, groot en klein, gaan vergezeld met de bevrijding van Israël van de Hellenistische overheersing en het terugkrijgen van de Heilige Tempel als een lichthuis voor God. Maar er is één bijzonder wonder, zo zegt de Talmoed, dat de kern vormt van Chanoeka: het wonder van het kruikje met pure olie dat acht dagen brandde.

De uitdaging waar het Joodse volk voor stond was nooit eerder zo groot. Hellenisme, een verderfelijk mengsel van hedonisme en filosofie, kon niet weerstaan worden door de conventionele gereedschappen van Joods leren en traditie. Slechts het kruikje van pure olie -de super-rationele, super-egoïstische essentie van de Joodse ziel van waaruit de Joodse intrinsieke zelfopoffering loyaal aan God zou kunnen schijnen, hield het Joodse geloof weg van het moddermoeras van Hella. Slechts door het tevoorschijn halen van deze innerlijke reserve van onbesmettelijke olie waren we in staat de heidens indringer van Gods huis te verjagen en de fakkel van Israël als een licht voor de naties opnieuw aan te steken.

Maar deze olie was slechts voor één dag genoeg. Wanneer de diepste ego van een persoon wordt uitgedaagd wordt de essentiële olie van zijn ziel gestimuleerd en geen kracht op aarde kan deze vlam stillen; maar dan gebeurt het moment, de omwenteling gaat naar het routineniveau en de persoon wordt achtergelaten met zijn gewone, sterfelijke ik.

Het licht verdrijft de duisternis

Het wonder van de Chanoeka was dat zij de menora brandden met deze olie voor acht dagen. Het kruikje olie verlichtte de zeven kamers van de ziel (liefde, beperking, harmonie, ambitie, devotie, verbinding en ontvankelijkheid van waaruit alle gevoelens en motivatie van het hart afstammen). Dit was niet slechts een lichtflits in een zee van duisternis, maar een vlam bestemd om puurheid en licht te verspreiden voor alle generaties, onder alle omstandigheden.

---

De ziel van de mens is de lamp van God

De lampen van de menora worden gezien als de vertegenwoordigers van de zielen van Israël, en de verschillende wetten die de constructie van de menora en het lichten van de lampen regelen worden uitgelegd door de chassidische meesters als instructief van de aard en structuur van het volk Israël, de manier waarin het potentieel van de menselijke ziel wordt aangestoken, de plichten van de 'lampenaansteker', en een aantal andere inzichten.

De stichting van de menora/volks lamp/ ziel vergelijking is Koning Salomons verklaring in het Boek Spreuken: "Een lamp van God, de ziel van de mens". De stichter van Chabad Chassidisme, Rabbi Schneur Zalman van Liadi, delft in deze metafoor, en vindt in de componenten van de fysieke lamp een gedetailleerde anatomie van de menselijke ziel. Het volgende is gebaseerd op Zalmans analyse en vervolgens opgeschreven door latere rabbijnen van de Chabad.

De vlam: tegengestelde inspanningen

De vlam stroomt opwaarts alsof het zichzelf los wil trekken van de pit en zichzelf wil verliezen in de grote energie die de hemelen omgeeft. Maar zelfs als het zich naar de hemel strekt, trekt het zich al terug, en klemt zich vast aan de pit en drinkt dorstig de olie in de lamp -olie dat zijn contimue bestaan als een individuele lamp handhaaft. En het is deze spanning van conflicterende energie dat licht produceert.

Ook de ziel verlang naar voortreffelijkheid, verlangt vrij te zijn van de verstrikking van het materiële leven en een hereniging met zijn Schepper en Bron te verkrijgen. Op hetzelfde ogenblik, echter, wordt het ook aangedreven door een wil om te zijn -een wil om een fysiek leven te leiden en een stempel te drukken op de fysieke wereld. In de "lamp van God" is de mens, die tegengestelde krachten samenkomen in een vlam dat zijn omgeving verlicht met Goddelijke energie.

