Nazi-artsen: de tien beruchtste dokters van het Derde Rijk

Nazi-artsen: de tien beruchtste dokters van het Derde Rijk Het gedrag van de nazi-artsen is een van de merkwaardigste fenomenen van Hitlers Derde Rijk. Hoe verandert een arts, opgeleid om levens te redden, in een slachter voor wie de patiënt en het leven geen belang meer heeft? Voor velen is het antwoord duidelijk: deze dokters en kampartsen waren haast zeker gestoord. Maar klopt dat wel? De meesten studeerden aan goede Duitse universiteiten en waren zeker geen tweederangsfiguren in de medische wereld. De beruchtste nazi-arts was Josef Mengele, maar anderen deden niet voor hem onder. De experimenten van figuren als Sigmund Rascher, Carl Clauberg en August Hirt tartten alle verbeelding. Een andere arts, Aribert Heim, maakte het zelfs zo bont dat hij bekend stond als 'dokter Dood'.

Beiglböck, een van de vele beruchte nazi-artsen / Bron: USHMM / Hedwig Wachenheimer Epstein, Wikimedia Commons (Publiek domein)Beiglböck, een van de vele beruchte nazi-artsen / Bron: USHMM / Hedwig Wachenheimer Epstein, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Nazi-artsen in het Derde Rijk: de beruchtste dokters

Eed van Hippocrates

Elke arts kent de eed van Hippocrates. Het is een eeuwenoude traditie in de medische wereld. Men zweert een aantal beroepsregels na te leven, zich keurig te gedragen en patiënten geen schade te berokkenen.

In het Derde Rijk legden tientallen artsen merkwaardig genoeg deze eed zonder scrupules naast zich neer. Ze waren hoogopgeleid en intelligent, maar plaatsten toch de nazi-doctrine waarbij het leven van sommige bevolkingsgroepen geen waarde had boven de principes van hun beroep.

Misverstanden

Over de dokters van het Derde Rijk bestaan heel wat misverstanden. Er zouden hooguit één of twee krankzinnige of ‘ontspoorde’ artsen zijn geweest: Mengele was wellicht een uitzondering. Toegegeven, Josef Mengele was de bekendste nazi-dokter, maar hij was lang niet de enige. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gingen tientallen artsen over tot gruwelijke misdaden en experimenten op weerloze gevangenen.

Vaak denkt men ook dat experimenten op mensen alleen in gruwelkampen als Auschwitz-Birkenau plaatsvonden, maar niets is minder waar. Ook in tal van andere concentratiekampen als Dachau en Buchenwald deed men vreselijke proeven op gevangenen.

Josef Mengele's experimenten

Josef Mengele was zonder twijfel de beruchtste dokter in het Derde Rijk. Hij kwam uit een invloedrijke Duitse familie en had een onberispelijk voorkomen. Vrouwelijke overlevenden van Auschwitz noemden hem zelfs ‘een knappe man’. Toch werd Mengele een van de ergste misdadigers uit de geschiedenis van het Derde Rijk.

In Auschwitz-Birkenau kreeg hij een heel gebouw ter beschikking, waar hij zijn onmenselijke proeven op gevangenen kon uitvoeren. Menselijke proefkonijnen werden gebruikt in de krankzinnigste experimenten die men zich kan inbeelden. Hij injecteerde ogen met blauwe verfstof om ze Arischer te maken, amputeerde ledematen zonder verdoving en probeerde zelfs tweelingen aan elkaar te naaien. Toen een van de gevangenenbarakken met een luizenplaag kampte wist Mengele meteen raad om de aandoening doeltreffend te stoppen: hij stuurde de 750 gevangenen uit de barak naar de gaskamers.

Mengele besliste bovendien na aankomst van duizenden Joden in Auschwitz persoonlijk over hun lot. Velen gingen meteen naar de gaskamers. Een handgebaar naar links of rechts betekende het verschil tussen leven en dood. Nooit toonde Mengele ook maar enig schuldbesef.

