Ilse Koch, de heks van Buchenwald en haar wrede misdaden

De geschiedenisboeken staan vol met boosaardige mannen en hardvochtige regimes. Vrijwel alle dictators zijn mannen. Nochtans begaan ook vrouwen in oorlogstijd onvoorstelbare wreedheden. Het naziregime bood de perfecte omstandigheden waarin feeksen ongestoord hun gang konden gaan. Zeker wanneer je echtgenoot een kampcommandant was hoefde er geen rem op de misbruiken te staan. Een fraai voorbeeld was Ilse Koch. Als vrouw van SS-Standartenführer Karl Koch, bevelhebber van de kampen Buchenwald en Majdanek, zat ze op rozen. Ze kon haar wreedheid en sadisme naar hartelust op de weerloze gevangenen botvieren en niemand die haar een halt zou toeroepen. Haar misdaden tartten dan ook alle verbeelding.

• Levensloop van Ilse Koch
• De legende van Goethe’s eik
• De heks van Buchenwald en haar misdaden
• Lampenkappen van mensenhuid?
• Einde van Koch
• Ilse Koch in films

Levensloop van Ilse Koch

Jeugd en opleiding

Ilse Köhler werd geboren in Dresden op 22 september 1906. Van haar afkomst is weinig geweten, maar wel staat vast dat ze uit een bescheiden familie kwam. Haar vader was fabrieksarbeider.

Ze genoot weinig scholing en opleiding, al had ze wel een basiskennis boekhouden. Op haar vijftiende werkte ze al in een sigarettenfabriek in Dresden (‘Reemtsma Zigaretten’) als een onbeduidende typiste.

Aansluiting bij de NSDAP

De harde lijn en standpunten van Hitler trokken haar aan. In april 1932 voegde ze zich bij de NSDAP. Zelfs haar eigen vader was verbaasd over haar plotse politiek engagement. Maar zoals Ilse Köhler het zelf verwoordde: ‘Je moet nu eenmaal met je tijd meegaan’.

Ze ging aan de slag als secretaresse bij de nazi-partij. Dit werk vond ze blijkbaar te saai en in 1935 trok ze naar concentratiekamp Sachsenhausen, waar ze zowel opzichtster als secretaresse was.

Huwelijk met Karl Koch

In Sachsenhausen ontmoette ze Karl Koch, toen commandant van het kamp. Koch stond bekend als een sadist en was een geboren crimineel. In zijn jeugd overviel hij al postkantoren. Zijn strafblad was er één om u tegen te zeggen, maar toen de nazi’s aan de macht kwamen verdwenen alle feiten op mysterieuze wijze uit het strafregister.

Koch's creativiteit bij het mishandelen van gevangenen kende geen grenzen. Zo moesten ze blaffen in hun cel, telkens hij voorbijliep. Sommige bronnen suggereren ook zijn betrokkenheid bij de moord op Röhm tijdens de Nacht van de Lange Messen, al heeft men dit nooit sluitend kunnen bewijzen.

Dat Koch machtige vrienden had staat buiten kijf. SS-Reichsführer Heinrich Himmler had een hoge pet op van Koch, beschermde hem persoonlijk en vond hem een voorbeeld voor andere kampcommandanten.

Niemand minder dan Himmler 'himself' had Ilse Köhler bij Koch aangeprezen als een goede toekomstige echtgenote. Ze huwden in 1936. Ilse was toen 30, Karl 39.

Toen Koch in 1937 het bevel over het nieuwe kamp Buchenwald kreeg verhuisde Ilse gewoon mee. Binnen de relatie nam vooral Ilse het voortouw. Karl Koch stelde ooit: 'We waren nooit samengeweest als Ilse niet zoveel moeite had gedaan'.

De legende van Goethe’s eik

Symbool van Duitse cultuur

Net buiten Weimar bevond zich een eeuwenoude dikke eik. Men noemde de boom ook wel ‘Goethe’s eik’, omdat de beroemde schrijver Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) vaak onder de eik poëzie schreef.

De boom was dan ook decennialang een symbool van Duitse cultuur. Volgens de overlevering zou het Duitse Rijk onherroepelijk ten onder gaan indien de eik omviel.

In 1937 belandde de eik pal in het nieuwe concentratiekamp Buchenwald. Voortaan kreeg de boom een nieuwe bestemming.

Gevangenisbewaker Martin Sommer, ook wel ‘de beul van Buchenwald’ genoemd, gebruikte de beroemde eik voortaan voor het ‘paalhangen’: men hing gevangenen met gebonden handen op aan de boom, tot hun schouders en armen ontwricht waren en ze die dagenlang niet meer konden gebruiken.

De eik geveld

De eik werd volledig verwoest toen een bommenwerper in 1944 Buchenwald bij vergissing als een wapenfabriek aanzag en het kamp bombardeerde. Niemand vermoedde toen al dat de legende zou uitkomen. De boom was gevallen en het Duitse Rijk wachtte spoedig hetzelfde lot.

De heks van Buchenwald en haar misdaden

Het leven in Buchenwald

Buchenwald was in de eerste plaats een werkkamp en geen vernietigingskamp. Gevangenen moesten zich langzaam maar zeker door hard labeur doodwerken. Gezien de levensverwachting van de gemiddelde kampbewoner in Buchenwald hooguit drie maanden bedroeg waren gaskamers niet nodig.

