Wereldoorlog I: welke dieren speelden een belangrijke rol?

Wanneer men aan oorlog denkt, denkt men automatisch aan mensen, aan soldaten. Maar ook dieren kunnen een belangrijke rol spelen tijdens een oorlog. Tijdens Wereldoorlog I waren dit voornamelijk honden, paarden en duiven. Maar ook kleinere dieren als glimwormen, kikkers en vissen speelden een niet te onderschatten rol. En koeien, varkens, konijnen en hazen? Die werden opgegeten want wie strijd moet kracht hebben. Ook katten belandden al wel eens in de pot. De ratten, die maakten de soldaten dan weer het leven zuur.

Paard

Het dier waar het eerst aan zal gedacht worden bij oorlogvoering is het paard. Tijdens WO I werden zo'n negen miljoen paarden ingezet. Naast het feit dat ze werden ingezet bij de cavalerie, werden ze ook gebruikt als trekkracht. Zij versleepten gigantische lasten door zompige slagvelden. Vooral kanonnen, maar ook kleiner materieel, voorraad en gewonde soldaten. Ook konden ze rapporten overbrengen. Paarden werden gewoon opgeëist bij de boeren. Gewonde of niet meer bruikbare paarden werden afgemaakt en eindigden niet zelden in de pot. Na de oorlog was het gebrek aan paarden een ramp. Boeren hadden geen trekpaard meer om hun akkers om te ploegen en dus leed de landbouw erg onder de gevolgen van de wereldoorlog. Het verhaal van zo'n oorlogspaard wordt schitterend in beeld gebracht in de film "War horse" van Steven Spielberg.

Koeien en varkens

Koeien en varkens werden eveneens opgeëist. Zij werden klaargemaakt voor de hongerige soldaten. Na de oorlog was de veestapel dan ook flink uitgedund. Het duurde een hele poos voor alles terug was aangevuld.

Hond

Dat de hond de beste vriend van de mens is, blijkt ook in oorlogstijd. De honden vervulden verschillende functies tijdens Wereldoorlog I, dankzij hun goede speurzin, hun scherp gehoor en het feit dat ze makkelijk allerlei obstakels konden omzeilen.

Sanitaire honden

Tijdens Wereldoorlog I werden honden ingezet in de ziekenboeg. Zij werden gebruikt om gewonden op te sporen, vooral 's nachts. Hiervoor droegen ze een witte band met een rood kruis op rond hun lijf. Ze spoorden de gewonde op, namen een bezitting van de gewonde mee en gaven dit aan hun baas. Daarna toonden ze de weg naar de plaats waar de gewonde lag. De brancardier kon dan de gewonde afvoeren. Op een karretje kon de hond daarna één of twee gewonden verder vervoeren.

Trekhonden

Ook als trekhond werden ze ingezet. Ze trokken kleine karren met voorraad of met een machinegeweer. Een hond was goedkoper dan een paard en door zijn kleine gestalte, vielen ze ook minder op. Honden met een schofthoogte van zo'n 40 centimeter waren het meest gegeerd. Niet te groot, niet te klein en toch krachtig genoeg om het werk te doen. Ook de honden werden zonder pardon opgeëist. Sommige bazen schoten hun dier nog liever zelf dood dan het mee te sturen naar het front.

Berichthonden

Net als duiven werden honden gebruikt om berichten over te brengen. Honden zijn trouw aan hun meester en komen dus ook steeds terug naar dezelfde plek.

Wacht

De hond kon ook op wacht staan, want hij sloeg alarm bij het minste onraad. Ook werd hij ingezet om de munitievoorraden te bewaken.

Rattenvangers

Een andere taak van de honden was de rattenjacht. Deze vervelende beesten waren niet graag gezien op het slagveld en in de loopgraven en dus werden de honden er achteraan gejaagd.

Opsporen van gas

Ook om mosterdgas op te sporen, waren honden erg nuttig. Met hun reukorgaan dat beter ontwikkeld is dan dat van de mens, roken ze het bijzonder giftig gas voor hun tweebenige meesters als eersten. Bij een gasaanval kregen de honden net als de mens een gasmaker voorgebonden.