Sigmund Rascher

Sigmund Rascher was kamparts in concentratiekamp Dachau. Al gauw werd hij berucht om zijn wrede ‘medische’ experimenten op gevangenen. Hij onderzocht vooral het effect van onderkoeling op het menselijk lichaam. Slachtoffers werden verplicht om veertien uur lang naakt in de vrieskou te gaan staan, of werden urenlang in ijskoud water ondergedompeld. Velen overleefden het niet. Ook testte hij de impact van grote hoogte en heel lage luchtdruk. Hij sloot mensen op in vacuümkisten en veranderde de druk in de cabine om te kijken hoelang ze het volhielden.

Hoewel Rascher aanvankelijk goede contacten onderhield met Heinrich Himmler viel hij op het einde van de oorlog om een onduidelijke reden in ongenade. Hij zou zijn onderzoeksresultaten met opzet mooier hebben voorgesteld, om bij de Reichsführer-SS op een goed blaadje te staan. In elk geval voelde Himmler zich door Rascher 'verraden'. De nazi's executeerden hem met een nekschot, kort voor de bevrijding van het kamp.

Herta Oberheuser / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)Herta Oberheuser / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)

Herta Oberheuser

Vrouwelijke artsen

De medische wetenschap was in de jaren veertig van de twintigste eeuw vooral een mannenwereld. Een uitzondering hierop was Herta Oberheuser, een vrouwelijke arts met een vreselijke reputatie. De legende wil dat zelfs de Führer bang was voor haar.

Oberheuser geldt als een van de wreedste nazi-artsen. Ze bracht kinderen om met dodelijke injecties en bestudeerde nadien hun organen. Haar specialiteit was echter het onderzoek naar de wonden van Duitse soldaten op het slagveld. Ze veroorzaakte met opzet pijnlijke letsels bij haar patiënten. Daarna bracht ze houtschilfers, roeste nagels of glasscherven in de wonde om de verwondingen van soldaten op het slagveld na te bootsen.

Na de oorlog

Vreemd genoeg kwam ze na de oorlog goed weg. In 1947 werd ze veroordeeld tot twintig jaar cel, maar in 1952 liep ze alweer vrij rond dankzij goed gedrag. Tot inkeer was ze niet gekomen, want al meteen na haar vrijlating richtte ze haar eigen medische praktijk op in Schleswig-Holstein. Dit leidde tot een storm van protest en verontwaardiging. Pas in 1958 werd haar licentie definitief ingetrokken.

Aribert Heim of ‘Dokter Dood’

Van deze kamparts uit concentratiekamp Mauthausen kun je je terecht afvragen of hij ze wel allemaal op een rijtje had. De ‘beul van Mauthausen' had zijn bijnaam niet gestolen.

Pijn en uithouding

Hij deed vooral onderzoek naar het pijngevoel en uithoudingsvermogen van het menselijk lichaam: hoeveel pijn kan een mens verdragen? Hoelang kan men pijn doorstaan voor het lichaam het begeeft en de dood intreedt? Gevangenen werden op de operatietafel vastgebonden en een dodelijke stof, vaak benzeen, werd rechtstreeks in het hart of de longen geïnjecteerd. Andere keren amputeerde Heim zonder verdoving ledematen of verwijderde hij organen. Daarna observeerde Heim, met de chronometer in de hand, nauwgezet de doodsstrijd van het slachtoffer.

Hoofden als souvenirs

Bij twee Joodse mannen besloot Heim het hoofd van de romp te scheiden. De rest van de lichamen liet hij verbranden, maar de twee hoofden bewaarde hij als ‘trofee’. Hij schonk één hoofd aan een bevriende nazi en hield het andere op zijn bureau als 'presse-papier', om te vermijden dat documenten zouden wegwaaien.

Carl Clauberg / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (GFDL)Carl Clauberg / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (GFDL)

Carl Clauberg

Carl Clauberg werkte net als Josef Mengele in Auschwitz. Hoewel zijn naam niet zo hard bleef nazinderen als die van zijn beroemde collega hanteerde hij al even gewetenloze methodes.

