Schilderij 17 eeuw: het puttertje van Carel Fabritius

Schilderij 17 eeuw: het puttertje van Carel Fabritius De distelvink of het puttertje was in de zeventiende eeuw een geliefd huisdier. Op dit schilderij van Carel Fabritius uit 1654, het jaar waarin de schilder door het ontploffen van een kruithuis in zijn woonplaats Delft om het leven kwam, zit het puttertje monumentaal op zijn voederbak. Het vogeltje is zo realistisch weergegeven dat het echt lijkt. Wilt u weten waarom Fabritius dit schilderij, een klassieker in de Nederlandse schilderkunst, waarschijnlijk vervaardigde?
Bron: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Het leven van Carel Fabritius (1622-1654)

De schilder Carel Fabritius werd geboren in Midden-Beemster op 27 februari 1622. Zijn vader gaf hem zijn eerste schilderlessen. Hij vestigde zich op 19-jarige leeftijd in Amsterdam. Daar werkte hij tot 1643 in het atelier van Rembrandt. Na zijn leertijd vestigde hij zich als zelfstandig schilder in zijn geboorteplaats Midden-Beemster. Zijn eerste schilderijen met hun clair-obscur (scherp contrast tussen licht en donker) doen nog sterk denken aan de schilderijen van Rembrandt. Dat de schilder snel een eigen stijl ontwikkelde blijkt uit zijn stoere Zelfportret uit 1646. De brede toetsen waarin het geschilderd is doen nog sterk denken aan zijn leermeester Rembrandt. Opvallend is dat we geen donkere achtergrond zien, zoals op veel portretten van Rembrandt, maar juist een lichte.
Bron: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)
In 1650 verhuisde Fabritius naar Delft. Hij schilderde daar zijn taferelen tegen een lichte achtergrond. Het dramatische clair-obscur van Rembrandt ontbreekt. In zijn schilderijen, zoals Gezicht in Delft (1652), zien we sterke vertekeningen van het perspectief. Bovendien zijn er voorwerpen zeer dicht naar de voorgrond gehaald. Die voorwerpen, onder andere een levensgroot weergegeven viool, lijken tussen de toeschouwer en de in de achtergrond aanwezige gebouwen in te staan. Zeker is dat Fabritius geïnteresseerd was in illusionistische (denkbeeldige) effecten. De peinzende muziekinstrumentenhandelaar op de voorgrond en de kerk op de achtergrond wijzen wellicht op een verborgen motief.

Helaas is van het werk van Fabritius weinig bewaard gebleven. Slechts een twaalftal schilderijen kunnen met zekerheid aan hem worden toegeschreven. Op 12 oktober 1654 maakte een explosie van het Delftse kruithuis een groot deel van de stad met de grond gelijk. Ook het atelier van Fabritius werd vernield. De schilder kwam, samen met meer dan 1500 inwoners, om het leven.

Bron: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)Bron: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Het schilderij Het puttertje (1654)

We zien een vogeltje dat met een ketting aan een voederbakje vastzit. Het is een distelvink of puttertje. Het realistisch weergegeven vogeltje zit in een helder licht voor een egale achtergrond. Een distelvink kon geleerd worden om vanuit zijn kooitje een aan een touw bevestigd emmertje naar een bakje met water te laten zakken. Zo kon het vogeltje, tot vermaak van de toeschouwers, zijn eigen water putten. Op het schilderij van Carel Fabritius verwijst echter niets naar deze bijzondere vaardigheid van het vogeltje. Dat roept de vraag op wat de bedoeling was van dit schilderij. Was het wellicht een uithangbord voor de Haagse wijn- en boekhandelaar Cornelis Putter? Was het wellicht een deurtje voor een schilderijenkastje?

Het schilderij kan het beste van onderuit worden bekeken. Het heeft waarschijnlijk op ooghoogte gehangen. Is het wellicht een 'trompe l' oeil' of bedrieger? Heeft de schilder de toeschouwers dus willen laten geloven dat de voorstelling echt is? De forse slagschaduw achter het vogeltje versterkt in ieder geval het idee van gezichtsbedrog. De signatuur van de schilder lijkt uitgehakt in de muur. Het schilderij is geschilderd op een dik paneeltje. In de onder- en bovenkant van het paneeltje zitten spijkergaatjes. Wellicht heeft aan de onderkant van het paneel een waterbakje gezeten en aan de bovenkant een vogelhuisje. Het realistisch weergegeven geschilderde vogeltje verving het levende vogeltje. Zo gingen werkelijkheid en illusie haast onopgemerkt in elkaar over. Deze veronderstelling verklaart in ieder geval waarom op het schilderij van Carel Fabritius niet te zien is dat het puttertje zijn eigen water kon putten.

Het puttertje is een klassieker in Nederlandse schilderkunst. Het beroemde schilderijtje (33,5 x 22,8 cm) is te bewonderen in het Mauritshuis in Den Haag.

Lees verder

© 2016 - 2024 Pmpaul, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Schilderkunst 17e eeuw: het schildersatelierSchilderkunst 17e eeuw: het schildersatelierHoe werden schilders in de Gouden Eeuw opgeleid? De schilders werden doorgaans opgeleid in het atelier van een (meester)…
Het puttertje (The Goldfinch), een boek van Donna TarttrecensieHet puttertje (The Goldfinch), een boek van Donna TarttHet puttertje van Donna Tartt verscheen in 2013. Het is een bestseller. Het boek verscheen eerder in het Nederlands dan…
Schilders 17e eeuw: Rembrandt van Rijn en zijn leerlingenSchilders 17e eeuw: Rembrandt van Rijn en zijn leerlingenRembrandt van Rijn heeft ruim vijfendertig jaar lang leerlingen opgeleid. Als gerespecteerd leraar kon hij honderd gulde…
Rembrandt van RijnRembrandt van RijnRembrandt van Rijn, historisch gezien 400 jaar oud, een kunstschilder die in het midden van de 17e eeuw een schat aan we…

Rolling Stones Unzipped: tentoonstelling in Groninger MuseumRolling Stones Unzipped: tentoonstelling in Groninger Museum‘The Rolling Stones - Unzipped’ is de titel van een tentoonstelling die terugkijkt op de meer dan 55 jaar waarin de geli…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Düchting, Hajo (1996) Jan Vermeer van Delft in de spiegel van zijn tijd. R & B, Lisse ISBN 90-396-0177-1.
  • Giiltaij, Jeroen (2004) Het Gouden Eeuw boek. Waanders Uitgevers, Zwolle ISBN 90-400-8857-8.
  • Hartog Jager, Hans den (2008) Dit is Nederland in tachtig meesterwerken. Athenaeum, Polak & Van Gennep, Amsterdam. ISBN 978-90-253-6402-1.
  • Vels Heijn, Anenmarie (2006) Verborgen verhalen. Betekenissen van Vlaamse en Nederlandse schilderijen 15de - 18de eeuw. Ludion, Gent ISBN 90-76588-49-X.
  • Afbeelding bron 1: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 2: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Afbeelding bron 3: Carel Fabritius, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Pmpaul (197 artikelen)
Laatste update: 18-11-2020
Rubriek: Kunst en Cultuur
Subrubriek: Kunst
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.