Gezelsschapsdier en mascotte

Ook aan het front deed de hond het als gezelschapsdier bijzonder goed. Vele soldaten hadden een hond bij zich om de eenzaamheid te verdrijven. Sommige honden dienden ook als mascotte. Zij behoeden de compagnie voor onheil, brachten geluk, beschermden de soldaten en zorgden voor de overwinning.

Beroemde hond: Rin Tin Tin

Rin Tin Tin was een Duitse herdershond, geboren in Frankrijk op 10 september 1918. Hij werd gebruikt als berichthond tijdens Wereldoorlog I maar werd hierbij gewond op het slagveld van Saint Mihiel. Een Amerikaanse soldaat ontfermde zich over hem en nam hem mee naar Amerika. Hij leerde hem trucjes en zo werd de hond opgemerkt door iemand uit de filmindustrie. Op die manier werd hij een filmster. Hij speelde in zo'n 26 films en in één serie.

Kat

De kat was minder gegeerd dan de hond. Op vele erven liepen na de oorlog nog katten rond, maar velen waren gewond of misten een poot. Soms verdween er al eens een kat in de pot en werd ze geserveerd als "oorlogskonijn". Sommige katten werden ook ingezet als verklikkers. Zij moesten verwittigen als er niesgas werd gebruikt. Door dit gas moesten de katten sneller niezen dan de mensen.

Duif

Postduif

Dat zo'n klein dier als een duif een cruciale rol kan spelen in een oorlog, daar denken vele mensen niet aan. En toch hebben duiven tijdens Wereldoorlog I vaak heel wat mensenlevens gered. In het tijdperk voor de draadloze communicatie werden zij namelijk ingezet om berichten over te brengen die in een kokertje werden gestoken dat aan hun poot werd vastgebonden. Deze berichten waren in code. Voor langere berichten werd een soort microfilm gebruikt.

Fotograaf

De duiven dienden niet enkel om berichten over te brengen. Met in Duitsland ontworpen kleine fototoestellen op hun borst, die vanop afstand konden geactiveerd worden, namen de duiven ook foto's van de vijandelijke gebieden. Dit experiment was niet altijd even geslaagd. De duiven namen vaak ook foto's van hun eigen gebied of van hun eigen vleugel.

Snel en efficiënt

De grote voordelen van de duif is dat ze steeds naar haar hok terugvliegt en dat ze tegen een zeer hoge snelheid vliegt. Hierdoor was het bijzonder moeilijk om ze neer te schieten. Steeds vaker werden er dan ook valken en haviken ingezet om de duiven aan te vallen. Om de duiven te beschermen tegen gasaanvallen werden ze in speciale gaskastjes gezet. Naar schatting werden zo'n 100.000 duiven ingezet en werd 95% van de boodschappen ook effectief door hen afgeleverd.

Beroemde duiven

Cher Ami
Vele van deze duiven werden echte helden. Een van de beroemdste duiven uit Wereldoorlog I is een duif die Cher Ami werd genoemd. Cher Ami, een blauwkras doffer, werd ingezet door het U.S. Army Signal Corps in Frankrijk, bij Verdun. Eind september 1918, tijdens het Meuse-Argonne offensief, moest Cher Ami een bericht wegvoeren van Major Charles Whittlesey. Deze zat met zijn zogenoemd "Lost Battalion", een groep van 500 soldaten, compleet geïsoleerd. Zij werden constant onder vuur genomen, ook door hun eigen soldaten die niet wisten dat zij daar zaten. In het bericht werd gevraagd om te stoppen met vuren. Onderweg werd Cher Ami onder vuur genomen. Gewond aan de borst, blind aan één oog en met een poot die nog alleen met een pees vasthing, vloog het dappere beestje gewoon door en leverde zijn boodschap na 40 kilometer in 25 minuten te hebben afgelegd, netjes af. Door zijn moed werden een kleine 200 Amerikaanse soldaten gered van een gewisse dood. Cher Ami werd onderscheiden met het Franse "Croix de guerre avec Palmes" en naar Amerika overgebracht, waar hij een houten pootje kreeg. Ondanks de goede zorgen, stierf Cher Ami toch in 1919 als gevolg van zijn verwondingen. Hij werd opgezet en bijgezet in het Smithsonian in Washington D.C. Postuum kreeg hij ook nog een gouden medaille van een Amerikaanse postduivenorganisatie.