Gynaecoloog

Clauberg specialiseerde zich in de studie van de zwangerschap en voortplanting. Vanaf eind jaren dertig van de twintigste eeuw stond hij bekend als een autoriteit op gebied van verloskunde. Hij werkte een tijdje als gynaecoloog in de Sint-Hedwigkliniek van Königshütte. Clauberg had echter ambitie en droomde ervan om nieuwe ontdekkingen te doen op vlak van vruchtbaarheid. Vooral twee vragen intrigeerden hem mateloos: hoe kan je onvruchtbare vrouwen vruchtbaar maken? En hoe kan je vruchtbare vrouwen onvruchtbaar maken?

Op die laatste vraag wil ook de Reichsführer-SS, Heinrich Himmler, maar al te graag een antwoord. Het Derde Rijk wil de voortplanting van 'inferieure rassen' als Joden en zigeuners immers beperken en liefst helemaal uitschakelen. Pas dan kan het Arische ras echt de wereld domineren.

In december 1942 komt Clauberg aan in Auschwitz, waar hij 'Blok 10' ter beschikking krijgt voor zijn onderzoek en op de koop toe gevangenen naar hartenlust als proefkonijn mag gebruiken.

Clauberg in Auschwitz

Zijn werkwijze viel met geen pen te beschrijven. Hij injecteerde de gekste chemische substanties in de baarmoeder en maakte zo duizenden slachtoffers, meestal Joodse vrouwen en zigeuners. De injecties maakten hen meteen steriel of leidden tot helse pijnen door ontstoken eierstokken, maagkrampen of bloeduitstortingen. Veel proefkonijnen overleden tijdens de experimenten. Wie het wel overleefde was meestal verzwakt en niet meer in staat te werken, waarna men in de gaskamers belandde.

Hij experimenteerde ook met castratie van mannen en sterilisatie van honderden vrouwen door chirurgie of röntgenbestraling.
Een overlevende herinnerde zich de taferelen nadat Clauberg in de baarmoeder van een aantal vrouwen formaline had gespoten, een witte vloeistof waarvan de eileiders verstopt raakten:

"De vrouwen hadden het gevoel dat hun buik zou openbarsten. Na afloop van de proef renden ze naar het toilet, waar ze de vloeistof loosden, vaak met zware bloedingen, en onder het soort pijnen als bij een bevalling."

August Hirt

Experimenten

August Hirt was onderzoeker aan de universiteit van Straatsburg, maar tegelijk ook verantwoordelijk voor vreselijke experimenten in het concentratiekamp Natzweiler-Struthof. Hij testte er gevangenen op het gebruik van gif- en mosterdgassen of bepaalde vitaminen. Zo kregen tijdens een proef dertig gevangenen allemaal één druppel yperiet, een dodelijk mosterdgas, op de arm. Het bleek voldoende om het grootste deel te doden, weliswaar pas na vele dagen afgrijselijk lijden. Sommigen werden eerst blind, anderen misvormd.

Ook virussen fascineerden Hirt. Soms werden gevangenen opzettelijk besmet met een virus, om daarna het ziekteverloop te bestuderen of de efficiëntie van anti-virusremmers uit te testen.

Skelettencollectie

Hirt's macaberste activiteit was zonder twijfel zijn skelettencollectie. Hij was geboeid door anatomie en kwam op het idee om zijn eigen 'museum van de mens' op te richten. Hiervoor had hij ook skeletten en schedels nodig van wezens die volgens hem geen mensen waren: Joden. Hij bewaarde in de faculteit van Straatsburg zesentachtig lichamen van overleden Joden in grote tonnen gevuld met een alcoholoplossing. Toen de geallieerden eind 1944 oprukten liet Hirt zijn lugubere collectie in allerijl achter en sloeg op de vlucht. Bij de ontdekking van het anatomisch lab konden de geallieerden hun ogen niet geloven: ze ontdekten de vele kuipen met lijken of versneden lichaamsdelen.