De ingrediënten

Hoe wordt een lamp opgewekt en onderhouden? Door middel van een lamp, bestaande uit olie, een pit en een kandelaar die ze bevat zodat de olie wordt gevoed door de pit naar een brandende vlam. Olie en een pit zijn brandbare substanties. Maar beiden zouden zelf geen licht kunnen produceren met de efficiëntie en stabiliteit van de lamp. De pit, indien aangestoken, zou even opvlammen en dan doven. En de olie is sowieso moeilijk om aan te steken. Maar wanneer de olie en de pit samen worden gebracht, brengen ze een gecontroleerd en stabiel licht voort.

De ziel van de mens is een lamp van God wiens doel in het leven is om de wereld met Goddelijk licht te verlichten. God verschaft ons met de 'olie' dat Zijn licht opwekt -de Tora en zijn mitswot, die Zijn wijsheid en wil bevatten en Zijn lichtgevende waarheid voortdraagt.

De Goddelijke olie vereist een 'pit' -een fysiek lichaam- om zijn substantie te kanaliseren en het om te zetten in een verlichtende vlam. De Tora is de Goddelijk wijsheid; maar om de Goddelijke wijsheid in onze wereld te manifesteren moeten er fysieke geesten zijn die dat bestuderen en begrijpen, monden die erover debateren en het onderwijzen en media die het publiceren. De mitswot zijn de Goddelijke wil; maar om de Goddelijke wil in onze wereld te manifesteren, moeten er fysieke handen zijn die het verwezenlijken en fysieke materialen waarmee het wordt verwezenlijkt.

En zoals de Goddelijke olie geen licht kan produceren zonder een materiële pit, zo kan een pit niet zonder olie. Een leven zonder Tora en de mistwot, hoewel gloeiend met het verlangen om dichter bij God te komen, is niet in staat om zijn vlam te handhaven. Het mag vlammen van spirituele energie voortbrengen, maar door gebrek van olie van echte Goddelijke substantie, doven deze snel en falen ze langdurig licht te brengen in de wereld.

Om zijn rol als een "lamp van God" te realiseren, moet een menselijk leven een lamp zijn dat een fysiek bestaan (de 'pit') combineert met de Goddelijke ideeën en daden van de Tora (de 'olie'). Wanneer de pit wordt gevoed met olie en zijn spirituele verlangen voedt met een vaste voorraad van hetzelfde, zal de vlam zowel lichtgevend als duurzaam zijn.

Schakeringen van licht

De vlam zelf is een veelkleurige zaak, zinspelende op de vele niveaus waarop de mens aan zijn Schepper gerelateerd is door zijn uitvoering van de mitswot. In het algemeen gezegd, er is een lager en donker gebied van de vlam dat verbonden is met de pit en er is een hoger en lichter deel.

Het donkere segment van de vlam vertegenwoordigt deze aspecten van de dienst van een persoon aan God die worden gekleurd door een associatie met de fysiekheid van de 'pit' -dat is, de mitswot die worden gemotiveerd door zelfbelang. De hogere en puurdere deel van de vlam vertegenwoordigt de momenten van zelfoverschrijding van een persoon, daden die een persoon doet -zoals Maimonides schrijft: "niet voor enige reden in de wereld: niet uit angst voor het kwade of uit verlangen het goede te verkrijgen; maar eerder doet hij de waarheid omdat het waar is."

Beide aspecten van het leven van een persoon worden gereflecteerd in zijn relatie met God. De mitswot komen niet alleen om zijn altruïstische 'Goddelijke ziel' te verbinden met de Almachtige, maar het betreft ook zijn ego-gedomineerde 'dierlijke ziel' in de vervulling van de Goddelijke wil. Dit wordt bereikt wanneer een persoon begrijpt dat hij de Heer Uw God moet liefhebben, want Hij is jouw leven".