Vaillant
Ook de Franse duif Vaillant was een echte held. Hij werd op 4 juni 1916 losgelaten op fort Vaux tijdens de Slag van Verdun. In zijn kokertje de vraag om de manschappen van Commandant Raynal,die langzaam aan het bezwijken waren onder een gasaanval, te ontzetten. Bij de tweede poging slaagde de duif er in uit te vliegen. Het fort viel uiteindelijk toch in Duitse handen, ondanks de moedige duif. Een monument ter plaatse werd opgericht ter nagedachtenis van Vaillant. De duif ontving postuum ook medailles. Vaillant (wat trouwens moedig betekent) werd opgezet en kreeg een plekje in het Franse legermuseum. In 2005 kwam er een animatiefilm uit met de naam Vaillant. Het thema is oorlogsduiven maar het verhaal situeert zich in augustus 1944. Tijdens Wereldoorlog II dus...

Glimwormen

Glimwormen werden door de Britse soldaten tijdens WO I in de loopgraven gebruikt om 's nachts kaarten en (geheime) boodschappen te lezen. Ook dienden ze om brieven van thuis te kunnen lezen in het donker. Hoe dat kan met glimwormen? Niet met eentje natuurlijk. Er werden tientallen glimwormen in een glazen bokaal gezet en 's nachts gaven ze net genoeg licht om te kunnen wegdromen bij de woorden van familie en geliefden.

Rat

De rol van de ratten is minder glorieus. Zij liepen rond in de loopgraven en maakten de soldaten het leven zuur. Door hen werd het moreel en de gezondheid van de soldaten zwaar op de proef gesteld. Niet zelden werden ratten waargenomen, zo dik en groot als een kat, volgevreten door mensenvlees. Ook de voedselvoorraden van de soldaten waren niet veilig voor deze veelvraten. Bij de slapende soldaten liepen ze over het hele lichaam. Zo verstoorden ze hun nachtrust en hierdoor waren de soldaten vaak niet erg fit voor de strijd. Verdwenen ze soms in de pot? Ongetwijfeld. Een mens die honger heeft, eet alles.

Luizen en vlooien

Ook luizen en vlooien tierden welig. Op de hoofden en op de lichamen van de soldaten, die er huidirritaties aan overhielden. De ondraaglijke jeuk hield hen vaak wakker.

Vissen, kikkers en watervogels

Aan het IJzerfront brachten de soldaten soms hun tijd door met het vissen in het overstromingsgebied. Vissen waren een dankbare aanvulling op hun schaarse en eentonige rantsoen. Ook kikkers en watervogels konden zich maar beter snel uit de voeten maken.

Konijnen en hazen

Soldaten werden goede stropers. Wanneer hun karige rantsoen kon worden aangevuld met een stukje haas of konijn, was het feest!

Standbeelden ter nagedachtenis van dieren in Wereldoorlog I

In Brussel (België) staat een monument ter ere van de militaire duiven en hun verzorgers. Het standbeeld "Aan de oorlogsduif" werd in 1931 onthuld en is van de hand van Victor Voets.

In Lille (Frankrijk) staat een standbeeld ter nagedachtenis van de duizenden postduiven die omkwamen tijdens Wereldoorlog I. Het "Monument voor de duif" werd in 1936 onthuld en is gemaakt door Alexandre Descatoire.

In Couin (Somme) staat een monument ter nagedachtenis van dieren die in de oorlog werden gebruikt en die stierven "tijdens de dienst".

Zoo van Antwerpen: roofdieren en gifslangen

Even terzijde, maar toch ook het vermelden waard: de roofdieren en gifslangen van de Zoo van Antwerpen. Zij hebben natuurlijk niet echt een actieve rol gespeeld tijdens Wereldoorlog I, maar op 7 oktober 1914 werden in de Zoo van Antwerpen preventief een aantal roofdieren en gifslangen afgemaakt. Men vreesde dat er bommen zouden vallen op de Antwerpse Zoo en dat deze gevaarlijke dieren dan zouden kunnen ontsnappen. Die vrees bleek gegrond want op 8 oktober 1914 vielen er inderdaad bommen op de Zoo. De dieren waren dan toch niet voor niets afgemaakt...