Wilhelm Beiglböck

In 1944 zocht Himmler koortsachtig een oplossing om het leven van Luftwaffe-piloten die in zee vielen te redden. De meeste vliegeniers kwamen na een paar dagen om van de dorst. Zeewater was door het hoge zoutgehalte niet drinkbaar. Dronk je er te veel van vielen je nieren stil, omdat ze de grote hoeveelheid zout niet konden verwerken.

Om een oplossing te vinden besloot men over te gaan tot proeven op mensen. De geknipte figuur om deze experimenten uit te voeren was dokter Wilhelm Beiglböck. Hij werd naar Dachau gestuurd, waar hij gedeporteerde zigeuners uit Buchenwald ter beschikking kreeg. De proefpersonen kregen geen voedsel en werden verplicht zeewater te drinken. Sommigen dronken zuiver zeewater, anderen zeewater behandeld met bepaalde stoffen.

De gevolgen waren rampzalig. Na een paar dagen schreeuwden de proefpersonen van de pijn en de dorst. De meesten ijlden en werden langzaam gek. En Beiglböck? Die observeerde alles onbewogen, bleef ijskoud en maakte notities. Na de oorlog werd Beiglböck veroordeeld tot vijftien jaar cel. Hij kwam echter al in 1952 vrij en ging opnieuw als arts aan de slag: hij werd directeur van het ziekenhuis van Buxtehude tot zijn dood in 1963.

Hans Eisele

Eisele was kamparts in verschillende concentratiekampen. Hij begon zijn carrière in Mauthausen, maar ging later naar Buchenwald. Daarna zou hij ook in de kampen Natzweiler en Dachau een tijdje aan de slag gaan.

Hij stond bekend als een echte sadist. Misbruik en foltering van gevangenen behoorde in Buchenwald tot zijn dagelijkse bezigheden. Zonder verdoving voerde hij operaties uit op weerloze slachtoffers. Toen driehonderd gevangenen besmet raakten met tuberculose vermoordde hij ze eigenhandig met dodelijke injecties.

Na de oorlog vluchtte Eisele naar Egypte, waar hij een rustig leventje leidde tot de inlichtingendiensten hem op het spoor kwamen. Hij ontsnapte op het nippertje aan een bompakket van de Israëlische geheime dienst Mossad: de bom ging te vroeg af en Eisele bleef ongedeerd.

Klaus Schilling

Klaus Schilling was een angstaanjagend voorbeeld van hoe een voorbeeldig arts onder invloed van een duister regime alle normbesef verloor.

Voor de Tweede Wereldoorlog was professor Schilling een gerespecteerde arts en wetenschapper. Zijn specialisatie was het onderzoek naar tropische ziekten. Op dit gebied gold hij zelfs als een van de voornaamste autoriteiten ter wereld. In 1936, toen 65 jaar oud, was voor Schilling het emeritaat aangebroken, maar de professor was niet van plan op zijn lauweren te gaan rusten. Integendeel, hij besloot zijn onderzoek verder te zetten.

Eerst ging hij aan de slag in een inrichting voor geesteszieken in het fascistische Italië van Mussolini. Maar vanaf 1942 tot 1945 zocht hij op vraag van de SS-Reichsführer Heinrich Himmler andere oorden op: het concentratiekamp Dachau. Hier zou de intussen al zeventigjarige Schilling zijn boekje ver te buiten gaan. Elke maand kreeg hij een dertigtal gevangenen ter beschikking voor zijn ‘medische’ experimenten. Hij besmette opzettelijk maar liefst 1200 slachtoffers met malaria, om daarna medicijnen op hen uit te testen. Minstens driehonderd tot vierhonderd personen overleefden het niet.

Na de oorlog werd Schilling door de geallieerden opgepakt. Hij kwam voor de rechtbank tijdens het Dachauproces. De oude dokter toonde geen enkel berouw of schuldbesef. Erger nog, hij drong erop aan om zijn werkzaamheden te mogen verderzetten:

”Het Hof zou mij in staat moeten stellen mijn experimenten voort te zetten en verder af te werken, in het belang van de wetenschap!”