Voortsnellen en terugkeren

Dus de 'pit' is zowel de gevangene als de bevrijder van de vlam. Het houdt de ziel gescheiden van zijn Schepper en toch ook verbonden. Dus wanneer het Goddelijk bevel, fysieke lichaam en menselijk leven samenkomen als olie, pit en lamp, is het resultaat een vlam: een relatie met God dat wordt gekarakteriseerd door twee conflicterende strevingen. Elke mitswa is olie voor de ziel: met elke handeling dat een vervulling van de Goddelijk wil bevat, worden onze levens overgeleverd aan brandende lampen, verlicht met licht dat schommelt van hemel naar aarde en weer terug en verlicht de wereld tijden dit proces.

Daarin ligt de bijzonderheid van de mitswa van het aansteken van lampen van de menora in de Heilige Tempel. Elke mitswa brengt licht voort. Maar de mitswa transformeert ons niet alleen in metaforische lampen, maar veronderstelt ook de wezenlijke vorm van een fysieke lamp, fysieke olie, een fysieke pit en een fysieke vlam dat fysiek licht produceert.

---

Nachtlicht

De mitswah om Chanoeka lichten aan te steken begint bij zonsondergang..... Ze worden geplaatst voor het raam. De avonden beginnen vroeg in de winter en vullen de straat met duisternis en kou. Eén voor één gaan de lichten aan. Tussen de elektrische lichten gloeit een puurder licht. Het is de laatste week van Kislev en voor de ramen van joodse huizen verlichten Chanoeka lampen de nacht.

Spreuken 6:23

"Want een mitswa is een lamp en Tora licht" (Spreuken 6:23). De essentie van ons doel in het leven is licht te verspreiden: elke keer als we een mitswa vervullen steken we een lamp op, die de wereld verlicht die duister is door onwetendheid en strijdt met de wijsheid en harmonie van de Schepper.

Elke mitswa is een lamp, maar er zijn twee mitswot wier feitelijk vorm hun wezenlijke functie spiegelt. Deze zijn de twee mitswot wier vervulling de generatie van fysiek licht inhoudt: de lampen van de Menora, waarvan de Tora instrueert dat ze elke middag in de Heilige Tempel in Jeruzalem aangestoken moeten worden; en de Chanoeka lichten, die elke avond na zonsondergang aangestoken moeten worden gedurende de acht dagen van het Chanoeka-feest.

De Chanoeka lampen stammen af van de Menora. De mitswa om de Chanoeka lichten te ontsteken werden door onze wijzen ingesteld om de wonderlijke hergeboorte van het licht in de Heilige Tempel te herdenken, in de tweede eeuw voor de gewone jaartelling, na de onderdrukking door de Hellenistische overheersers van het Heilige Land.

De Menora van de Tempel was vijf voet hoog, een zevenarmige kandelaar gemaakt van vast goud en op de top zeven olielampjes. Zijn zeven vlammen, gebrand door olijfolie gemaakt onder speciale condities van spirituele puurheid, waren de fysieke uitdrukking van het spirituele licht dat vanuit de heilige Tempel uitstraalde. Want de heilige Tempel in Jeruzalem was het epicentrum van Gods manifest aanwezig in het leven van de mens, het punt, zo zegt de Talmoed van waaruit het licht de hele wereld in straalt. In hun poging de spiritualiteit van Israël te vervangen door het heidendom van het Hellenisme, drongen de Grieken de Tempel binnen, ontheiligden het met hun beelden en rituelen en besmetten de olie die ontworpen was voor het ontsteken van de Menora.

Maar één familie weigerde te buigen voor de duisternis. Mattijahoe de Hasmonee en zijn zonen (de Maccabeeën) organiseerden een kleine maar vastbesloten groep strijders die de Grieken uit het land verjoeg. Na het bevrijden van de Heilige Tempel en het opnieuw instellen van de eredienst voor God, zochten zij naar de rituele pure olie om de Menora te ontsteken. Zij vonden een enkele kruik olie dat was overgebleven. Wonderlijk genoeg brandde de voorraad van één dag, acht dagen lang en kon er nieuwe olie worden gemaakt.

Sindsdien herinneren we de triomf van het licht over de duisternis met de acht vlammen van de Chanoeka.

