Pesach: Halachma Anja - "in haast vertrokken wij uit Egypte"

"In haast vertrokken wij uit Egypte", zo begint het stukje halachma anja in de Hagada-tekst van Maimonides. Tussen de rabbijnen Elazar en Akiva bestaat een verschil van mening over de betekenis van haast. Volgens Elazar hadden de Egyptenaren 's nachts haast om de Joden weg te sturen; volgens Akiva hadden de Joden overdag haast om weg te komen uit Egypte.

's Nachts of overdag haast

Volgens Elazar werd de matsa 's nachts gegeten. De Joden gingen toen nog niet weg. Dus de haast heeft betrekking op Egypte. "Dit het brood der ellende is dat onze voorouders hebben gegeten in Egypte". Volgens Akiva gaat het om de Joden, want er staat: "Dit is het brood der ellende, die onze voorouders, die uit Egypte zijn getrokken, hebben gegeten."

Omdat beide meningen waar zijn, wordt matsa met beide gedachten gegeten. Matsa is het brood van overgang: van slavernij naar vrijheid.

Betekenis Seider

De bedoeling van het vieren van de Seider is de overgang van ellende naar vrijheid. Aan het begin van de seider wordt in vogelvlucht de hele Joodse geschiedenis van verdrukking en ballingschap besproken.

Twee stadia van bevrijding

Volgens Rabbi Elazar mag men het Pesach-offer eten tot midden in de nacht (vóór de tijd van bevrijding uit Egypte). Volgens Rabbi Akiva mag het gegeten worden tot aan het ochtendgloren (toen de plaag van de eerstgeborenen plaats vond).

Drie niveaus van vrijheid: drie Jamiem toviem

1. politieke vrijheid;
2. lichamelijke vrijheid (vrij van zwaar werk);
3. geestelijke vrijheid (vrij van psychologische beperkingen).

Pesach, Soekot en Sjawoe’ot

• Pesach bevrijding van Egyptische slavernij (politiek);
• Soekot bevrijd van landbouw (lichamelijke werk);
• Sjawoe'ot ontvangst Tora (geestelijke vrij).

Leven volgens de Tora is vrijheid

Wanneer men volgens de Tora leeft, is men geen slaaf en is men vrij. Men is helemaal voor zichzelf bezig en niet voor een ander. Een slaaf moet altijd andermans wil opvolgen en eigen verlangens opzij schuiven. Iemand is pas werkelijk vrij wanneer hij zich onderhoudt met de Tora en God met plezier dient.

Belangen van God en onze wensen vallen samen

God geeft ons vrijheid door spiritueel te groeien. Zijn belangen komen dus overeen met onze wensen. Op Sjabbat kunnen we ons volledig toewijden waar het werkelijk in het leven om gaat.

Zorg voor de armen: onderdeel van de vertelling

Bij Pesach is het van belang dat iedereen eten krijgt, ook de armen en hongerigen. Het is niet alleen een kwestie van liefdadigheid, maar het maakt ook onderdeel van de vertelling over de uittocht uit Egypte uit. We realiseren ons dat we eens slaven waren en brood van ellende aten. We moeten armen laten deelnemen aan de feestvreugde. Het is een mitswa voor de armen te zorgen. Wanneer mens zelf armoede en ellende heeft gekend weet men hoe men voor de armen moeten zorgen.

Deze avond leunen wij allemaal

Na het eten van de matsa moet geleund worden. Dit is een mitswa. Het is bedoeld om als vrij mens de matsa te eten. Bij een Rebbe mag de leerling niet leunen uit eerbied en ontzag. In dat geval is er geen sprake van gebrek. Toch moet men opnieuw een stukje matsa eten. Dit betekent dat vrijheid zich gebonden weet aan het Hogere. Vrijheid en liefde hebben regels nodig om goed te kunnen functioneren.