Het antwoord van het Hof? Terdoodveroordeling door ophanging. Op 28 mei 1946 bengelde de toen 74-jarige professor en ooit zo vermaarde wetenschapper aan de galg in de gevangenis van Landsberg am Lech.

Nazi-arts Karl Brandt / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)Nazi-arts Karl Brandt / Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)

Karl Brandt

Lijfarts en rijkscommissaris

Karl Brandt was de persoonlijke lijfarts van de Führer. Deze positie legde hem geen windeieren want in 1944 werd hij benoemd tot rijkscommissaris voor gezondheid en werd zo de hoogste autoriteit voor gezondheidszorg in het Derde Rijk. Alles wat gezondheid aanbelangde kwam onder zijn bevoegdheid terecht. Brandt gaf instructies en stelde de regels op voor alle medische instellingen van nazi-Duitsland.

Euthanasieprogramma

Hij was ook de drijvende kracht achter het beruchte euthanasieprogramma van het nazi-regime. Volgens de nazi's waren bejaarden, geesteszieken, gehandicapten of misvormden vooral een lastpost en een kost voor de samenleving: ze kostten handenvol geld en moesten gevoed worden, maar droegen niets bij tot de economie of de oorlogsvoering. De systematische uitroeiing van deze ‘ongewensten’ in het Derde Rijk, eufemistisch de 'genadedood' genoemd, stond onder toezicht van Karl Brandt.

Lees verder

© 2016 - 2024 Karldelauw, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Concentratiekampen: de tien beruchtste kampen van de nazi'sConcentratiekampen: de tien beruchtste kampen van de nazi'sReeds kort na de machtsovername in 1933 begonnen de nazi's met de oprichting van concentratiekampen. Tot het einde van d…
Arts-patiënt-relatie: goed gesprek en succes behandelingArts-patiënt-relatie: goed gesprek en succes behandelingEen man gaat naar de dokter. Hij voelt zich niet lekker. Hij kan vandaag niet gaan werken. Voordat hij kan uitleggen wat…
Wie werden er vervolgd in de Tweede Wereldoorlog?Wie werden er vervolgd in de Tweede Wereldoorlog?Het is algemeen bekend dat de Joden in de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s werden vervolgd en in concentratiekampen we…
WO II - 17. De Endlösung van de nazi'sWO II - 17. De Endlösung van de nazi'sDe Tweede Wereldoorlog. Één van Hitlers belangrijkste voorspellingen, de vernietiging van het Joodse ras, wordt waarheid…

Churchill en de Boerenoorlog in Zuid-Afrika (1899-1900)Winston Churchill (1874-1965) is vooral bekend als de premier die zijn land, Engeland, met veel charisma leidde tijdens…
Armoede en armenzorg in de eerste helft van de 19e eeuwArmoede en armenzorg in de eerste helft van de 19e eeuwIn de eerste helft van de 19e eeuw leefde een groot deel van de Nederlandse bevolking in armoede. Zij verdienden zo wein…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: DasWortgewand, Pixabay
  • Cymes, M., "Hippocrate aux Enfers. Les médecins des camps de la mort", Editions Stock, 2015
  • Lifton, R.J., "The nazi doctors", Basic Books, 1986
  • Spitz, V., "Doctors from Hell", Sentient Publications, 2005
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Brandt
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Nazi_human_experimentation
  • http://faculty.webster.edu/woolflm/nazidocsandothers.html
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Josef_Mengele
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Blok_10
  • Afbeelding bron 1: USHMM / Hedwig Wachenheimer Epstein, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)
  • Afbeelding bron 3: Onbekend, Wikimedia Commons (GFDL)
  • Afbeelding bron 4: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)
Karldelauw (153 artikelen)
Gepubliceerd: 21-11-2016
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Geschiedenis
Bronnen en referenties: 13
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.