Een andere Menora

Er zijn echter een aantal kenmerkende verschillen tussen de Chanoeka Menora en de Menora in de Heilige Tempel:

• De Tempel Menora werd aangestoken gedurende dag (niet later dan 1uur tot een kwartier voor zonsondergang) en brandde de hele nacht. De Chanoeka kandelaar wordt onmiddelijk na zonsondergang aangestoken.
• De originele Menora stond binnen op de heiligste plek van de Heilige tempel (de Heichal). De Chanoeka staat voor het raam.
• De Menora heeft zeven brandende vlammen. De Chanoeka Menora heeft acht lampen die pas op de laatste, achtste dag, allemaal branden.

Waarom deze verschillen? In de Torawet staat een regel dat alle rabbinale instituties gemodelleerd worden naar hun bijbels prototypen. Dus waarom werd bij het installeren van de uitvoering van het ontsteken van de Chanoeka hiervan afgeweken?

Standaard procedure

God zag dat het licht goed was en Hij maakte een scheiding tussen licht en duisternis. En God noemde het licht dag en de duisternis nacht (Genesis 1:4-5)

In het begin waren duisternis en licht één naadloze uitdrukking van de goedheid en perfectie van hun Schepper. Maar God wilde contrast en uitdaging in Zijn wereld. Dus Hij maakte een scheiding tussen licht en duisternis, tussen geopenbaarde goedheid en verborgen goedheid en daagde ons daarmee uit de dag te ontwikkelen en de nacht te verheffen.

Op het meest fundamentele niveau is onze taak het daglicht aan te wenden zodat het in de nacht straalt. We streven alles dat goed en Goddelijk is in onze wereld te bewaren en te ontwikkelen en om deze positieve krachten te sturen om het kwade en het negatieve van de donkere kant van de schepping te overwinnen en te transformeren. Dit proces werd door de Menora in de Heilige Tempel als voorbeeld gesteld: aangestoken in het daglicht reikten zijn stralen tot diep in de nacht; aangestoken met Goddelijk licht, straalde zijn gloed naar de wereldse wereld zonder gloed.

Maar er zijn tijden wanneer deze standaard procedure niet langer werkt. Tijden wanneer duisternis het Goddelijke lichthuis binnendringt die de Menora uitblust en zijn olie bevuilt. Tijden wanneer we niet langer daglicht kunnen gebruiken om de nacht te verlichten. Op zulke tijden, moeten we de nacht zelf gebruiken als bron van licht. We moeten zoeken naar de verboden enkele kruik pure olie. We moeten delven onder de oppervlakte van realiteiten van dag en nacht. Daarin ligt de betekenis van Chanoeka, wanneer de Menora vanuit het binnenste van de Heilige Tempel beweegt naar de straat en van de dag naar de avond. Chanoeka transformeert de Menora van een voorwerp dat daglicht gebruikt in een voorwerp dat de duisternis gebruikt.

Cyclus en omtrek

Dit is ook de betekenis van het verschil in het aantal lampen in de Tempel en de Chanoeka Menora. Zeven is het getal van de schepping. God schiep de wereld in zeven dagen. Zeven is het dominante getal in alle natuurlijk cycli en processen. Vandaar dat de Menora zeven armen heeft. Als zeven het getal van de natuur is, vertegenwoordigt acht de omtrek (shomer hahefek). Als de zeven lampen van de Menora het normatieve proces bevat van het overwinnen van de duisternis door het licht, dan vertegenwoordigen de acht lampen van de Chanoeka Menora de poging een hogere realiteit te benaderen -een realiteit waarin duisternis slechts een andere straal is van Goddelijke waarheid.

---

Chanoeka-spel voor kleine kinderen: de dreidel

De dreidel, trendel of sevivon is een vier-kantig tolletje waarmee door kinderen gespeeld wordt tijdens het Joodse Chanoeka-feest. Het spelletje werkt met een pot en een tolletje waar vier Hebreeuwse letters opstaan. De bedoeling is zoveel mogelijk uit de pot te winnen.