Terwijl de gevangenen in erbarmelijke toestanden zaten leidden kampcommandant Koch en zijn kersverse echtgenote een luxueus leventje. Ze bouwden hun droomvilla met alles erop en eraan langs een straat net buiten het kamp. Gevangenen uit het kamp fungeerden in de villa als personeel (lees: slaven).

Ze moesten alles doen wat de vrouw des huizes hen opdroeg. Ze moesten haar aanspreken met ‘gnädige Frau’ (‘vooraanstaande mevrouw’), een titel ontleend aan de adel van de achttiende en negentiende eeuw. De Kochs hadden ook een auto en lieten zich er graag mee fotograferen. Soms nam Ilse Koch een bad in een badkuip gevuld met wijn.

Volgens sommige gevangenen had ze buitenechtelijke relaties met minstens twee andere leden van de kampleiding, vooral nadat Karl Koch in 1941 naar het kamp Majdanek was overgeplaatst.

Sadisme en misdaden van de kampleiding

Karl Koch en de andere kampleiders waren berucht om hun sadistische neigingen en tal van martel- en folterpraktijken. Het duurde niet lang of de macht over de gevangenen steeg ook mevrouw Koch al gauw naar het hoofd.

Hoewel ze geen officiële rang in het kamp had bemoeide ze zich binnen de kortste keren met het reilen en zeilen van het kamp. Dit leverde haar bij de gevangenen de bijnaam 'Commandeuse' op.

Haar favoriete bezigheid was een tochtje op haar bruine merrie door het kamp en onderweg gevangenen met de zweep afranselen. Ze genoot overduidelijk van haar macht. Wanneer ze maar kon bespotte en treiterde ze de gevangenen.

Ze was trots op haar lichaam en vond het leuk om zich in uitdagende kledij aan de kampbewoners te vertonen. Soms ging ze in een dunne nachtjapon in bed liggen, waarna ze gevangenen opdracht gaf eten te brengen.

Lampenkappen van mensenhuid?

Volgens de overlevering ging Ilse Koch bijzonder sadistisch te werk. Wel rijst de vraag wat hierin feit of fictie was.

Voor gevangenen met mooie tatoeages had ze alleszins een speciale behandeling: ze wees hen aan voor executie. Veel gevangenen hebben steeds hardnekkig beweerd dat Koch nadien van hun huid decoratieve lampenkappen en kaftpapier voor boeken liet maken.

Heel wat auteurs stellen dit als een bewezen feit voor. In werkelijkheid vond men hiervoor echter nooit sluitend bewijs, ook niet toen onderzoekers de zaak uitspitten voor en tijdens de rechtszaak in 1947.

Men kon alleen aantonen dat men inderdaad stukken huid met tatoeages had weggesneden. Dit kan volgens sommige historici echter ook voor wetenschappelijk onderzoek zijn gebeurd.

Het valt dus niet uit te sluiten dat het vervaardigen van lampenkappen uit mensenhuid een fabeltje is geweest dat al gauw zijn eigen leven ging leiden. De vele ‘wraakprocessen’ na het einde van de Tweede Wereldoorlog wakkerden dit nog verder aan. Ilse Koch moest en zou boeten voor haar misdaden en wanneer men de feiten nog wat kon opkloppen liet men de kans niet liggen.

Einde van Koch

Karl Koch gedood

De SS doodde Karl Koch nog voor het einde van de Tweede Wereldoorlog wegens fraude met SS-geld. Ilse Koch werd in die zaak vrijgesproken.

Tribunaal van Dachau

Na de oorlog kwam Ilse Koch op 11 april 1947 in Dachau voor een militaire rechtbank. Ze ontkende alles, zelfs dat ze ooit lid was geweest van de NSDAP. Men vond echter haar lidkaart, verstopt in het huis dat ze tot voor haar arrestatie bewoonde.

Het tribunaal veroordeelde de heks van Buchenwald tot levenslang, maar later werd dit omgezet in vier jaar bij gebrek aan bewijzen. Ze kwam in 1951 al terug vrij. Men pakte haar echter meteen opnieuw op en een Duitse rechtbank veroordeelde haar opnieuw tot levenslang. In 1967 pleegde ze in de gevangenis van Aichach zelfmoord. Ze hing zichzelf op.

Ilse Koch in films

Ilsa (1975)

Halverwege de jaren zeventig kwam 'Ilsa, She Wolf of the SS' (1975) uit, waarin een sadistische nazi-commandante gevangenen martelt. Het personage is geïnspireerd op Ilse Koch maar is zeker geen historisch juiste weergave. De film was bedoeld als horrorfilm maar komt door het lage budget vaak eerder komisch over.

The Reader (2008)

De film 'The Reader' uit 2008 zou geïnspireerd zijn op het leven van Ilse Koch. Toch kloppen heel wat karaktertrekken en verhaallijnen uit deze film niet met de historische feiten. Men mag deze film dus zeker niet beschouwen als een juiste weergave van het leven van Ilse Koch.

Lees verder

• Concentratiekampen: de tien beruchtste kampen van de nazi's
• Irma Grese, het mooie beest van Auschwitz en haar misdaden
• Oskar Dirlewanger en zijn beruchte brigade aan het Oostfront
• Freisler, berucht nazi-rechter en het Volksgerichtshof
• Klaus Barbie, de slachter van Lyon en zijn wrede misdaden