De geschiedenis

De traditionele Chanoeka Dreidel gaat terug naar de tijden dat de Griekse legers van Koning Antiochus het Heilige Land bezet hielden, voor de Maccabeeën hen versloegen. Het regime vaardigde een aantal maatregelen uit die het bestuderen van de Tora en het naleven van de mitswot bemoeilijkte. De Joden werden gedwongen hun Tora 'ondergronds' te bestuderen omdat ze wisten dat een Jood zonder Tora is als een vis op het droge.

Joodse kinderen begaven zich naar buiten gelegen gebieden en bossen om de Tora te bestuderen. Zelfs dit plan was niet waterdicht, want de vijand had vele patrouilles. De kinderen brachten daarom kleine tolletjes mee die snel te voorschijn werden gehaald en waarmee gespeeld werd terwijl hun studiemateriaal werd verborgen. Zo werd de schijn gewekt dat ze een onschuldig spelletje zaten te spelen.

Ons Chanoeka Dreidelspelletjes zijn een eerbetoon aan de Joodse helden van weleer.

De Dreidel

De klassieke dreidel is een vier-kantig tolletje gemaakt van hout, plastic of klei. Op de vier zijden van de dreidel staan vier letters van het Hebreeuwse alfabet -nun (נ), gimmel (ג), he (ה), and shin (ש). Deze vier letter zijn een acroniem voor "Nes Gadol Hajah Sjam" (een groot wonder gebeurde daar). In Isra"el wordt de letter shin vervangen door pé (פ), wat staat voor "po" (hier)

Spel Componenten

• Leeftijd: vanaf 3 jaar
• 1 Dreidel (of iedere speler zijn eigen Dreidel)
• 2 of meer spelers
• de pot: noten, chocolade munten, klein geld of iets anders
• een vlakke ondergrond (vloer of tafel) om de Dreidel te draaien

Zet ook een bord met wat lekkers naast het spel, bijvoorbeeld latkes of soefganiot.

De opstelling

1. Alle spelers zitten rond de speeltafel.
2. De pot wordt gelijkelijk verdeeld onder alle spelers.
3. Iedereen draait een keer de Dreidel rond; degene met de hoogste draai mag beginnen ('nun' is het hoogste, daarna 'gimmel', 'he' en 'sjin'). Wanneer er twee even hoog draaien, moet er nogmaals worden gedraaid.
4. Iedereen stopt 1 onderdeel van je eigen pot in de grote pot.
5. Er wordt met wijzers van de klok mee gespeeld.
6. Speler A draait de tol terwijl iedereen wacht (om het spel sneller te doen verlopen mag de draai geblokkeerd worden).

Als de Dreidel valt op een.....

Nun - נ

Je hebt je tijd verspilt. Er gebeurt absoluut niets. Je mag naar de wc gaan in plaats van nutteloos draaien. Volgende keer meer succes.

Nun staat voor het Jiddische woord nul.

Als echter de Dreidel valt op een...

Gimmel - ג

Wow! Fantastisch! Je hebt de hele pot gewonnen! Pak het snel en maak een vreugdedans door de kamer. Schenk geen aandacht aan de jaloerse blikken van anderen.

Gimmel staat voor het Jiddische woord gantz en betekent geheel.

Maar soms valt de Dreidel op een...

Hey - ה

Je hebt het goed en slecht gedaan. Je krijgt de halve pot.

Het staat voor het Jiddische woord halb en betekent half.

Maar klaag niet want soms valt de Dreidel op een.....

Sjin - ש

Het slechtste scenario. Je moet iets uit je eigen pot in de grote pot stoppen.

Sjin staat voor het Jiddische woord shenk, betekent geven.

Het eindspel

Het spel eindigt als het volgende gebeurt:

• Het bord met latkes en soefganiot op is.
• Eén van de kinderen is blut.
• Vader of moeder hebben geen tijd meer.
• Het is bedtijd.

En het echte eindspel is de les die we geleerd hebben. Namelijk dat God onze voorouders heeft geholpen met wonderen. Door Chanoeka te vieren blijven we hier aan denken, zelfs tijdens een spelletje.

Het bakken van latkes en donuts

Met Chanoeka eten Joden gerechten gebakken in olie zoals latkes. Zo wordt op een symbolische wijze het Chanoeka-wonder herdacht; het kruikje olie dat eigenlijk genoeg was voor één dag maar uiteindelijk acht dagen bleef branden. Het bakken van donuts is een ander traditie die bekend staat bij het Joodse Chanoeka feest. Het is niet al te moeilijk om ze zelf te maken.

Het bakken van latkes

Ingrediënten

• 5 grote geschilde aardappels
• 1 grote ui
• 3 eieren
• 1/3 kop bloem
• 1 theelepel zout
• ¼ theelepel peper
• ¾ cup olie om te frituren
• een 10-inch steelpannetje
• genoeg voor 4 tot 6 porties

Instructies

• Schil de aardappelen en de ui.
• Rasp de aardappelen en de ui in een grote schaal.
• Breek de eieren in een glas. Controleer dat er geen bloed in zit.
• Voeg de bloem, de eieren, zout en peper bij de mix van aardappel en ui en gebruik een houten lepel om het te mengen.
• Zet het vuur aan.
• Breng genoeg olie in de bakpan zodat de hele bodem bedekt is.
• Gebruik een grote lepel en doe voorzichtig het beslag in de pan.
• Laat de latkes voor 5 op een middelmatige vlam bakken.
• Keer ze af en toe om zodat ze mooi en bruin zijn aan beide kanten.
• Zodra ze klaar zijn leg haal je ze uit de pan en leg ze op een plaat om af te laten koelen.
• Serveer de latkes met appelmoes en geniet.

Het bakken van donuts

Ingrediënten

• 1 ¾ ons verse gist
• 1 ½ kop warm water
• 1 eetlepel suiker
• 3 eieren
• ½ kop olie
• ½ kop suiker
• ½ cup niet melk room
• 1 theelepel vanille extract
• 1 theelepel geraspte citroenschil
• 6 tot 7 koppen bloem
• olie voor bakken
• poedersuiker

Instructies

• In een grote mengschaal: stop hierin de eieren, olie, suiker, room, vanille en de geraspte citroenschil. Voeg gistmix toe.
• Voeg bloem toe tot een zachte deeg wordt gevormd (de deeg mag niet te droog zijn; het moet zachter zijn dan challa-deeg).
• Kneed het een paar minuten.
• Bedek de schaal en laat het tweemaal zo groot rijzen, ongeveer 1 tot 1,5 uur.
• Rol het deeg uit op een met bloem bedekte oppervlakte.
• Snij cirkels met een donutsnijder.
• Doe de olie in een sauspan en verhit het.
• Doe vier donuts per keer in de olie. Zorg dat ze aan beide zijden bruin worden.
• Haal de donuts eruit en leg ze op papier.
• Besprenkel de donuts met poedersuiker.

Zegen

Vergeet niet de zegen uit te spreken:
Baruch Ata Adonai Elohenu Melech
Ha-olam Borei P'ri Ha'adama

Bete'avon! Eet smakelijk!

Verklarende woordenlijst Chanoeka

Antiochus IV Epiphanes: de Syrisch-Griekse keizer (2e eeuw vGT) die de Heilige Tempel ontheiligde en wetten uitvaardigde tegen Joodse praktijken tijdens het tijdperk van de Tweede Tempel. De Makkabeeën vochten en versloegen op wonderbaarlijke wijze zijn legers. Het wonder van zijn nederlaag, en de daaropvolgende herinwijding van de tempel, wordt herdacht op de feestdag van Chanoeka.

Beit Hamikdash: de heilige tempel die in Jeruzalem stond.

Chanoeka: (letterlijk "herinwijding"); het achtdaagse feest van Chanoeka, beginnend op de Joodse datum van 25 Kislev, ter viering van de herovering door de Makkabeeën van de tweede tempel op de Grieks-Syriërs, en de herinwijding ervan. Gekenmerkt door het ontsteken van lichten op een kandelaar die menora of chanukiah wordt genoemd.

Chanoeka Gelt: (letterlijk "Chanoeka-geld"); geldelijke geschenken gegeven op Chanoeka.

Chanoeka Sameach: (letterlijk "gelukkige Chanoeka"); traditionele vakantiegroet.

Chashmonaim: Hasmoneeërs, priesterlijke familie die de Maccabee-legers leidde in de strijd tegen de Grieken. Later werden zij de koningen van het koninkrijk Judea.

Chanoeka: De negenarmige kandelaar ontstoken op Chanoeka ter herdenking van het wonder van Chanoeka.

Dmei Chanoeka: (letterlijk "Chanoeka-geld"); geldelijke geschenken gegeven op Chanoeka

Dreidel: tol gemarkeerd met de Hebreeuwse letters non, gimmel, hei en shin, een acroniem voor Nes Gadol Hayah Sham, "daar gebeurde een groot wonder."

Freilachen Chanoeka: (letterlijk: "gelukkige Chanoeka); traditionele vakantiegroet.

Hallel: (letterlijk "lof"); een gedeelte van Psalmen (113-118) voorgedragen in de gebedsdienst op festivals.

Haneirot Halalu: (letterlijk "deze vlammen"); traditioneel gebed gezongen na het aansteken van de menora.

Kislev, maand: Joodse maand die overeenkomt met november - december wanneer Chanoeka plaatsvindt.

Latke: gebakken aardappelpannenkoek, traditioneel geserveerd op Chanoeka.

Levivah: gebakken aardappelpannenkoek, traditioneel geserveerd op Chanoeka.

Maccabeeën: Het Joodse leger dat in 139 vGT in opstand kwam tegen de Syrisch-Griekse bezetting, wiens wonderbaarlijke overwinning culmineerde in het feest van Chanoeka. Hun naam is een acroniem voor hun strijdkreet, waarvan de Hebreeuwse woorden uit het vers in de Psalmen (86:8), "Mi kamocha b'eileim Hashem," - "die met U wordt vergeleken onder alle machten, o G'd.”

Maoz Tzur: (letterlijk "machtig bolwerk"); traditioneel lied gezongen na het aansteken van de menora.

Matityahu, Mattathias ben Johanan: vader van de Makkabeeën (gest. 139 v.Chr.), leidde de opstand tegen de Syrisch-Grieken, met als hoogtepunt de wonderbaarlijke overwinning die wordt gevierd op het feest van Chanoeka.

Menora: de zevenarmige gouden kandelaar in de tempel, verwijst ook naar de negenarmige kandelaar die op Chanoeka werd ontstoken ter herdenking van het vakantiewonder.

Sevivon: tol gemarkeerd met de Hebreeuwse letters nun, gimmel, hei en shin, een acroniem voor Nes Gadol Hayah Sham, "daar gebeurde een groot wonder."

Shamash: (letterlijk "bediende"); de kaars die werd gebruikt om de Chanoeka-lampen aan te steken.

Shemen zayit zach: pure, geperste olijfolie.

Sufganiot: gefrituurde donuts, een traditioneel Chanoeka-voedsel.

V'Al HaNissim: (letterlijk "en voor de wonderen"), de openingszin van een passage toegevoegd aan de dagelijkse gebeden en de genade na de maaltijden op de feestdagen van Chanoeka en Purim, dankbaar de wonderen erkennend die G'd op hen verrichtte dagen.

Yehuda Maccabee: een lid van de Hasmonese familie die de Makkabeeën naar de overwinning leidde.

Yehudit: een lid van de Hasmonese familie die op ingenieuze wijze de moord op de Syrisch-Griekse generaal Holofernes plande en uitvoerde, het beleg van de stad Bethulia beëindigde en de inwoners van de hongerdood redde.